Лабух

— Хто разбярэцца? Захад?

— І захад, і ўсход... Лабараторыя фінансавалася Міністэрствам абароны СССР. Так што з Масквы могуць спытаць: а дзе наша?.. Там таксама хлопцы не простыя.

— Тым без нашага ёсць што красці.

— Таго, што можна ўкрасці, у Расіі ніколі і нікому не хапала, Раман. Ведаеш, калі там першы заходні транш раскралі?.. Яшчэ пры Кацярыне. У гэтым якраз праблема Расіі, а не ў дурнях і дарогах, і тым больш не ў манархіі ці дэмакратыі. Не кралі б, дык і дарогі былі б нармальныя, і цар бы не замінаў.

Фелікс загаварыў раптам, як Крабіч. Нейкая бязмежная ў свеце нелюбоў да Расіі, якую я любіў.Можа, таму, што не мог любіць Амерыку, дзе не быў ніколі. І стаяў на сцэнах не ў Нью-Ёрку ці Дэтройце, а ў Маскве і Краснаярску.

— Я люблю Расію.

— Любі сабе. Я ж не пра любоў... І наогул не пра тое.

Тут Фелікс хутка-хутка на мяне зірнуў — проста зыркнуў.

Не пра тое ён казаў, нешта ў размове нашай усё яшчэ адцягваючы. Не рашаючыся сказаць.

Дасталі мяне гэтыя адцягнутыя размовы...

— Ты Крабіча даўно бачыў?

Зноў не пра тое... Хоць дзіўна: як толькі я Крабіча ўспомніў — так і ён адразу. Я шмат разоў заўважаў, што не адно словамі чалавек з чалавекам гукаецца. Пракруціцца ў галаве, не чутная ж нікому, мелодыя — і яе тут жа напяе той, хто побач.

— Нядаўна. Хочаш з ім сустрэцца?

— Можа быць... Ён як жыве?

— Нармальна. Расію не любіць.

Фелікс паківаў на гэта, згодны, што зноў не пра тое...

— Што б ты сказаў на маім месцы?

Я перамаўчаў.

— Каму?

Перамаўчаў і Фелікс..

— Лабарантам. І што б зрабіў?

— Адказаў бы, што падумаю. А што б зрабіў... Можа быць, палічыў бы, колькі яно каштуе...

— Праўда?

— Я сказаў: можа быць. А ты ім што адказаў?

—Адказаў, як і ты, што падумаю... І доўга думаў, што рабіць. Лічыць, колькі яно каштуе — пагібель, колькі б яно ні каштавала. Неяк спыніць трэба было і лабарантаў, і тых, хто за імі. Прыпалохаць, але як?.. І я надумаў, як дурань апошні, пазваніць Рутнянскаму. Нібыта ні ад каго і нічога не збіраюся хаваць. Адкрытым тэкстам спытаў, ці ведае ён, дзе ягоныя распрацоўкі, хто імі зараз займаецца?.. Маўляў, па-амерыканску ў мазгах маіх выкруцілася, што ён мае правы на іх, як на інтэлектуальную ўласнасць. Абароніць свае інтарэсы... Разумеючы, што нас хутчэй за ўсё слухаюць, папярэдзіў, каб ён паводзіўся абачліва, асцярожна — і ў галаву амерыканскую мне не тукнула: каму званю, з якім Рутнянскім размаўляю?.. Не ўяўляў, не дапускаў, што з алкаголікам, які сябе не кантралюе. Запала яму з усяго, што я казаў, толькі пра ягоныя інтарэсы — ды й пра іх наўскасяк... Ён прарваўся ў лабараторыю, усчыніў вэрхал: дзе маё?.. Яму на пляшку трэба было, разумееш?.. Генію — на пляшку! Не Нобелеўскую прэмію, а шклянку гарэлкі!..

Фелікс павадзіў рукамі па стале, нібы шукаў тую шклянку... Не знайшоў і пажаліўся:

— Жах... Як вы жывеце тут, Раман?.. Так жа нельга...

— Жывем і паміраем. Як і ў Амерыцы, як паўсюль. Ты нас не шкадуй.

— Дык не памёр, забілі... Назаўтра ж, як забілі, лабаранты мне і сказалі: прыстрэлілі Ігара Львовіча бамжы нейкія па п’янцы. Каб я зразумеў, што не жарты...

Так яно, мусіць, і было, усё пры такім раскладзе ставала на свае месцы, лагічна сходзілася, але я сказаў:

— Ты замнога бярэш на сябе, Фелікс. Так таксама нельга.

Фелікс, змучаны самім сабой, не слухаў.

— Я спытаў: чаму?.. за што?.. У рэшце рэшт, што ён мог рэальна зрабіць, хто б і дзе яму паверыў?.. І чуеш, што яны адказалі?.. Ну, як свойскія ўжо людзі, у якіх са мной адна справа...

