Лабух
Шрифт:
Шнар на жываце Ніны — разлом майго свету, Лі-Лі. Трэшчына, у якую, як іголка на старой кружэлцы, западае і западае памяць.
А што для мяне шнар на жываце Стэфы?.. Нічога. Толькі шнар. Зашыты разрэз чужога жыцця. Але, зачапіўшыся за яго, памяць паслізнулася — і ў разломы свайго свету, у трэшчыны майго жыцця я западаю і западаю.
Неяк трэба выбірацца. Суладзіцца з тым, што ёсць, чаго больш, чым дастаткова, каб не самоціцца па страчаным і няздзейсненым. Пакінуць для музыкі сум пра былое.
Я б мог і не ажаніцца ні з Нінай, ні з Мартай. Мог не ўзляцець з Аннай, не доўжыць палёты з табой... Зусім не цяжка ўявіць, што гэтага магло не быць, але яно сталася —
Радыёла “Рыгонда”, на якую паставіў я кружэлку, таксама старая, і музыка старажытная, даўняя-даўняя, бо Малер — апошняя музыка Еўропы. Былі пасля Дэбюсі, Стравінскі, толькі гэта ўжо хоць і Еўропа, але Амерыка. Калі можна так сказаць.
На ўскрайку Еўропы і на сконе яе музыкі Агінскі паспеў яшчэ напісаць свой паланэз. Агінскі, канечне, не Малер, гэта музыка апошняга балю на крэсах сыходзячай Еўропы, Лі-Лі, хоць Крабіч будзе даводзіць, што найвялікшая. Крабіч ва ўсёй музыцы толькі і трызніць паланэзам Агінскага, і ўлюбёны ў яго таму, што Агінскі для Крабіча — беларус. Ну, жыў у фальварку ў Залессі, дык і беларус, і малайчына. На Малера Крабіч пацепвае плячыма, а пра Бетховена кажа, што Бетховен — глухі казёл. Бо як так: немец, а паланэз напісаў для рускай імператрыцы, для заваёўніцы?.. “Еўропа кінула Беларусь пад ногі Расеі з паланэзам Бетховена! — крычыць Крабіч. — А з паланэзам Агінскага мы ў Еўропу вернемся!..”
Можа быць, толькі куды вяртацца, калі Еўропы паланэзаў даўно няма і ніколі болей не будзе?.. Я кажу Крабічу, што Бетховен чуць не чуў нічога пра Беларусь, краіны, назвы такой не ведаў, для яго Еўропа на ўсходзе Нямеччыны, на ўзмежжы Польшчы канчалася, а Крабіча на вілы ўздымае: “Глухі казёл”.
Пра Бетховена — глухі казёл, як табе такое, Лі-Лі?.. І ўсё— з глыбіннай лютасці, з нацыянальнай няздзейсненасці, няспраўджанасці... А як спраўдзіцца?.. Магчыма, каб у нас , у беларусаў, былі Бетховен ці Малер, дык былі б і мы, беларусы. Хоць хутчэй за ўсё Бетховена з Малерам у нас бы забралі. Ці палякі, ці літоўцы, ці рускія...
У кансерваторыі я з паўгода вучыўся ў класе Глебава... Глебаўскае адажыа ў балеце “Маленькі прынц” перахоплівае горла. Гэтая музыка не еўрапейска-развітальная, як малераўская, яна беларуска-развітальная...А Крабіч слухаць не хоча: “Глебаў — рускі”. Я кажу: “Дык і Муля — уральскі”. Крабіча ад злосці распірае: “Мулявін — пясняр!” Быццам тое, што ён пясняр, у Мулявіна ў пашпарце запісана...
Прафесару Румасу ўсё адно было: рускія, беларусы, ці немцы з татарамі Глебаў з Мулявіным. Ён радаваўся, што яны ёсць, і маліўся на музыку... Якраз прафесар Румас адкрыў мне Малера. Румасу ў слодыч было згадваць і паўтараць кімсьці да яго сказанае: што “Тытан”, першая сімфонія Малера, — гэта дзесятая сімфонія Бетховена. А Бетховен напісаў дзевяць сімфоній, Лі-Лі.
Немагчыма высокае, Адажыа Дзесятай сімфоніі Малера і невыносна самотнае: я слухаю яго ледзь не ў плач. Не тое, каб мне хацелася слёз, але так яно выходзіць.
Музыка — пустата?..
Калі ўсё ж смерць... ці не, не смерць, нешта памежнае з ёй, штосьці над ёю... не смерць, а небыццё, адсутнасць у быцці сапраўды гэткая раскоша, як у гуках і паўзах адажыа, дык развітаемся хоць зараз, Лі-Лі. Толькі для смерці павінна прычына быць, музыка — не прычына.
Некалі ў стыляг (было такое племя вольных у няволі, Лі-Лі, у кашулях з пеўнямі і з прычоскамі з кокам) мы куплялі саматужныя запісы на скарыстаных рэнтгенаўскіх плёнках. Запісваліся на тых плёнках не Бетховен і не Малер, так даходзіў да нас амерыканскі рок.
