Чужая бацькаўшчына

— Божа, за што мне гэтая кара? — яе павяло на сцяну. Каля самага вугла за дзеравiнаю ў саломе вясёла шалпацела i тоненька пiшчала мыш.

Яна некалi баялася iх. Цяпер брала дзiва, што можна нечага баяцца: мышэй, поцемку, ночы, нат смерцi.

Недзе далёка з нiзкiм шумам, нiбыта падразаючы яго, iшоў поезд. За iм доўга слаўся ляскат колаў, як хто скоранька бiў у тры рукi цапамi: тах-тах-тах.

«Скарэй туды, пад поезд!» — падумала яна i ўжо хваталася за гэтую мысль, як хватаецца за ўсё чалавек, падаючы з вышынi. Яе цягнула i пад’юшчвала бегчы за гэтым глухiм ляскатам, што нечакана наплыў i так скоранька ацiхаў, точачыся ў чарнату блiзкае ночы.

Туды, на высокi насып з хрумсткiмi i вострымi каменнямi! Алесю ўжо разбiрала шалёная, звар’яцелая радасць. Там ратунак i збавенне ад усяго — брыдкасцi, гаркаты, злосцi, ад усяго, што так раздзiрае душу, што навальваецца i абдымае, як цёмная хмара. Гэта кароценькi мiг — i яна не ўчуе, як балецьме. Не, можа, яна i не чуцьме нiчога. Хiба толькi гэты ляскат колаў, гэты чорны i цяжкi грукат паравоза i гэты ясны, што коле ў вочы, бляск ад лiхтара. Божа, нашто ён будзе свяцiць на яе, гэты чорны паравоз?

Яна не ўчула, як адлучылася ад сцяны — ногi ўжо грузлi ў пухкай мяккай раллi. У лакеркi набiраўся — востра калоў у падэшвы пясок. У яе макрэла спiна, халадзеў, аблiваючыся потам, лоб, рабiлiся вiльготнымi i лiпучымi рукi. «Няўжо я не дайду? Няўжо?» — у гарачым жаху задыхнулася яна, закiдваючы назад голаў, каб не ўпасцi.

У тым баку, дзе грукаў i потым зацiх поезд, на ясным небе пералiвалася i блiскала калючай радасцю ў вочы буйная ядраная зорка.

Ззаду, за гумном, быў чуваць п’яны рогат, задушлiвы, з пераборамi рып гармонi, тупат ног i нечы крык:

— Эй-ва! Эй-ва!

Музыканта, мусiць, вывелi з цеснае хаты на надворак. Нехта пусцiўся ўпрысядкi, бiў з усяе моцы нагамi ў глухую цяжкую зямлю.

Грузнучы ў зямлi, яна памалу дайшла да плота. Ад яго пахла цвiлым дрэвам, адсырэлым, гаркаватым, як воўчы грыб, мохам. За плотам шарэла вузкая з чорнымi калдобiнамi дарога.

Не саромеючыся ўжо нiкога i паднiмаючы вышэй каленяў спаднiцу, Алеся пералезла цераз жэрдку.

Ногi ўчулi цвёрдую ўтоптаную сцежку, што тачылася па леташняй неперапрэлай траве ўздоўж дарогi. У лагчынцы блiшчала, вылiўшыся з каляiн i адбiваючы густое сiняватае неба, доўгая вострая лужына. Ззаду ляскатала, перавальваючыся з боку на бок, фурманка.

Баючыся, што нехта нагонiць, Алеся прыспешыла хаду. За гумнамi ў вёсцы сцiхаў дробненькi рып гармонi, толькi спуджанай пташкай з глухога поцемку паднiмаўся крык i рогат.

Мацней заляскатала фурманка. Алеся азiрнулася: чорным калматым ценем ззаду варушыўся конь.

«Ах, божачка, скарэй!.. Дагонiць!» — Алеся сышла з дарогi на шапаткое з маладою канюшынаю ржышча. Нешырокi, зеленаваты сярод чорнага зааранага поля загон якраз просценька ляжаў туды, дзе ўсё вiсела i моргала, пералiваючыся, колючы ў вочы, ядраная сiняватая зорка.

Далёка мiж гарбатых грудоў напроцi яснага, зеленаватага, як бярозавы сок, неба чарнеў шчарбатаю пiлою лес.

«Куды ж я iду, дзе ж будзе тая калея? — пад нагамi ў Алесi шапацела порсткае ржышча. — Дзе ж будзе той ратунак? Ад усяго — i ад таго смеху баб на ложку, ад п’яных Хрысцiных вачэй, ад граха, ад Еўкi, ад Iмполя…»

Нешта мякка, як хто махнуў хусткаю, мiльганула над Алесяю. Алеся нават прыпынiлася, доўга глядзела, як, нячутна махаючы крыллямi, улукаткi ляцела над iржышчам сава. Пэўна, шукала мышэй. I гэтак нячутна, мякка згiнула ў папяловым змроку перад лесам. Ён ужо блiзiўся, уставаў чорнаю шырокаю сцяною. За вострыя верхавiны елак чаплялася i прападала сiняя зорка. I раптам паказвалася зноў, блiшчала мiж калматых, як сабачыя хвасты, яловых лап. Перад лесам бэрсаўся, гусцеў, блiскаў, як пыл, каламутны поцемак. Адтуль яшчэ цягнула напаранаю духатою, густою тарпатынай пахла яловая смала.

