Ки?и биирдэ олорор

– Тойон штабс-капитан, ыалдьыты сыгынньахтанарын клл дуу?

– Бааалыста. Прошу… Тооо ити баар. Итиэннэ миигин, ради бога, Эраст Константинович диэ, – Соболев истиэнэни ыйан хараынан имнэннэ уонна ыалдьытыгар олоппоу сыарытан биэрдэ, бэйэтэ ороо олордо.

Валерий илиитин ууммутунан кэллэ:

– Чэ, Эраст Константинович, билигин дорооболоордуу дорооболоуох.

Илии тутустулар.

– Кими кытта билсэр чиэстэнним? – Соболев илиитин араарбакка олорон ыйытта.

– Такыров… Петр Петрович.

– Дорообо, табаарыс Такыров.

Валерий киитэ илиитин кытаанахтык ыга туппутугар букатын холкутаата. Бу чахчы бэйэ киитин илиитэ.

– Чэ сп. Онуоха-маныаха диэри “табаарыстар” да буолуох. Ктэрбит дааны ахсааннаах хонук хаалла.

– Август Яковлевич… онно дуо? – Соболев быаарыыта суох аан диэки садьыс гынна.

– Полковник Рейнгардт генерал Пепеляев дружинатын бастаан иэр батальонун командира. Саха сирин коммунистартан босхолуур рдк чиэс аан бастаан киниэхэ тиксиээ.

Соболев ойон турда:

– Трт умнан олоробун. Кыратык закускалыах. Крсспччэ.

Валерий кинини илиититтэн тардан тттр олорто.

– Кэбис, мин манна р буолуом суоа. Т патруллар тахсыахтарын иннинэ тспт сирбэр тиийдэхпинэ сатанар. Ити суруккун аахты дии?

Соболев тохос гынна.

– Итээйди?

– Даа.

– йдт?

– йдн.

– Оччоо сибилигин таааран ооххо бырах.

Соболев саата суох куукунаа таыста.

Валерий аан быыынан крн турда.

– Сурукка этиллибитин курдук, мин тылым эйиэхэ – бирикээс, – диэтэ Валерий эмиэ утарыта олорбуттарыгар. – Ол мин бирикээим буолбатах. Полковник Рейнгардт да бирикэээ буолбатах. Сибиир добровольческай дружинатын командующайа генерал-лейтенант Пепеляев бирикэээ. Мин ону тиэрдээччибин эрэ. Онон байыаннай кии бэйэ бэркэ билэри буолуо: бирикээс дьллэиллибэт, бирикээс толоруллуохтаах.

“Азиат!.. Дикарь!.. Иит эрэ бу хаптаай мурун тылын-н! Хайдах сэнэбиллээхтик, баламаттык кэпсэтэрий миигин, дворянины, ыраахтааы офицерын кытары!” – диэн Соболев иигэр кыынньан кэллэ. Ол эрээри, онтун биллэрбэккэ, сблээр быыынан тохонуу олордо. Бу азиат, бэйэтэ этэрин курдук, связист, генерал Пепеляев бирикээин тиэрдээччи эрэ. Почтанан кэлэр сурук кэмбиэрин кэриэтэ. Сурук ис хоооно хайдах да буолбутун иин кэмбиэргэ кыыыра сылдьыа дуо? Син ол курдук.

– Билэбин…

– Мин эйиэхэ бирикээи тиэрдиэм иннинэ биир суолу быаарыах тустаахпын. Генерал Анатолий Николаевич Пепеляев дааны, полковник Август Яковлевич Рейнгардт дааны эйигин р армия идеалларыгар бигэ бэриниилээх, советскай былааска хаан стх киинэн, быата, бэйэлэрин киилэринэн аааллар, – Валерий киитин хараын утары крд. – Оннук дуо?

– Оннук.

– Мин эйигин тиээр тиийэ итээйиэхпин сп буоллаа дии?

– Ол эн бэйэ дьыала! – Соболев ргэнэн, кмлктэн уот ыстанарын курдук, ойон турда, икки илиитин галифетын сиэбигэр батары баттаан, хос иигэр тттр-таары хаамыталаата. Онтон Аргыылап иннигэр саба нрйэн туран, млтх актер сценаа саарарыныы бобулланаата: – Эн… дворянины, офицеры кытта кэпсэтэргин умнума!

– Олор, Эраст Константинович, – диэтэ Валерий аргыый эрээри, кытаанахтык, модьуйардык. – Билигин ол-бу аайыттан сылтанан ргэнэн ыстаалаар кэм буолбатах.

