Чужая бацькаўшчына

У гумне вiсеў i круцiўся ў дзверы рэдзенькi пыл.

Iмполь у аб’еханай на патылiцу кепцы, у адной рубашцы з палапленымi локцямi насiў у стопку мяшкi — там былi пароблены з расколатых дзеравiн шчыльныя засекi, на спрат збожжа, — i, вярнуўшыся ў гумно, слухаў, што расказваў не вельмi падкi да работы стары малацьбiт.

— Чуеце, што са мною было, — варушачы навiслымi бровамi, стары падсоўваў далей на лоб сваю зрудзелую авечую шапку з начаплянымi саломiнкамi i аўсянаю лускою.

— Сколька вы, дзядзька, расказваеце, i ўсё было з вамi, — Алеся трасла рэшатам, прыпёршы яго да жывата. У рэшаце шастаў авёс, пухкаючы пылам i аўсянаю лускою.

— Каб я з гэтага месца не сышоў!

Алесiна губа, з сiвымi ад пылу вусiкамi, крывiлася ад смеху, i яна адварочвалася, каб не смяяцца.

— Дальбог, проўда! — у малацьбiтовых зеленаватых вочках таксама тлеў хiтранькi смех. — Iду, гэта, я раз каля магiлак. Год пятнаццаць мне было. Каня шукаю. Пусцiў яго вечарам на балотца, прыйшоў глянуць, а яго няма. Падняўся на грудок, ужо добра прыцямнела, а там у нас на грудку магiлкi. А каля iх, нябось, сцiшна. Iдзеш i слухаеш: цi не крадзецца хто за табою. Прыспешыў крок, а ззаду нехта як свiшча. Аглянуўся — не, нiкога не вiдаць. Зноў подбегам iду, i зноў свiшча. У мяне на галаве аж шапка пачала расцi. Пусцiўся з усiх чатырох, а ён яшчэ мацней свiшча. То бег я, бег — калаццё нагнаў, покуль упоцемку за нейкi корч не зачапiўся i не паляцеў потырч носам. Ляжу нi жывы нi мёртвы, стаiўшыся, слухаю, што ж будзе далей. I дасце вы веры цi не: у носе ў мяне свiшча.

— А хустачкi для носа вы i цяпер яшчэ не маеце, — падлавiў старога малацьбiта Iмполь.

У гумне зноў бухнуў рогат.

— Падцяў-такi, — смяяўся i сам малацьбiт, паказваючы чорны, дуплявы зуб i падтрасаючы на лоб чорную авечую шапку ў рудаватых стручках.

Засланяючы дзверы, у гумне мiльгануў поцемак. Усе азiрнулiся. На парозе стаяла Хрысця, апусцiўшы i склаўшы накрыж на жываце рукi. Твар у яе быў сцяты, белы ад перапалоху.

— Ты чаго, Хрысцечка? — Алеся высыпала ў шаснастку падсяваны авёс i выпусцiла рэшата — яно пакацiлася па таку да кадаўба з абмеццем.

— Вунь Мiцю нейкi чалавек прывёз!..

— Ах, божа, што там зрабiлася?

Усе глядзелi на Хрысцю, нават нямая паставiла рэшата i, падгладжваючы пад хустку сiвую пасму валасоў, зазiрала кожнаму ў твар, стрыгла вытрашчанымi, як у дзiцяцi, вачмi — хацела распазнаць, пра што гавораць.

— Хадзi ж да нас, Алеся, — Хрысця схавалася за палавiнку дзвярэй.

Пераступаючы цераз горбу яшчэ не прасеянага аўса i закручваючы кругом шыi хустку, Алеся няцвёрда, як п’яная, выйшла з гумна.

— Ды чаго ж ты ўжо так, не палохайся, — сказала Хрысця, адступаючы далей, на жоўтую, спярэшчаную слядамi сцежку. — Ён жывы ды здаровы.

З-пад ног у Алесi плюхаў сiняваты, як крухмал, набрынялы вадою снег.

Закурэлыя, нават на бровах сiвыя ад пылу, усе высунулiся з гумна. Iмполь подбегам дагнаў Хрысцю:

— Што там?

— Мiцю iхняга на пастарунку збiлi, — Хрысця бокам прасунулася праз незачыненыя веснiкi.

Iмполь спынiўся каля шчытнага яловага плота, глядзеў, як за Корсакавым, з мокраю цёмнаю сцяною, гумном хавалася Алеся. Туды за ёю спяшалася Хрысця — у плыткiм снезе радком слаўся прабiты да зеленаватай травы след. На чубку гумна матлялася прывязаная крылом да калка здохлая варона, каб салому не дралi iншыя. Са страхi лiлася, пляскала па цёмнай лужыне над вуглом вада. Браўся туманец, вiсеў над вёскаю. Учуўшы вiльгаць, адсырэў мох на стрэхах, зазелянелi камлi голых дрэў, сцены будынкаў, з таго боку, адкуль гнала снег. Цягнула прастуднай халоднай сырасцю. З-за гумна, дзе вiсела прывязаная да калка варона, паказалася падвода: буланы, з белай зоркай на лобе i сытымi персямi конь махаў мокраю злiплаю грывай. Суха скрыпелi гужы на аглоблях. Плюхаў з-пад капытоў раздражджалы ў кашу снег. З Корсакавага пляца конь завярнуў на вулiцу. Праз адчыненыя веснiкi туды мiльганулася i затрасла доўгiмi вушмi, заходзячыся ад брэху, жоўценькая сучачка.