Iржышча кончылася — i Алеся ўчула зноў пад нагамi цвёрдую ўкамянелую дарогу, мяккi i пухкi ў калдобiнах пыл. Ад яго пяршыла ў горле, горка пахла сухiм пяском. Дарога шылася пад цёмны, навiслы хмараю лес. Ад поцемку, ад мiгатлiвае цiшынi тоненька звiнела ў вушах.

«Божа, дзе ж яна, дзе тая мая зорка?» — Алеся подбегам пайшла, то спатыкаючыся аб вузлаватыя карэннi, то, глыбока ступаючы ў калдобiны, губляла, то бачыла зноў за высокiмi i вострымi, падобнымi да крыжоў, вяршкамi елак сiнюю мiгатлiвую зорку.

Лес загiнаўся падковай — яго чорную высокую сцяну прашыла вузенькая калдобiстая дарога, — мiж пераплеценых i касматых лапаў яснай радасцю сiнеў пасачак неба, у самюткiм канцы яго, зачапiўшыся за голы пруткi вяршок сухога дрэва, вiсела сiняватая зорка.

«Там калея, там поезд!.. Там — канец усяму…» — Алеся памаленьку, як у цёмныя сенi, каб не зачапiцца за што, усунулася ў лес. Па галаве i плячах зашморгалi нiзкiя яловыя лапы. На твар церушылася сухая кастрыца. Ногi падалi ў калдобiны — дарога была няроўная. Выставiўшы наперад рукi i ўзiраючыся на ясны прагал неба, Алеся брыла ў гэтай варухлiвай цемнаце, што пахла вiльготным мохам, карою сырых асiн, трухлявымi гнiлымi пнямi.

Дарога спускалася ў лагчыну — i аднекуль пацягнула кiслаю, як воцат, вiльгаццю, атрутным багуном, як з-пад зямлi iшоў гук: «Кум, кум». Кракталi жабы. Алеся ўспомнiла, як яшчэ малою бегала ў Ельнiк з большымi хлопцамi, што шукалi качыных гнёздаў, i ўлезла ў багнiска. Яно дрыжала i калыхалася пад нагамi, i там гэтаксама нешта стагнала — «кум, кум», — яна, перапалоханая, кiнулася назад i ўвалiлася ў лёху.

«Чаму я не ўтапiлася тады? Нашто жыла на свеце? Што добрага бачыла?» Яна ўспомнiла замуства, Радзiвона. Божа, як не любiла нi яго, нi злое свекрывi, нi нямое залувiцы. Гэта ж праз iх хацела накласцi на сябе рукi, душыла свой жывот, каб не было дзiцяцi. А потым каялася, шкадавала тую дзяўчынку, што радзiлася нежывою, пахаваўшы яе на грудку, на моглiцах, дзе хавалi нехрышчоных дзяцей, дзе каля ялаўцовых кусцiкаў па сiвым пухкiм моху цэлымi чачоткамi растуць адна на адной сакаўныя зялёныя скочкi. Цяпер заўсёды ў жнiво яна ходзiць туды i выкладае там з гэтых скочак крыжык.

Яна ўспомнiла дзiця — i яе ахапiў жаль. Слёзы нейкай пякучай гарачынёю заслалi вочы. Яна ўжо iшла, нiчога не бачачы. Гнуткая, у дробных лiсцiках, лапа секанула па твары, ногi ўзбiлiся на нейкi абымшэлы пень.

«Божа, куды я iду? Мусiць, заблудзiлася?» Алеся стаяла на адным месцы. Густая цемната лесу вiсела над ёю. Нешта, здаецца, як варушылася ў гэтай цемнаце, i недзе блiзенька i невысока ў елках прарэзлiва крычала ўстрывожаная пташка. I раптам закугакала, як, заблудзiўшыся ў лесе, дзiця: «Куга! Ага! Ага!» — «Што гэта? Божа, няўжо мне здаецца?» Яна адступiлася, i раптам у чарнаце мiж дрэў зноў заблiшчала зорка. Ужо не разбiраючы дарогi, наступаючы на сухi буралом, закрываючыся локцямi, абдзiраючы аб сукi ногi, натыкаючыся на сухiя, нiзкiя i калючыя лапы елак, пайшла наўгад.

Пад нагамi шуршэла леташняе лiсце, пахрумствала сухое галлё, блыталiся дубцы асiннiку.

Лес нечакана расступiўся. Яна i праўда выйшла да нейкага балотца. Недзе блiзка, мусiць на цяпло, крумкалi жабы. Цягнула прэснаю вадою.

Яна стаяла, апусцiўшы паколатыя, што пяклi, як агнём, рукi. Зорка блiшчала ў другiм боку. Там зноў грукаў, тачыўся ў поцемку ночы поезд.

«Яна ж у другiм боку. Куды ж я iшла? Няўжо ёсць бог, няўжо ён вядзе мяне не туды?»

Але грукат мацнеў, блiзiўся. За чарнатою нейкiх высокiх кучаравых дрэў, мiльгаючы жоўтымi вокнамi, прайшоў пасажырскi поезд. Там, дзе ацiхаў яго грукат, вiсела, трохi ўжо знiзiўшыся i зжоўкшы, тая самая ядраная зорка.