Нацыянальная ідэя. Фэнамэналёгія Беларусі

БНР

Беларуская Народная Рэспубліка – цудоўнае ўваскрасеньне Беларусі пад бел-чырвона-белым сьцягам у час вялікіх рэвалюцыяў пачатку XX ст.

БНР была абвешчаная незалежнай дзяржавай у III Статутнай Грамаце, прынятай 25 сакавіка 1918 г. Дзень быў такі – каталіцкае Дабравесьце й адначасова сьвята Уваскрасеньня Божага.

Паміж кашмараў I сусьветнай вайны й расейскай рэвалюцыі, у эпіцэнтры збройных сутыкненьняў савецкага бальшавізму з кайзэраўскай Нямеччынай ды польскім нацыяналізмам, сярод суцэльнага гвалту й мільёнаў сьмерцяў БНР была створаная без адзінага стрэлу.

БНР, аднаўленьне беларускай дзяржавы, сталася заканамерным вынікам усяго Новага Запавету беларускае гісторыі. Паўстанцы й фальклярысты XIX ст., Багушэвіч і Дунін-Марцінкевіч, Беларуская Сацыял-Дэмакратычная Грамада і "Наша Ніва", ўсе адраджэнцы працавалі, ахвяраваліся й аддавалі жыцьцё для таго, каб у адзін цудоўны дзень прадстаўнікі беларускага народа абвясьцілі абсалют уласнае незалежнасьці.

Палітычнай базай для дзяржаўнага адраджэньня стаў Усебеларускі Зьезд 1917 г. Сярод шэрагу падобных асамблеяў, што прагрымелі па ўсіх нацыянальных ускраінах былой Расейскай імпэрыі, Зьезд быў небывала прадстаўнічым: 5 сьнежня 1917 г. у будынку, дзе сёньня разьмяшчаецца Тэатар Янкі Купалы, з усёй краіны сабралася 1872 чалавекі – 1176 з правам вырашальнага голасу і 706 – з дарадчым, у асноўным беларускія сяляне й вайскоўцы. 17 сьнежня Зьезд разагналі бальшавікі. Але ён пасьпеў стварыць беларускі парлямэнт – Раду БНР, і беларускі Урад – Народны Сакратарыят. БНР стала адзінай легітымнай беларускай уладай таго часу.

Праект "БНР" раскруціла каманда інтэлектуалаў, якія мелі бліскучую адукацыю, валодалі замежнымі мовамі і зрабіліся першакляснымі палітыкамі, эканамістамі й дыпляматамі. БНР абвесьціла дзяржаўную незалежнасьць, без выкупу перадала зямлю тым, хто на ёй працуе, нацыяналізавала нетры, лясы й багацьці, дэкляравала правы, свабоды, недатыкальнасьць асобы й 8-гадзінны працоўны дзень.

Менавіта БНР адчыніла ў ваенным міжчасьсі 200 беларускіх школаў, пераняла ў немцаў гандаль, прамысловасьць і сацыяльную сфэру, дамаглася ўвядзеньня дзьвюхмоўных пашпартоў і пачала фармаваньне беларускага войска. За 9 месяцаў ва ўмовах нямецкае акупацыі БНР пасьпела толькі пачаць поўнамаштабовае дзяржаўнае будаўніцтва – а яе ўжо прызналі 11 дзяржаваў сьвету: Турэччына, Аўстрыя, Польшча, Чэхаславаччына, Фінляндыя, Латвія, Літва, Эстонія, Украіна, Арменія, Грузія. Больш таго – факт малавядомы, але знакавы! – БНР дабраславіў Патрыярх Маскоўскі й Усяе Русі Ціхан.

Але ж ані немцы, ані бальшавікі з БНР папросту не лічыліся. Напрыканцы 1919 г Рада БНР мусіла выехаць у эміграцыю.

Лідэры БНР, людзі веруючыя й патрыёты, узначалілі беларускую дыяспару на Захадзе, і перахоўвалі непарыўнасьць хрусталёвае ніці незалежнасьці аж да краху СССР. БНР стала ўвасабленьнем нацыянальнай волі й завочнай апазыцыяй для савецкага рэжыму. Нездарма камуністы БССР ўсё XX ст намагаліся дамовіцца з Радай аб перадачы ім паўнамоцтваў. Рада БНР дагэтуль – найвялікшы аўтарытэт для беларускага нацыянальнага руху.

Лёгкая, прывідная, паветраная, быццам дух, БНР аказалася надзвычай моцным гістарычным аргумантам. Менавіта БНР сьцьвердзіла імя "Беларусь", Менск як сталіцу, "Пагоню" й бел-чырвона-белы сьцяг як нацыянальную сымболіку, і сама зрабілася сьветлым сьцягам Адраджэньня. Менавіта БНР вымусіла бальшавікоў пайсьці на стварэньне БССР, дала зарад 10-гадовай беларусізацыі й, у рэшце рэшт, сфармулявала вобраз цяперашняй Рэспублікі Беларусь.

У параўнаньні зь 70-гадовай і 10-мільённай БССР летуценная й бясплотная Беларуская Народная Рэспубліка адыграла ў беларускай гісторыі значна большую ролю. Настолькі большую, што 25 сакавіка, дата пачатку рэальнае вясны ў Беларусі – з таяньнем сьнегу, імклівым пацяпленьнем і крыгаломам – дагэтуль зьбірае шматтысячныя шэсьці нацыянальнага руху як галоўны беларускі Дзень Незалежнасьці.

Дзень Дабравесьця, у які Марыя пачула, што ў яе народзіцца Ісус. Той дзень у календары, які пачынае пераважаць ноч. Дзень Уваскрасеньня. Дзень Волі. Дзень БНР.