— Што?

— Яны сказалі: не мы прымалі рашэнне.

Гэтак, я падумаў, яны не маглі сказаць. А калі сказалі, дык наўмысна.

— І пасля гэтага ты прыехаў?

За варотамі, да якіх сядзеў я спінай, пачуўся шум матора, пасля кароткі аўтамабільны сігнал — і голас Лі-Лі:

— Эй, хто-небудзь!.. Амед! Мне разлічыцца не хапае!..

У мяне спіна скамянела.

— Зараз! — гукнуўся з-за дома Амед, і да варот на пару пабеглі фікусалюб з асіметрычным — самыя багатыя.

Яна тут! З імі! Ну, Лі-Лі...

— З Амерыкі, можа, не паехаў бы, — глядзеў цераз маё плячо Фелікс. — А з Германіі... Гэта лёс, падалося, што я блізка, каб развітацца, павініцца, на калені стаць... Я ж яму ўсім абавязаны. Разумеў, што рызыкую, але што за мной?.. Нічога. І яшчэ амерыканскі пашпарт. Падумаюць, узважаць, не асмеляцца... А яны не доўга думалі, на могілках наляцелі. Я ўцяміць ніяк не мог: чаму на могілках?.. Пры ўсіх, дэманстратыўна... Потым дайшло: праз нахабства і цынізм. Гэта сутнасныя прыкметы неабмежаванай улады, якая сіліцца паказаць, што валадарыць над кожным ад калыскі да труны. Дык і мне яны вырашылі паказаць адразу, што могуць зрабіць са мной усё, што захочуць. Што гэта ў Амерыцы я амерыканец, а тут, у іх, засранец. І калі б не бамжы і не Лі-Лі... Ха, ну ты паглядзі!

Нешта за спінай маёй Фелікса весела ўразіла — я павярнуў скамянелую спіну: фікусалюб і асіметрычны строга, як на пахаванні, неслі ўздоўж басейна з фікусамі партрэт прэзідэнта. Вялікі, у раме, як для кабінетаў. Лі-Лі — адна ў працэсіі — на хаду распраналася.

— Стамілася ўся і ўся пыльная, — не ўся ўсё ж распрануўшыся, бо з дому высыпалі дзеці, наўмысна не нырнула, а плёхнулася ў ваду Лі-Лі, абдаўшы і нас, і дзяцей пырскамі. — Падарунак! Павесім — і няхай хто-небудзь паспрабуе сунуцца!.. За мной, татарва!

— Ура! — першым, не распранаючыся, кінуўся ў басейн хлапчук, які аб’яўляў вайну Серверу, а за ім і Сервер, і яшчэ адзін хлопчык, і дзве дзяўчынкі. — Ура!.. Лі-Лі!.. Вайна!..

— Шашлык, як заказвалі! — падаспеў з шампурамі Амед. — Дружба народаў!.. Глянь, і бацька тут!..

— І татарчык, — не звяртаючы ўвагі на крык і вэрхал, увайшла ў альтанку і паставіла місу з мясам і стос талерак на стол гаспадыня: русявая жанчына — ніякая не татарка. — Мяне Таняй зваць, а вас я ведаю.

— Хто ж не ведае... — выйшла з басейна і, як ні ў чым не бывала, села, мокрая, на калені мне Лі-Лі... Зверху пацалавала ў макаўку і спытала:

— Ты чаму не ў турме?.. Не хочаш?..

XVII.

Партрэт прэзідэнта, той самы, які Лі-Лі прывозіла ў дом Амеда, вісеў над сцэнай Тэатра моды — Шыгуцкі параіў Лі-Лі яго павесіць. Ва ўсякім разе так Лі-Лі сказала — і нібыта Шыгуцкі і даў ёй партрэт наўмысна для гэтага. Загадзя, каб натхняў.

Гэта была дурасць, пад прэзідэнцкім партрэтам скакалі амаль голыя дзеўкі, тут яму было не месца, але ніхто не асмельваўся сказаць, што дурасць, што не месца — і партрэт завіс над сцэнай.

За дзень да “Шоу Лі-Лі” (а Лі-Лі сваё шоу без лішняй сарамлівасці так і назвала) прагледзець яго прыехала міністэрская камісія — як іначай, калі прэзідэнцкі паказ?.. Сцэнограф шоу, заікасты Эдзік Малей, паспрабаваў заікнуцца прад высокай камісіяй, што можна было б павесіць партрэт ад сцэны збоку, на сцяне, бо на сцэне і так процьма партрэтаў, усё шоу на іх змайстравана, а міністр культуры спытаў: “Вы хто такі, каб такія пытанні вырашаць?..” І Эдзік адзаікаўся, што ён, канечне, ніхто, сцэнограф.