У новых, на жалезным хаду, калёсах, прыхiлiўшыся да зялёнага лазовага палукашка, сядзеў Радзюж. З воза стырчма глядзела пуга з жоўтым стусiнавым пужальнам i чырвоным кутасiкам на сырамятным паску.

Iмноль знiякавеў, убачыўшы Радзюка, — не чакаў, што стрэне яго так знянацку ў Верасаве. Гэта, пэўна, ён прывёз дадому Мiцю Корсака.

Кiнуўшы вачмi сюды, на шчытны яловы плот, Радзюк, здаецца, насцярожыўся i адвярнуў свой доўгi нос з нiзка напушчанай на яго злiнялаю пляскатаю кепкай. У Iмполевай душы заварушылася даўнейшае — спомнiўся той гарачы, сухi дзень позняга лета, аўсянiшча, распараная ад гарачынi Ваця, з сярпом, у адной палатнянай сарочцы, што высока адкрывала таўставатыя кароткiя ногi. Як яна маецца, ужо адна, без Ладака? Можа, выйсцi спытаць? Iмполь памкнуўся да веснiкаў, фурманка мiнала ўжо iх — забягаючы наперад каню, шчэрыла зубы i, задраўшы аблавухую голаў, гаўкала сучачка. Радзюк усё гэтаксама гнуўся ў высокiм лазовым палукашку.

— Пайшла вон! — крыкнуў Iмноль на сучачку, высунуўшыся з веснiкаў.

Колы мясiлi рэдкi, як зацiрка, снег — ён ужо не браўся за шыны. Шарэла на возе глухая Радзюкова спiна, плюхаў з-пад капытоў сiняватымi пырскамi снег. Iмполь яшчэ пастаяў, паглядзеў, як выязджае на шашу фурманка, як сцелецца, хавае старыя бярэзiны з доўгiм карычняватым галлём сiняваты туманец, закрывае пярэстае ад белых разораў поле, i вярнуўся ў гумно.

Тут канчалi падсяваць авёс — старая ўжо ляскала далонямi па жоўтым абечку лёгкага рэшата. Шастаючы на сухiм току змеценым, як кукса, памялом, стары малацьбiт гарнуў у горбу едкi пыл.

— Ну што там? — спытаў ён, кiнуўшы ў зацемак каля дзвярэй памяло.

— Ды iхняга Мiцю на пастарунку пабiлi.

— Не чуў — за што? — малацьбiт знайшоў гладзенькi, точаны з дрэва, шуфель, каб зграбцi ў яго пясок.

— Ды за палатно ўсё, мусiць, цягаюць, — старая павесiла на крук, што быў убiты ў шула, сваё рэшата.

— А хто гэта дакажа? — малацьбiт махнуў шуфлем, высыпаючы за палавiну дзвярэй сухi пыл. — Хiба ў яго знайшлi гэта палатно?

— Так уся ж вёска гаворыць на яго.

— Цi мала што скажуць? — стары малацьбiт адвярнуўся, схаваў вочы. — Цяперашнiм светам толькi слухай.

Хiлiлася на вечар. Шары поцемак паднiмаўся ў гумне, мяшаўся з сухiм горкiм пылам.

Вярнулася Алеся ў бацькавым суконным паўшубку з цялячым рудым каўняром — акрылася, каб цяплей было iсцi дадому, — выдаючы цяпер шырэйшаю i прысадзiстаю.

— Што ж там сталася? — падняў з-пад калматае шапкi свае вочы стары малацьбiт — яго, пэўна, трывожыла гэта пагалоска пра палатно.

— Што!.. — насупiлася Алеея. — Збiлi хлопца на горкае яблыка.

— Яны так… I спытай за што? — ён узяў шаснастку з падсеяным аўсом i панёс да поўнага высокага мяшка.

— За што цяперака б’юць? — Алеся разагнулася, трымаючы мяшок. — За палiтыку ўсё.

— Во, за гэта i б’юць, — пакруцiў авечаю шапкаю малацьбiт i засмяяўся — рады, мусiць, што на пастарунку не ведаюць пра палатно.

— Ды мала ашчэ, — сказала старая, абiваючы дзвюма рукамi з сябе пыл. — Ад бога адраклiся, камуню цяперака ўсё выдумляюць. Як перад канцом свету, пачало рабiцца… Вуньдзека ўсе панi ў мястэчку ў портках ходзяць… Нi стыда, нi брыдкасцi.

Алеся зiркнула на старую, але нiчога не сказала — пачала завязваць гэты астатнi мяшок з аўсом. Разам са старым малацьбiтом падала яго Iмполю на плечы. Каля кадаўба з абмеццем стаялi яшчэ два, на заўтра на млiва.

Выходзячы з гумна, усе атрасалiся ад пылу. Гусцеў нанач туманец — з’ядаў гэты першы снег. Цурком, як цэд, лiлася са страхi i пляскала тут, каля парога, па лужыне, што пачала ўжо збiрацца, снегавая вада. З хлявоў пахла распараным свiнячым гноем.

Iмполь, трымаючы навыварат абедзвюма рукамi мяшок i трохi гнучыся пад цяжарам, асцярожна мацаў нагамi налiты вадою, слiзкi снег. Алеся iшла паперадзе, паслiзнулася ў ямцы, замахала рукамi, але не ўпала i засмяялася, азiраючыся на Iмполя: