Чужая бацькаўшчына

З трапятлiвай радасцю, як дзецi, ужо iшлi назад вулiцаю, узiраючыся ў сляпыя цёмныя вокны. Толькi ў Корсакавых мiльгала жоўтая яснасць — нехта тушыў лямпу, хукнуўшы ў машынку: на якi мiг згасшы, з гарачага кнота зноў успыхваў пляскаты язычок агню, покуль зусiм не патух.

У канцы вулiцы жоўтымi, як сабачыя вочы, кропкамi яшчэ блiшчаў скупы агонь у маленькiх вокнах. За высокiм плеценым частаколам хавалася нiзенькая з крывым комiнам Кумагэрава хата.

Ваўчок асцярожненька зняў з шула рэхву, адчынiў брамку, сцiшваючы голас, здзiвiўся:

— Бачыш, не спяць. I гэтак кожнае ночы. I што робяць, каб хто спытаў?..

Ваўчок, стаiўшыся, паслухаў i раптам, зашастаўшы доўгай буркай, дабег да сцяны, завярнуў брылём назад кепку i прылiп да лiштвы, папярхнуўся там смехам:

— Камедыя, брат, iдзi паглядзi.

Мiця з другога боку падсунуўся да акна, налёг на высокую, засыпаную кастрыцай прызбу. Пад локцем трэснула трухлявая, закладзеная мiж калкоў жэрдка. Зашапацеўшы слiзкаю, не зляжалаю кастрыцаю, аб’язджала высокая прызба.

— Цi-i-i, — задыхнуўся недзе ад злосцi Ваўчок.

Але ў хаце не чулi. Там стаяў нейкi лямант. Быў чуваць густы голас старога кульгавага Кумагэра.

Мiця зазiрнуў праз нiжнюю, закладзеную лучынкамi шыбу ў хату. Там на мурку курэла доўгiм пляскатым язычком агоньчыку шкляная з картаплянаю плешкаю газоўка. Падсунуўшыся на край печы, коса заглядвала ў глыбокую адтапыраную пройму сарочкi старшая Кумагэрава дачка, Яня, — ганяла, мусiць, блохi.

У адным споднiм на ложку сядзеў, натапырыўшы ад злосцi падкручаныя вусы, нездароўчы i худы, як Езус, Кумагэраў Адам. Калыхаў кароткаю ўсохлаю нагою.

З прыпека на яснасць газоўкi высунулася чорная, дзюбаносая, як у вароны, галава недапечанай Анэлi. Яна, мусiць, збiралася спаць у ачахлай ад духаты печы. З прыпека сыпалiся мянюшкi:

— Кел, кел, зазубель!

У Адама былi крывыя i шырокiя, як у каня, пярэднiя зубы.

Хаваючыся за сцяну i зацiскаючы рукою рот, Мiця душыўся ад смеху.

— Сцiхнi, дурнiца, каму кажу! — крыкнуў раптам Кумагэр i зняў са здаровага калена каротшую калекую нагу.

— А во, бачыў, — з прыпека высунулася голая i гладкая Анэлiна рука, выкруцiла фiгу: — На дулю, укусi!

— Ну й дзiва, ну й цуд! — соп за акном Ваўчок, рассоўваючы пабiтую, закладзеную кавалкам шкла i замацаваную лучынкамi шыбу.

А ў хаце ўжо стаяў крык. З печы крычала Анэля. Ледзьве дастаючы каротшаю нагою да зямлi i прыдзержваючы слабкiя ў паяснiцы порткi, туды, да печы, дакiваўся Адам, закруцiўся каля памялешнiка, выцягваючы адтуль гаршчэчнiк.

Мiця прылiп да шыбы, чакаючы, што будзе. Але ў гэты мiг убачыў, як з рассунутае шчылiнкi ў шыбе пырхнуў i панёсся туды, да газоўкi, выпушчаны з Ваўчковай рукi верабей. На печы немым крыкам заенчыла Кумагэрава Яня. У газоўцы палахлiва закалыхаўся i стух агоньчык. Разам з цемнатой у хату ўвалiлася цiшыня.

Млеючы ад смеху, Мiця аб’ехаў на шапаткую i сыпкую прызбу, учуў, што яна растае пад iм, падхапiўся, спатыкаючыся ў плыценькiм, што ляжаў пры самай зямлi, поцемку, кiнуўся ў канец двара. За iм, перхаючы сухiм дзяркатым кашлем i падбiваючы нагамi полы буркi, шахкаў Марцiн Ваўчок.

Мiнуўшы Кумагэравы хлевушкi i выблутаўшыся з калючага дроту каля абгароджаных, каб не ўвярнулася скацiна, картапляных ямаў, мужчыны выйшлi на другую вулiцу.

