Мяжа
Шрифт:
«Мужчына ўсведамляе гэты працэс (старасці) толькі тады, калі па звычцы пачынае „клеіць“ маладую дзеўку, а тая яму: „Ты на сябе ў люстэрка паглядзі, казёл стары!“
Гляне — і праўда, казёл, аб чым і раней здагадваўся, але што стары — нечаканасць»… (А. Аблажэй).
Вось яшчэ ў чым справа. Канечне, і ў гэтым. На мяжы 45 гадоў чалавек проста старэе. І, натуральна, нічога дзіўнага ў тым, што творчасць у якасці псіхатэрапіі перастае памагаць. Яна сутыкаецца з новым, невядомым дасюль перыядам: сталасці, пачатку старасці.
Скончыўся запас уражанняў, вычарпаўся матэрыял, разам са смерцю маці памерла маленства, якое падпітвала душу, разам з лавінай сыходаў старэйшых пісьменнікаў знік стымул, які жывіў розум і фантазію… Узніклі новыя пытанні і запатрабавалі новых адказаў.
…І праўда — ішоў сабе лесам, сярод такіх мілых, родных, надзейных, сваіх з маленства бярозаў ды соснаў… Дзе трохі задумваючыся, дзе весела пасвістваючы, дзе нагінаючыся над грыбам, дзе зрываючы кветку, дзе задзіраючы галаву на неба, дзе спатыкаючыся аб корань… Ішоў па жыцці, мала пра што дбаючы, а калі ўзнікалі праблемы, дык адносна лёгка спраўляўся з імі пры дапамозе паперы і ручкі.
А лес усё радзеў, радзеў… І вось разлыпіў вочы — і ўбачыў, што лесу вакол амаль няма, азірнуўся — а ззаду толькі пні ды чэзлыя, хворыя дрэўцы, а наперадзе — цаліна, пустка, парослая быльнягом ды чартапалохам, за якімі, праўда, новы лес, але да яго ўжо не дапасці… А хочаш не хочаш — ісці трэба, а так неахвота, так страшна, бо «мы не хотим шагать — нам хочеться гулять!»
35. Эпілог ІІІ часткі
Заўважана, што розныя споведзі, аўтабіяграфічныя раманы, рэвізіі, успаміны, жыццяпісы, мемуары, межы, падвядзенні рысаў, выбраныя месцы з перапіскі з сябрамі і інш., інш., з’яўляюцца тады, калі пісьменнік пачынае выпісвацца як мастак. Інакш кажучы, у яго творчы крызіс.
І даволі часта пісьменнік, сутыкнуўшыся з такой непрыемнай штукай, палохаецца, перастае ў сябе верыць, пачынае згасаць, слабець, хварэць, співацца і ўрэшце знікае як творца яшчэ пры жыцці, а то і памірае ў прамым сэнсе.
А бывае — і нас, канечне, цікавіць менавіта гэты варыянт, што пісьменніку ўдаецца абдурыць прыроду. Мы маем мноства прыкладаў, калі дзякуючы такім споведзям, такому вымятанню сусекаў, падвядзенню нібыта заключнай тлустай рысы пад сваім ранейшым жыццём і творчасцю ў пісьменніка раптам узнікала другое дыханне, з’яўлялася невядома адкуль энергія, і ўжо на іншым, больш высокім узроўні ён пачынаў ствараць новыя мастацкія рэчы.
Нам да спадобы менавіта гэты варыянт.
Праўда, для пачатку трэба абжыцца ў новым месцы. Агледзецца. Паазірацца. Раскласці свае транты. Асвоіцца ў гэтай субстанцыі, у гэтым невядомым дасюль за-межным свеце.
І калі новыя творы не выспеюць, не з’явяцца, не папросяцца з душы — што ж, будзем суцяшацца тым, што маем. А маем мы тое, што ведаем праўду, і не баімся ўслых яе назваць, і можам спакойна, без шуму і пылу, без лішняга ныцця, скаргаў і запояў (гэтых памінак па самім сабе), без каляровых акуляраў і розных кантактных лінзаў глянуць рэальнаму Жыццю ў вочы.
Бо і проста жыць — замыкаючы пачатак і канец рамана — фізічна існаваць, выжываць у нашым свеце і ў нашых умовах насуперак усяму — гэта, можа быць, і ёсць найвышэйшы на зямлі талент, самая складаная з усіх магчымых навук, творчасць яшчэ тая, мастацтва ўга якое! — прынамсі, ку-у-ды важнейшае за ўменне закруціць сюжэт, выпісаць характар або малюнак прыроды ці зрыфмаваць «паненка — Федарэнка»…
2008–2009 гг.
АПАВЯДАННІ
ГАЛЯ
Ігар Снарскі ажаніўся на апошнім курсе, у канцы мая, — ажаніўся, як сам ён тлумачыў, нібы апраўдваўся, свайму сябру, рэдактару інстытуцкай сценгазеты, — «проста каб ажаніцца, каб неяк інакш пажыць…» Але нашто трэба было тлумачыць, апраўдвацца? Ігару было 25, Галі, яго нявесце, — 22, яны вучыліся разам у політэхнічным інстытуце, у адной групе, жылі ў адным інтэрнаце, а быў самы разгар спякотнага мая, калі дні стаялі млявыя і здаваліся нейкімі расплаўленымі, як асфальт
пад нагамі, калі вечары пахлі летняй зямлёй, маладой травою, маладым лісцем старой грушы, што расла каля інтэрната і верхнімі галінамі даставала да самага Галінага балкона, з душнымі чорнымі начамі, калі коўдра ліпне да цела, і варочаешся, глядзіш у столь і не можаш заснуць — не памагаюць расчыненыя насцеж балконныя дзверы і акно… што ж тут дзіўнага, што маладыя людзі такім часам пакахаліся і захацелі хутчэй пажаніцца?Але і цяпер, і асбліва пасля, месяцы праз два, успамінаючы той душны май, Снарскаму кожны раз рабілася сорамна і хацелася ў думках апраўдвацца і спрачацца з кімсьці, хто нібыта казаў: «Ды ты з Галяю за ўсю вучобу не перакінуўся і дзесяткам слоў, вы не кахаліся, не сябравалі, не гулялі; не было і не магло быць паміж вамі нічога таго, што збліжае і пасля чаго жэняцца… Усе ж бачылі, а ты і ведаў, што ты: сімпатычны — табе не раз даводзілася гэта чуць, — спакойны характарам, разумны, начытаны — выкладчыкі пры ўсёй групе гаварылі гэта… А Галя — нудная, непрыгожая, падобная на худога вераб’я, за ўсю вучобу з ёю не гуляў ні адзін хлопец; ты ж сам, Снарскі, сказаў пра яе неяк на першым курсе, на бульбе: „Такой толькі красці добра — украдзе, і не апішаш, вока ні за што не зачэпіцца“… Ты ажаніўся сілком, і значыць, нешта тут не так…»
I хоць гэта была праўда і сам Снарскі добра ведаў, што «тут не так», усё роўна ў думках яму хацелася спрачацца з некім і даказваць, што ажаніўся ён, як і ўсе людзі жэняцца: каб змяніць жыццё, пажыць у сям’і… У іх з Галяю былі амаль аднолькавыя тэмы дыпломаў, і ён некалькі вечароў прасядзеў у яе ў пакоі, перачэрчваў генплан — часта добра дапазна, калі ўжо Зоя, Галіная сяброўка, якая пісала вечарамі шпаргалкі па супрамаце, пачынала пазяхаць, пацягвацца, распраналася пры Снарскім і клалася спаць. Тады Галя тушыла вялікае святло, уключала электрачайнік, Снарскі выходзіў на балкон, закурваў, хутка Галя выносіла шклянку гарачай гарбаты, і пакуль Ігар піў і выкурваў цыгарэту, яны трохі гаварылі. Непрыгожая, але ціхмяная, добрая Галя была для яго не дзяўчына, а так, нешта бясполае, чалавек, які памагае яму рабіць дыплом, таму Снарскаму лёгка было з ёю і можна было гаварыць абы-што. У адзін з такіх вечароў, позна, Снарскі, размінаючы ў пальцах цыгарэту, выйшаў на балкон. Стаяла цяплынь і пахла вёскаю. Унізе, пад грушаю на лаўках, свяціліся цыгарэты, смяяліся, а тут, зусім побач, у лісцях грушы, шапацелі хрушчы, ляталі з гудзеннем вакол галін і паўз балкон, і нават чутно было, як яны недзе ўнізе падаюць у мокрую ад расы траву. Выйшла Галя, паставіла на падаконнік каля Снарскага шклянку гарбаты, перавесілася цераз край балкона і пачала махаць рукою, каб злавіць хрушча на ляту. Унізе кінулі ў сцяну пустую пляшку, і яна ляснула, нібы граната.
— Як падумаю, што скора з’язджаць з Мінска, дык страшна, — сказала Галя, — здаецца, лепш бы зусім не паступала… Толькі пажывеш, пабачыш жыцця — на: едзь, прападай…
Снарскі ўсміхнуўся — у цемры не было відаць — «пабачыла жыцця»! Што ты бачыла тут за пяць гадоў? Хіба што гэтае боханне пустых пляшак аб сцяну пад балконам… Але трохі і шкада яе стала.
— Хто ж цябе гоніць? Не едзь, не прападай, — сказаў ён, маючы на ўвазе вольныя дыпломы, якія цяпер пачалі даваць усім, хто хоча. — Шукай работу і аставайся ў Мінску.
— А што, магла б і астацца… Калі б выйшла замуж. У мяне тут у Мінску брат жыве, у трохпакаёўцы, кааператыўнай, і калі б я выйшла замуж, ён размяняўся б. На адну і дзве. I адну перапісаў бы на мяне.
— Як гэта?
— Так. Я ж прыпісаная ў іх з першага курса.
— А чаго ты ў іх не жывеш?
— Так. Тут весялей.
Яна зноў пачала лавіць хрушча, і відаць было, што сказала яна толькі каб сказаць — без нейкае мэты, у мінулым часе, як нешта даўно перадуманае і перажытае.
Вярнуўшыся тым вечарам да сябе, Снарскі сярэдначы палез у душ, доўга плёхаўся ў халодным струмені, потым выходзіў на балкон, курыў, і калі ўжо лягаў спаць, падумаў раптам: «I дурань жа ты будзеш, калі не ажэнішся! Так б’юцца, так чапляюцца за гэты Мінск, а табе само плыве ў рукі; жаніся — і жыві адным днём, а там усё само сабою зробіцца, як і дагэтуль рабілася!..»