Гэта называлася музыкай на касцях. Элвіс Прэслі дастаўся мне на шыйных пазванках, Дзін Рыд — на грудных. Дзін Рыд быў першым і лепшым, Лі-Лі. Дасюль не ўцямлю, як ён раптам стаўся змагаром, амаль савецкім патрыётам?.. Яго ўкруцілі ў палітыку, а пасля ўтапілі ў ціхім нямецкім возеры.Укруцілі — і ўтапілі. Тут ёсць прычына... Але ведаеш, Лі-Лі: у Берлін, каб яго ўтапілі, Дзін Рыд паляцеў, бо там чакала жанчына.
Купляючы музыку на касцях, я прысніць не мог, што лёс звядзе мяне з Дзінам Рыдам — дзе ў тыя часы была тая Амерыка?.. Ды й наогул... І ўсё ж мы сустрэліся ў Краснаярску, Росцік нас звёў, так што Росцік у нейкім сэнсе — лёс, хоць і не спраўджаны. Мы дамовіліся запісаць дзве мае песні — і ўяві, Лі-Лі, якая магла быць удача, што б магло здзейсніцца, каб не ціхае нямецкае возера... Калі б не чакала жанчына.
Не здзейснілася. Не спраўдзілася. Таму я сеў у іншы самалёт — і здзейснілася, спраўдзілася Анна. Пасля чаго Ніна ўзрэзала сабе жывот. Пасля чаго я выкраў з Рыгі Марту...
Неяк, перабіраючы барахло, якім аброс за жыццё, я знайшоў запісы на касцях, рентгенаўскія плёнкі... Наўздагад выбраў адну — і пачуў: “Вам музыкі?.. Шып... Шып... Шып... Шып... Вам музыкі?.. Шып... Шып... Шып... Шып... Вам музыкі?... Шып... Шып... Шып... Шып... Хрэн вам, а не музыкі!..”
У кашулях з пеўнямі і з прычоскамі з кокам вольныя ў няволі стылягі гэтак жартавалі.
Я пачынаю не разумець, як я жыву, Лі-Лі... Калі сэнс жыцця, як надумаў я сабе, ні ў чым іншым — нават не ў музыцы, — а толькі ў жанчыне, дык які сэнс у Стэфе?.. Адмовіць Стэфе ў тым, што яна жанчына, не выпадае, і, значыць, сэнс павінен быць, але які?.. Той самы, што ў бясконцасці іншых жанчын, пра якіх я забыўся?.. Якіх гэтак не помню, нібы іх не было, і выходзіць, што сэнсу — ніякага?.. Бо сэнс — гэта мець і страчваць, помніць і развітвацца... На такой невыноснай вышыні, на якой развітваецца Малер.
Мяне здзіўляе, што я чапляюся за гэтую вышыню, адчуваючы сябе ў задніцы... Якая ў задніцы музыка?
І чаму я так пачуваюся, Лі-Лі?.. Пасля нечага, пасля Стэфы?.. Пасля Крабіча з ягонымі ідыёцкімі фантазіямі?.. Пасля Максіма Аркадзьевіча з ягонай кітайскай філасофіяй?.. Ці перад некім, перад нечым?..
Шып... шып... шып...шып...шып...шып...
Іголка драпае кружэлку там, дзе ўжо няма музыкі. Дзе хрэн вам, а не музыкі...
Зялёнае вока “Рыгонды” глядзіць на мяне, не міргаючы. Міргаць яно пачынае, калі пераключаеш радыёлу на радыё, настройваешся на станцыю. Зялёны абадок то звужаецца, то пашыраецца, падміргвае — і ніколі не ўгадаеш, што пачуеш. Часцей за ўсё якую-небудзь лухту. Такую, як зараз: што нейкі Красевіч толькі і думае пра краіну і народ, таму вылучаецца ў дэпутаты. А хто такі Красевіч?.. Што ён напісаў?.. Вынайшаў?.. Зрабіў?.. Ніхто і нічога пра яго не ведае, а ён вылучаецца — і народ нават не падазрае, што Красевіч гэты альбо штатны канторшчык, альбо стукач.
Хрэн вам, а не музыкі.
“О!..”
— Прыняць удзел у выбарчай кампаніі, падтрымаць свайго кандыдата ў дэпутаты, інтэрв’ю з якім праз некалькі хвілін вы пачуеце, пажадалі знакамітыя ў нашай краіне людзі. Мы не называем іх прозвішчы, бо перакананыя, што вы самі здагадаецеся, хто яны, гэтыя людзі, любімыя ў народзе творцы, аўтары ўсім вам вядомай песні...
Радыёла падміргнула: ага, даўно не чулі — мая з Крабічам песня!.. Хоць на Крабіча — табу, забарона на ўсіх каналах. І на табе: любімы ў народзе творца. Гэта, канечне, аванс з падачы Шыгуцкага, Красевічу б забарону не адмяніць...