БССР

БССР, чырвона-зялёная бледнаруская аўтаномія з арнамэнтам – эпоха самай жорсткай акупацыі й самых цяжкіх выпрабаваньняў у гісторыі Беларусі Новага Запавету.

БССР – гэта разгар бязбожжа й русыфікацыі, пабудова плянавае гаспадаркі й ваенна-прамысловага комплексу, вал урбанізацыі – і, нарэшце, спазмы камунізму.

БССР – гэта БелАЗ, трактар "Беларусь", партызанка і прарокі, што супрацьстаялі сыстэме.

1.1.1919 у Смаленску БССР была абвешчаная.

19.9.1991 у Менску, з нараджэньнем незалежнай Беларусі, яна зьнікла, як дым.

Спачатку, па інэрцыі БНР, калі Часовы рабоча-сялянскі Ўрад на чале зь беларускім чырвоным паэтам Зьмітрам Жылуновічам атрымаў ад Леніна 6 паветаў, а затым беларускі чырвоны палітык Аляксандр Чарвякоў за Сталіным ажыцьцявіў два ўзбуйненьні рэспублікі, калі за чатырма дзяржаўнымі мовамі доля беларускіх школаў дасягнула 80%, здавалася, што Савецкая Беларусь – гэта хаця б беларусізацыя.

Але ўжо празь 10 гадоў савецкасьць нарэшце адчула сваю поўную несумяшчальнасьць зь беларускасьцю. Замест Беларусі паўстала пачвара зь невымоўнага спалучэньня чатырох літараў: адной штатнай, дзьвюх сьвісьцячых і апошняй зацьвярдзелай. БССР.

БССР, буфэрная рэспубліка й палігон камунізму на заходніх межах, паводле Сталіна, павінна была першай убачыць “сьветлую будучыню” (наколькі беларускае абяцаньне!). Таму, калі Прыбалтыка выконвала ролю вітрыны савецкага сацыялізму, Беларусь уяўляла сабой танк за гэтай вітрынай.

За 70 гадоў СССР адгрохаў у мірнае, ласкавае, сьветлае Беларусі ўдарны корпус савецкага мілітарызму – сталёвы заходні пляцдарм для штурму Эўропы. Найвялікшая ў сьвеце колькасьць танкаў на душу насельніцтва, дзесяткі ракетных шахтаў і ядравых боегаловак, нацэленых на сталіцы сьвету, стратэгічныя станцыі лякацыі ды радыёперахвату – аж да магістраляў, разьлічаных на разгон бранявых калёнаў, аж да грандыёзных сьвінакомплексаў для забесьпячэньня мясам мільённых войскаў. Зборачны цэх, заводы абаронкі й рамонту тэхнікі, электронікі й сыстэмаў сувязі, нафтахімія й вытворчасьць бэнзыну, гіганты машынабудаўніцтва, беспрэцэдэнтная канцэнтрацыя вайсковых кадраў – усё гэта Імпэрыя зла забівала ў беларускае скрыжаваньне, як цьвікі, каб падначаліць краіну духу сакрэтным мэтам халоднае вайны й сусьветнай рэвалюцыі. Станкабудаўнічыя монстры, МАЗ, "Нафтан" і Мазырскі НПЗ, заводы шарыкападшыпнікаў і аўтаматычных лініяў, "Інтэграл", "Палімір", "Гранат" – вайскова-індустрыяльная інфраструктура тае ж сэрыі, што й аўтамат Калашнікава ці зэнітна-ракетны комплекс залпавага агню "Град", прызначаныя для разгортваньня савецкае армады на стратэгічным кірунку ўдару. У XX ст. беларусы больш, чым любая іншая эўрапейская нацыя, былі падаўленыя цяжарам мілітарызму. Зь Беларусі, сэрца Эўропы, рабілі небывалую ў чалавечае гісторыі базу для збройнай агрэсіі. І, урэшце рэшт, менавіта ў Беларусі гэтая махіна рухнула пад уласным цяжарам.

Прапаганда ператварыла БССР у перадавую вайсковага міту. Берасьцейская крэпасьць, Хатынь, Партызанка, Марат Казей, Пеця Клыпа, Курган Славы, манумэнты Перамогі, стэлы ды абэліскі – яшчэ адна партыя сталёвых цьвікоў, якімі акупанты на вачох ва ўсіх укрыжоўвалі Беларусь і забівалі галовы паловы сусьвету. Вэтэранамі, адстаўнікамі й выгнанымі з былога сацлягеру савецкімі афіцэрамі ў беларускіх гарадох засяляліся цэлыя кварталы. І вянком – не пераможным, а пахавальным – выглядаў бэсэсэраўскі герб: каласкі, лён з канюшынай, струменьні крывавага кумачу й жалезная свастыка зь сэрпу й молату на тле зямнога шару.

Камуністычная д'ябальшчына зьнішчала Беларусь – бо адчувала, што якраз гэтая незагоеная рана, гэтая ўвасобленая Божая ласка, гэтая Хрыстовая ахвярнасьць ёсьць ключавой перашкодай на заходнім кірунку, на галоўным шляху да сусьветнага панаваньня. Бальшавікі асушалі нашы балоты й вырубалі нашыя лясы, нявечылі да страты прытомнасьці гэтую зямлю й труцілі беларускія воды хіміяй. Бальшавікі ўзрывалі тут храмы, вырывалі з каранём родную мову й паражалі лепшыя галовы нацыі стрэламі ў патыліцу.

Але паўжывая Беларусь дыхала сілаю Духа Сьвятога – і разбурала маналіт імпэрыі ў пыл.