Нацыянальная ідэя. Фэнамэналёгія Беларусі

У 30-я гады Сталін вызначыў Магілёву ролю новае сталіцы Беларусі. Пасьпелі пабудаваць Дом Ураду, падобны да менскага, спраектаваць праспэкты й сталічныя ўстановы, сёньня для магілёўцаў прадмет асаблівага гонару. Але – вайна. Абарона Магілёва доўжылася некалькі месяцаў: немцы ўжо ўзялі Смаленск, а Магілёў яшчэ трымаўся: "За намі Масква!" Памятаеце "Жывыя і мёртвыя" Канстаньціна Сіманава? Гэта адсюль, і гэта ягоны прах разьвеяны на Буйніцкім полі пад Магілёвам. Менавіта ў Магілёве, ў 1941-м прапаў Крыж Эўфрасіньні Полацкай.

І дасёньня Магілёў, гняздо Лукашэнкі й чыноўніцкага кляну ва ўладзе, як усякі моцны магніт, нясе ў сабе той жа парадокс прарасейскасьці й антырасейскасьці. Місію крэпасьці на шляху ў Маскву, найбліжэйшага кірунку ўдару і фігурнага, беларускага ліцьця, ключа ад крамлёўскіх брамаў.

Вам цікава, што Беларусь магла б зрабіць Расеі? Спытайце ў таго, хто ўвесь час цярпеў ад Расеі, з Расеяй змагаўся й Расею ратаваў. Спытайцеся ў Магілёва!

МЕНСК

Менск – геаграфічны фокус беларускай зямлі, крыжавіна магістральных шляхоў, пік водападзелу Міжмор'я.

Менск – сапраўднае сэрца сучаснае Беларусі.

Усё так і пачыналася, з раптоўнага ўдару ў самае сэрца. Гістарычна Менск упершыню ўзьнікае ў "Слове аб палку Ігаравым", ужо дарэшты зьнішчаны Яраславічамі. Гэта за яго, няіснага, Усяслаў Чарадзей насьмерць рубіўся на рацэ Нямізе-крывавыя-берагі. Ужо ў разгар хрысьціянскага абуджэньня ХІІ ст у Менску мігціць будучая вялікая сталіца: менскі князь Глеб, супраціўнік Манамаха, спрабуе зьяднаць у адну краіну Полацк Эўфрасіньні, Тураў Кірылы, Смаленск Кліма й Аўрамія. Менск, старажытнае злучво паміж крывічамі й дрыгавічамі, мяжа Літвы й Русі, Усходняе й Заходняе Беларусі, Балтыкі й Чарнамор'я, Менск-Мінск, перайменаваны зь беларускай на польскую, з габрэйскай на расейскую, зь нямецкай на савецкую мову – менавіта Менск зьбірае, зьмінае і мяняе сёньня ўсю краіну. Менск – Месца Сустрэчы й эпіцэнтар нацыянальнага сінтэзу. Менск – першачарговая мішэнь геапалітыкі паміж Эўропай і Азіяй. Тут, у доміку па-над Сьвіслаччу ў 1898 г. адбыўся падпольны І зьезд РСДРП, які даў пачатак таталітарнай савецкай сыстэме. Тут праз стагодзьдзе давядзецца зьбірацца Шушкевічу, Краўчуку й Ельцыну, каб забіваць асінавы кол у труну СССР: сустрэўшыся ў менскім аэрапорце, яны адсюль адправяцца ў Белавежу. За той жа Менск, быццам за сэрца, схопіцца ў сутаргах СНД – і ў тым жа Менску ў сярэдзіне 90-х распачнуцца адчайныя спробы рэанімацыі імпэрыі.

Калі Полацк быў сталіцай беларускае старажытнасьці, Вільня – Залатога веку, дык Менск зрабіўся сталіцай нашае будучыні.

Краіна з новым імем Беларусь сталася рэальнасьцю менавіта ў Менску. У 1918 г. тут была створаная БНР, у 1919-м разьмясьціўся ўрад БССР, а ў 1990-м – абвешчаная незалежнасьць. Сёньня ў Менску засталіся хіба толькі сымбалічныя знакі даўніны – Няміга, барока Верхняга горада, Траецкае – колішнія пункціры й контуры ў праекце будучае велічы. Але і гэтыя намёкі паглынае незвычайнае, усеахопнае адчуваньне прасторы й чысьціні.

Менск перапоўнены прасторай. Калі архітэктара, што праектаваў цэнтар пасьляваеннага Менска, спыталіся, што будзе бачыць тут, праяжджаючы, чалавек, ён адказаў коратка: "Неба." У параўнаньні зь іншымі эўрапейскімі сталіцамі зь іх вузкімі вулачкамі, аўтамабільнымі коркамі, згрувашчанай забудовай і цеснай утульнасьцю Менск настолькі ўражвае закладзенымі ў праспэкты, плошчы, кварталы й паркі аб'емамі волі, што здаецца папросту пустым.

