Чтение онлайн

ЖАНРЫ

Нацыянальная ідэя. Фэнамэналёгія Беларусі

Севярынец Павал

Шрифт:

Нават для эпохі рэлігійнага Сярэднявечча ВКЛ – краіна ўнікальна хрысьціянская паводле свайго характару. Факты будуюць зь Вялікай Літвы XIV-XVI стст. храм унушальнае велічы:

— Большасьць земляў была далучаная да ВКЛ мірам – і гэта ў эпоху, што жыла войнамі;

— У дзяржаве кіраваў закон, шэдэўр юрыспрудэнцыі таго часу, правобраз эўрапейскіх канстытуцыяў – Статут ВКЛ;

— Грамадзтва адрозьнівала талеранцыя ў сутоцы канфэсіяў. Тым часам як кантынэнт скаланалі рэлігійныя войны, інквізыцыя й варфаламееўскія ночы, ВКЛ абавязвала да верацярпімасьці нават караля Францыі;

— Поўнае спрыяньне аказвалася габрэям, практычна ўраўнаваным у правох

са шляхтай – уявіце сабе, сярод пандэміі антысэмітызму тых стагодзьдзяў!

— ВКЛ згенэравала вунію паміж праваслаўнымі й каталікамі; пазьбегла як рэлігійнага фанатызму, так і акультызму, атэізму, разбэшчанасьці;

— Палітычны лад ВКЛ набліжаўся да шляхецкай хрысьціянскай дэмакратыі– параўнайце з тагачаснымі эўрапейскімі манархіямі ці маскоўскай дэспатыяй!

— Сплаў Рэфармацыі й Рэнэсансу спарадзіў фаервэрк рамантычнага і духовага мастацтва, музыкі, літаратуры – культуры Залатога веку;

— ВКЛ сталася галоўнай друкарняй Сьвятога Пісьма й эпіцэнтрам эвангельскай місіі ва Ўсходняй Эўропе: Скарына пераклаў Біблію на беларускую, Фёдараў і Мсьціславец выканалі апостальскую ролю ў Расеі й на Ўкраіне, Радзівіл і Будны друкавалі дзесяткі выданьняў на лаціне й польскай для Захаду;

Шматвекавы храм беларускага Сярэднявечча стаіць упоравень з эўрапейскімі нацыянальнымі ідэямі першае велічыні – Нямеччыны, Ангельшчыны, Чэхіі, Швэдзіі – і адкрывае нам падмурак, якога не было ані ў Расеі, ані ў Амэрыкі. Замкі й палацы, магутнасьць і бляск магнатаў, вольная й шматлікая шляхта, магдэбурскае права ў гарадох, культурныя шэдэўры й высокамастацкае рамесьніцтва, тытаны веры й адухоўлены народ… ВКЛ, бясспрэчна, была адным з найбольшых посьпехаў хрысьціянскае Эўропы – мадэлью для цэлай цывілізацыі.

ВКЛ – абрэвіятура, якая адпавядае савецкаму клішэ-скароту "уключана". Тэксты пра ВКЛ сапраўды чытаюцца са шчоўканьнем уключальнікаў: ВКЛ! – і з адной толькі ўспышкай памяці азараецца ўся панарама сярэдневечнае беларускае гісторыі.

ВКЛ – матрыца беларускай пэрспэктывы. Вобраз максымальнага росквіту фармуе для наступных пакаленьняў ідэалы зьнешнепалітычнага, эканамічнага й культуровага разьвіцьця. Пункты, што пералічваюць вялікалітоўскія дасягненьні ў часе й прасторы, аўтаматычна робяцца кропкамі апоры для Беларусі ў будучыні.

Настальгічныя згадкі пра "Літву", усе гэтыя "О, Літва, айчына!" – "Нарадзіўся я ліцьвінам", – "Літва харобрая" – генетычна ўсё яшчэ джаляць беларусаў жалем. Бо Літва – летуценьне нашае велічы. Літва – наша малітва ўдзячнасьці Госпаду Богу за мінулыя дабраслаўленьні. Але ня варта шкадаваць пра тое, што ВКЛ засталося адно пластом гісторыі.

Бо нас чакае Беларусь. Новая зямля. Сьвежая, сьветлая й чыстая, як аркуш белай паперы.

ВОЙНЫ

Для любога беларуса вайна – глябальная катастрофа й наймацнейшая канцэнтрацыя зла.

Геапалітычнае скрыжаваньне Беларусі ператваралася ў крыж штораз, як на шляхох зьяўляўся захопнік.

Вайна разбурала, рабавала, калечыла й забівала; сьледам прыходзілі эпідэміі й голад. Заставаліся адно попел спаленых хатаў й агромністыя могільнікі. Беларусь у сьвеце дагэтуль пазнаюць па трупах Хатыні, Трасьцянца, Берасьцейскай крэпасьці, па абэлісках Перамогі, партызанах і падпольшчыках – а ўсё гэта толькі апошняя вайна!