Киитэ алас тылластым диэн буруйдаммыт, чаыйа быыытыйбыт чинчитэ биллибитэ буоллар, Соболев эбии ргэнэн тиргиллиэх этэ. Оттон билигин кини ити кыйахаммытыттан трт кыаллыбатах тымныы, дьэбир сааттан айахха бэрдэрдэ, кыыырбыт уоа хайдах эрэ эмискэ млтн, с киирбэх оронугар тттр бк тстэ.

– Дворянины, офицеры кытта кэпсэтэрбин билэбин. Билбэтим буоллар, манна кэлиэм суох этэ. Ону тээ… – Валерий киитэ халты крн эрэр хараын тоуйан батары крд. – Ону тээ большевистскай облвоенкомат отделын начальнигын кытта кэпсэтэрбин эмиэ билэбин.

– Мин…

– Иит! Мин эйиэхэ тиээр тиийэ эрэнэрим сбн дуу, сыыатын дуу чопчутук билэрим наада. Ону миигиттэн бэйэм тириим харысхала эрэйэр буолбатах: соотох мин биитэр миигин кытта иккиэйэх-йэх кии лр суолтата суох. Ону миигиттэн дьыала туа, бииги уопсай охсууубут туа эрэйэр. ргэнэн тэлэкэчийиэх иннинэ итини йдххэ наада.

– Чэ сп. Бырастыы гын, – Соболев аргыый хардарда.

– Эйиэхэ кыра да саарбахтыыр санаа суох буоллаа дии?

– С-суох…

– Эн бэйэ дьылаын, олоххун бтннтн генерал Пепеляев дьаалыгар биэрэр буоллаы дии?

– Даа!

– чгэй. Билсииибит олус уаатар да, барыта дьэкэрдэ диэххэ сп. Эраст Константинович, бэйэ да билэри буолуо: Пепеляев командующайдаах Сибиир добровольческай дружината бу кннэргэ Дьокуускайы туулаан иэр. Дружина 800 киилээх. Олортон кслэрэ старшай офицердар: генерал Вишневскэй, генерал Ракитин, полковниктар Андерс, Леонов, Рейнгардт, Сайфуллин, Вандышев, Иванов, Самойлов, Шнапперман, Сивко… Чэ, быата, полковник э полковник, майор э майор. Итилэртэн гстэрин эн билэр буолуохтааххын. Дружинаа олохтоох рнэр этэрээттэрэ холбостулар.

– Билэбин. Кыыллар агентуралара куаана суохтук лэлиир.

– Хомойуох иин, оннук. Ол эрээри онтукалара да кинилэри быыыыра биллибэт. Саха сиригэр сэбиэскэй былаас самнара ахсааннаах хонук хаалла.

– Кыылларга эмиэ км кс соурууттан кэлэ турар.

– Буоллун. Илинтэн иэр к утары туох дааны туруулаыан сатаммат. Генерал Пепеляев ыраахтан силистээх. Кини кэннигэр Америка, Англия уонна Япония тураллар. Бу с ааттаах баай государство кмт тохтоло суох крэн ииээ. Дьокуускай дьиинэн Пепеляев большевизмы утары крестовай походугар бастакы пуун эрэ. Кини бтэик сыала – Сибиири ууордаан Москва Кремлигэр киирии. Чэ итини барытын эн бэйэ да йдгн. Эйигин агитациялыы сатыыр наадата суох.

– Таара биэрдин!.. – Соболев э тыынна, кириэстэнэн сапсынна.

– Таара бэлэм кыайыыны аалан биэриэ суоа. Барыта бэйэбититтэн тутулуктаах, Эраст Константинович. Эн, мин, бииги бары туох-баар кыахпытынан бтннтнэн ити улуу кыайыыны ситиэргэ кмлхтээхпит.

– Оннук-оннук.

– Дьэ билигин мин этэрбин чгэйдик йдн иит. Ол генерал Пепеляев эйиэхэ сирэй бирикэээ. Бастакынан, эн кыыллар Пепеляевы утары операцияларын былаанын куоппуйатын булуох тустааххын.

– Хайдах?! Командующай штаба военкоматтан туспа…

– Хайдаа – эн дьыала. Онуоха мин орооспоппун. Булан миэхэ тиксэриэхтээххин. Оччоо Пепеляев кыыллар хас хардыыларын т кр олоруоа. Байыаннай кии бэйэ да йдр инигин, ити былаан Пепеляев илиитигэр хайа кыалларынан эрдэ тиийэ охсуохтааын?

– йдн да… – Соболев э тыынна. – Суох… суох…

– Сп. Аны иккиэ. Кыыллар этэрээттэрин иигэр бэйэ дьоннорунан агитацияны крдэн, ол этэрээттэр Пепеляев диэки эргийэллэрин ситииэххэ наада. Маныаха туттуллар прокламацияны, ыырыыны мин эйиэхэ сотору тиксэриэим.