Менск – мэгаполіс ІІІ тысячагодзьдзя, у якім пакуль няма анічога, апроч велізарнае масы людзей, паветра й калясальнага адчуваньня чысьціні й пэрспэктывы.

У Менск уваходзіш, быццам у новую кватэру. Пачынаючы з агромністага вакзалу, і да самае Серабранкі зь Зялёным Лугам пераконваесься, што месца тут хопіць абсалютна на ўсё. Адбудаваны практычна наноў пасьля вайны, Менск вырас у дзесяткі разоў і набраў у свой велізарны рэзэрвуар, быццам паветра ў грудзі, амаль два мільёны жыхароў. Канструктывізм Дома Ураду, Опэрнага, Акадэміі Навук, сталінскі ампір праспэкту Скарыны і нават элемэнтарны савок клясычнае чорна-белае гамы, уся гэтая немая ніякавасьць фармулююць прастору ў чаканьні як ідэю Менску.

Чаго чакае Менск?

Яшчэ чатырыста гадоў таму, у эпоху Залатога веку, Менск атрымаў той цудоўны герб, што тлумачыць нам і чысьціню, і прастору, і неба: "Узьнясеньне Маці Божае." Менавіта менскі вобраз Панны Марыі, увасобленае цноты й сьвятасьці – найясьнейшы знак Божага нараджэньня ў спустошанай душы Беларусі. Маці Ісуса Хрыста, стоячы сярод анёлаў, абяцае тым, хто пакутваў, маліўся і верыў, Новы Ерусалім.

Менск, сэрца нацыі, укрыжаванае між Курапатамі, Трасьцянцом, Нямігаю й Хатыньню, канцэнтруе ў сабе духовыя сілы Беларусі – каб нарэшце стаць гарачай, адкрытай Богу сталіцай веры, надзеі й любові для ўсёй Эўропы.

МІЖМОР’Е

Міжмор'е – адвечны стан Беларусі. Наш лёс назаўжды паміж балтыйскімі дажджамі, туманамі й прахалодай ды чарнаморскімі сонцам, ліўнямі й сьпёкай. Паміж поўначчу й поўднем, варагамі й грэкамі, халодным і цёплым, чорным і белым, пеклам і раем. Генэральны водападзел Эўропы дыяганальна раскрэсьлівае Беларусь амаль напалову. А беларусы так мараць пра мора!

Беларускія рэкі цякуць у Балтыку й Чарнамор'е. Гэты басэйн Міжмор'я – Украіна, Прыбалтыка, Малдова й прылеглыя да ўзьбярэжжаў вобласьці Польшчы й Расеі – і ёсьць натуральным абсягам непасрэднага ўплыву Беларусі, яе роднасным асяродкам і зонай яе найпершых інтарэсаў.

Вялікая беларуская вада, што напойвае ўвесь гэты рэгіён – празрысты вобраз нацыянальнай місіі ў гарлавіне Міжмор'я. Балта-Чарнаморскае Міжмор'е – месца сутокі эўрапейскае й азіяцкае цывілізацыяў, заходняе культуры, дэмакратыі й тэхналёгіі з усходняй містыкай, дэспатыяй і барбарствам.

Беларусы сфарміраваліся як нацыя ў гарманічнае раўнавазе паміж паўночна-эўрапейскай флегматычнасьцю, грунтоўнасьцю, важкасьцю й паўднёва-эўрапейскай тэмпэрамэнтнасьцю, лёгкасьцю, рухавасьцю; паміж бізантыйскім праваслаўем і рымскім каталіцызмам. У беларускае крыві Чарнамор'я й Балтыкі 50/50.

Гэта Міжмор'е зрабіла Беларусь культуровым міжмоўем і геапалітычным скрыжаваньнем.

Зрэшты, Беларусь як зямля геалягічна ўзьнялася з марскога дна: сучасная асадкавая тоўшча і ёсьць грандыёзным усходне-эўрапейскім мезазойскім міжмор'ем.

Паміж салёным морам падземных водаў і атмасфэрным абшарам нябёснае вільгаці Беларусь, краіна рэкаў, азёраў і балотаў, быццам чалавечы арганізм, адсоткаў на 70 складзены з вады – сама ёсьць вялізным Міжмор'ем.

НАРАЧ

У Беларусі дзявочыя вочы Нарачы.

Нарач – найбольшае возера Беларусі і найвялікшае люстра беларускіх нябёсаў, асьвечанае прысутнасьцю 500-гадовага Будслава.

Нарач на мапе падобна на сэрца – зрэшты, як і ўсё важнае ў Беларусі. Сардэчка адпачынку, поўная чаша спакою й асалоды, нарачоная беларускае харашыні, Нарач зь дзіцячым лягерам "Зубраня" й санаторнай зонай, дзе любілі спыняцца Касыгін і супэрзоркі савецкай эстрады, дзе зараз адпачываюць 100 тысяч чалавек штогод – наш Артэк, наша Сочы, наша Майамі. Увогуле, Нарач – беларускае мора, а гэта нешта ды значыць.