Счуўшы глухi тупат ног, у Алесiным двары зацяўкала пiльная сучачка. Iрвучы недзе ланцуг i перацiскаючы дашыйнiкам горла, асiплым нiзкiм голасам азваўся сярод вёскi нейчы сабака.

— Ну, брат, i камедыя! — пакочваўся i не мог адысцi ад рогату Марцiн Ваўчок. I раптам аж прысеў, хапiўшыся рукамi за голаў: — А палка мая дзе?

— Мо на прызбе ў Кумагэраў ляжыць? — тут ужо неўтрываў i Мiця — яго рваў новы дурнаваты рогат.

— А што ты думаў, напэўна, там, — зноў прысеў i выпрастаўся Ваўчок.

— Во будзе, калi ўзаўтра да вас з гэтаю палкаю прыкульгае Адам.

— Як ён, але калi ўжо завiнецца Анэля, то спуску не чакай… — затрапятаўся Ваўчок, азiраючыся ўсё на Кумагэраву хату, i раптам зашастаў буркай, подбегам пусцiўся туды, на Кумагэраў надворак.

— Куды вы? Кумагэры яшчэ, пэўна, не спяць. Вераб’я нашага ловяць, — крыкнуў у шары поцемак Мiця — там ужо расплывалася, гiнула, як у вадзе, белаватая Ваўчкова бурка.

— Табе ўсё хаханькi ды смешачкi, а мне як? Во дак пажартавалi, ядры тваю качана! — зноў забедаваў, паслухаўшыся ды вярнуўшыся назад, Марцiн Ваўчок.

Мужчыны перайшлi цвердаватую i няроўную, як вылушчаны ток, прыхопленую замаразкам пясчаную вулiцу.

Каля Мондравага завешанага маладым порсткiм вiшаннiкам плота чуткi Ваўчок раптам прыпынiўся, насцярожыўся, як насцярожваецца сабака, счуўшы ў траве мыш, прыклаў руку да вуха, слухаў, што робiцца на Мондравым надворку. Але там адно залiвалася ўпадная да брэху сучачка, аж недзе драла лапамi зямлю.

— Чаго? — Мiця дагнаў гэтую белаватую ўпоцемку Ваўчкову бурку.

— Нехта як стогне. Але ж за ёю не ўчуеш. Пайшла вон! — глуха прытупнуў нагою Ваўчок, страшачы ўпадную да брэху сучачку. Яна, цяўкнуўшы, клубком адкацiлася недзе далей пад гумно.

Мiця, задраўшы голаў, паўзiраўся ў мiгатлiвы прыцемак, нiчога не разабраў. Вушы толькi рэзаў тонкi брэх сучачкi, ды гарачым мурашнiкам шапацела цiшыня.

Без нiякае злосцi ўпiкнуў Ваўчка:

— Гэта вам ужо тарапкi ў вачах стаяць, як у спуджанага каня.

Ваўчок, не аказваючыся, шоргаў нагамi па чэрствай пясчанай сцежачцы, што белым паскам значылася каля чорнага, нахiленага на вулiцу плота.

Гэты сухi шоргат Ваўчковых ног раптам перабiў, як падалося Мiцю, нечы глухi, нiбы з картаплянае ямы, удушлiвы крык. Нехта цераз сiлу, як канаючы, стагнаў.

Ваўчок нават збiўся з хады, але ўжо не аказваўся. Маўчаў i Мiця, усё азiраючыся туды, на высокi каўпак Мондравага гумна, покуль яно не заехала за чужыя хаты.

На Пытлевым надворку пляскала, дзюрэла, як, iльючыся са страхi на падзёўбаныя пад капяжом каменнi, дажджавая вада.

— I не брыдка, ха-ха-ха! — пахiснуўся i прысеў ад рогату Ваўчок.

Мiця ўбачыў, як каля сцяны да чорнае прорвы дзвярэй мiльганула доўгая сарочка — у хату, апёкшыся ад брыдкасцi, уцякала, мусiць, некаторая з Пытлевых дзяўчат.

Скрыгатлiвы грукат жалезнае ў прабоях засаўкi перабiў, зарваў Ваўчкоў смех.

Вузенькая вулiца ў другiм канцы вёскi перайшла ў шырокую, раз’езджаную ў некалькi каляiн палявую дарогу. Пасярод яе абшморганаю канаплiнаю паднiмаўся стары выносны топаль. Над iм роiлiся пякучыя зоркi. Адна сарвалася з сiняга паднябення, пакацiлася, рассыпаючыся, як з печы гарачы вугольчык. Над голаю зямлёю стыў рэдкi поцемак. За чорнымi боханамi грудоў недзе тахкаў i шыўся, як чарвяк праз траву, далёкi поезд.