Беларусь спрабавалі зьнішчыць драпежнікі з усяго сьвету – татары, тэўтоны, Маскоўскае княства, Расейская Імпэрыя, фашысцкая Нямеччына, СССР. Беларускім адказам спачатку было

паспалітае рушаньне, панцырнае баярства, крылатая коньніца, потым – лес, партызанка, падпольле, і нарэшце – малітва, цярплівасьць і адраджэньне.

Сучасная гісторыя ведае няшмат нацыяў, якія б некалькі стагодзьдзяў запар у выніку войнаў ставіліся на мяжу фізычнага выміраньня. Але Беларусь трывала, праходзіла празь сьмерць, празь пекла – і ажывала. Увесь боль беларускай вайны зьмяшчаецца ў адным вершы біблійнае кнігі Ёва: "Вось, Ён забівае мяне, але я буду спадзявацца"! (Ёва, 13:15). Толькі такая Беларусь, магла нарадзіць сусьветных прарокаў міру: Алеся Адамовіча, Васіля Быкава і нават Максіма Танка.

Нашыя самыя страшныя войны – Інфлянцкая, 1558–1583 гг, калі Масква захапіла Полацк і выпаліла ўсё Падзьвіньне; Невядомая, 1654–67 гг, якую доўга хавала расейская гістарыяграфія – а ў тае пагалоўнае разьні загінуў кожны другі беларус; Паўночная 1700–1721 гг.; Нашэсьце 1812 г.; I й II Сусьветныя, калі імпэрыі сутыкаліся ў сэрцы Эўропы за панаваньне над усёй плянэтай... Вялікіх вайскаводцаў і выбітных дзяржаўных дзеячоў Уладзімера Манамаха, Івана Грознага, Карла XII, Пятра I, Напалеона, Суворава, Гітлера, Сталіна Беларусь ведае выключна як агрэсараў, акупантаў і забойцаў.

Ужо пасьля таго, як 1,5 мільёны беларусаў згінулі ў 260 лягерох сьмерці, а яшчэ больш мільёна – на фронтах ІІ Сусьветнай, Савецкі Саюз распачаў у Беларусі будаўніцтва вялізнай вайсковай базы. Уся БССР уяўляла сабой ударны кулак савецкага мілітарызму й адначасова – стратэгічны пляцдарм вайсковага міту.

Трыюмф зброі ў Беларусі праваліўся.

Чаму ж беларусы не прымаюць вайны? Таму што сама сутнасьць Беларусі – далікатная, узвышаная, ласкавая – не для войнаў, а для міру Божага. Таму што перамогі Беларусі заўжды былі духовымі – і збаўлялі душы, а не забівалі іх. Беларус не бярэцца за зброю, унікае войска, й скрайнім выпадку йдзе ў партызаны, каб не згубіць сябе ў буры страху, гвалту й нянавісьці. Але ж калі беларуса дастаць да самае глыбіні душы, загнаць у кут ды там яшчэ й таптаць – спрацоўвае спружына стоенае сілы, і беларуская вайна разгортваецца з навальнічнай хуткасьцю.

Беларус са зброяй – гэта відовішча апакаліптычнае, кшталту Пагоні, перад якой не ўстаяць ані татары, ані крыжакі, ані браты-славяне; кшталту Магілёўскага паўстаньня 1661г., калі трупамі маскаля запруджвалі Дняпро; кшталту сутыкненьняў на вулічных маніфэстацыях, калі і радыкальныя дэманстранты, і вясковыя хлопцы-амапаўцы малоцяць адзін аднаго да страты прытомнасьці тронкамі ад сьцягоў ды плякатамі.

Калі няма выйсьця, калі вайна ўломваецца ў хату, калі меч ёсьць адзіным адказам – тады беларусаў не разьбіць, не спыніць, не стрымаць. У адкрытым баі беларусы практычна заўжды апыналіся ў меншасьці – але атакавалі й грамілі ворага. Стратэгія Давіда ў бітве з Галіяфам заўжды давала Беларусі бліскучыя перамогі над шматкроць большымі сіламі татараў, маскавітаў, швэдаў ды немцаў.

Беларусы ўмеюць ваяваць, ды яшчэ як! Толькі лепш іх да гэтага не даводзіць. Беларус Сяргей Грыцавец, двойчы герой Савецкага Саюза, у адным баі зьбіў 7 вырожых самалётаў. Ягоны зямляк Аляксандр Гаравец – 9 самалётаў, і ў той жа дзень загінуў. Беларуска Зінаіда Тусналобава-Марчанка выцягнула з поля бою сотні параненых – сама засталася бяз рук і ног. Беларус Міхась Ягораў падымаў Сьцяг Перамогі над рэйхстагам. Нарэшце, беларус Трыфан Лук’яновіч на вуліцы Бэрліну ў 1945-м уратаваў нямецкую дзяўчынку – і быў увекавечаны ў помніку Вучэціча ў Трэптаў-парку.

Поделиться с друзьями: