Отчаяние (на каз.яз.)

Тркістана келгеннен кейін, Туекелді ырын бергенше Тя Аторынды крген емес. Одан кейін де сирек кездесіп жрді. Онда да жрт кзінше ана. Осы кезде бір-а рет Аторынды з олымен ата отырызды. Соны ертеіне дйекші бала келіп:

— Ханым сізді шаырып жатыр! — деді.

Тя баланы соынан ерді. Бны сарай есігіні алдында арсы алан Атор- ын:

— Батыр, бір кнні ішінде асауымды йретіп бере аласы ба? — деп срады.

— Жарайды, — деді Тя уананнан жрегі жарыла жаздап.

«Патша йел сйген жігітін е алдымен асау жылысын йреткізіп сынайды екен» деген бір аызды Тя жас кезінде естігені бар. Ханымны бетіне арады. Жаудыраан кзінен зіне деген бір згеше сезімді байады. Аторын бан асау атын емес, асау жрегін сынаталы трандай крінді.

Аторынны йрет деген асауы тркіні — Жаалбайлы елі жіберген, ры крмеген жеті жасар таы жылы боп шыты. Трт жігіт арандап зер стап тран асауды стіне Тя секіріп мінді. Асау йындата ба жона ала жнелді. Кн батып бара жатан кезде ара терге малынан, бден жуасыан асауды батыр Аторынны босаасына кеп байлаан.

— Мы жасаыз, батырым, — деді жесір, кзі баяысындай таы шын атып.

Сол кні ел жатарды алдында Тяты шатырына дйекші йелді бірі келді. Батыр йелді соынан ерді. Сарай есігіні алдында Аторынны зі ктіп тр екен. йге кіріп, оаша аланнан кейін ол:

— Батыр, асауымды мініп крдім, тамаша етіп йретіпсі, аысына не берейін? — деді даусы дірілдеп.

Тілі крмелген адамдай Тя ештее айта алмай трып алды. уаныштан жрегі лпілдеп, демін зер алды.

— Жарайды, аысы шін… зім сйейін, — деді кліп Аторын.

уаныштан есін жия алмай тран батырды асына келді. Аяыны шымен созылып кріп еді, ерні тек Тяты кеуде тсына ана жетті.

— Ту… бойым жетпеді ой, — деді ол еркелене, — ктерсейші зі.

Тя баандай олымен Аторынды тік ктеріп, жас баладай алдына алды. Жесір йелді жп-жмыр аппа білегі мойнын орай тсті. Дние шыр кбелек айналып кетті. Тек жрегіні жан тамыры лпілдей соып, уаныша сыймай тран Аторын нра малынан а жзін Тяты кезерген тастай атты ерніне таяй берді.

Та араысы кезінде Тя батыр Аторынны сарайынан шыты. Ханымны а сазандай аппа денесі шаында трандай екі олымен лденені лдилей клімсіреді.

— Тубе! Тубе! — деді даусы уаныша сыймай, мндай да тамаша тндер болады екен-ау!

Аторын рса ктеріп алан еді. Біра Бхарды ке жібек кйлегі оны тола бастаан ішін згелерге аартпаан. йтсе де, хан сарайындаы тесіле араан кп кзден ханым ысыла бастаан. Бгін болмаса, ерте пия сырды ашылуы айын… Тя батыр анадай кйге шырааннан кейін, оан ашудан бтен жол жо-ты. ашпаса брібір жрт алдында масара болады. «Не Тя батыра осылуым керек!» деді наашысы Жолымбет батыра Аторын зіні шын сырын ашпаса да, алыстан тырып.

Бір смдыты болып аланын іші сезген Жолымбет, енді бкіл Кіші жзді абыройын сатаысы келді. Брын кілінде аздаан ддмал кдігі болса, осы мезгілден бастап «нартуекел!» деп, Аторынды таруа кірісті.

Сол кні тні Жолымбет батыр бастаан бір топ жауынгер аланы кнбатыс жаында апаны тбіне келді.

— айда барасыдар? Кім рсат етті! — деп алдарынан кес-кестей кзет бастыы тра алды.

— Мен рсат еттім! — деді Жолымбет атыны басын сл тежеп. Кіші жз батырыны р да жытау, сотар мінезімен брыннан да таныс кзет бастыы «, сіз бе едііз» деп кейін шегіне берді.

Бір топ жігіт ала апасынан шыып, батыса арай шаба жнелді. Ортасында Тя батыр йреткен есік пен трдей шбар айырды мінген, бет-аузын тмшалап жауып алан біреу кете барды. Бл Аторын еді.

Жесір жегесіні ашанын ертеіне білген Есім ашуланып, дереу уын жіберді. Біра Аторынды стай алмай бар аарын Тяа аударды. Кзетін кшейтті. Жолымбет батыр оны тарып лгермеді: Есім хан Тя батырды ара аладаы зынданнан шыарып, з сарайыны іргесіндегі зындана кеп салдырды.

Есім Кіші жзбен біржолата жанжалдасысы келмеді. шін бтен жолмен айтаруды ойлады. Тя батырды орнына Шыыс Тркістандаы болалы жат- ан рыса ол енді Жолымбетті жіберді. Бір ажала барып айтсын, деді хан ішінен, тірі келсе сонда крерміз, хан ісіне алай кірісуді керек екенін!

Жолымбет ашардан алты айдан кейін оралды. Жне лкен жеіспен айт-ты. Бл жеісті ол бдірахманны іні, ааларымен соысудан емес, сырты жауымен айасудан тапты.

ытай бодыханына тістері бата алмаан Жоар алматары осы кезде Жетісу бойындаы аза пен ырыз ауылдарына шабуылды деткен. Осындай йреншікті бір жорыынан алматы алы олы айтып келе жатты. Алдарында ыруар мал, тйе тедері толан дние-млік. Аранмен матастыран ырыз-аза ауылдарыны ыз-келіншегі.

Шатал, зды тауларыны бір бктерінде адып трып, жоар олы жазы ойпата шыан кезде, Жолымбетті бес мы жауынгері жан-жаынан атой салан. Жау скеріні саны кп болса да, ойламаан жерден тиген аза жауынгерлеріне ттеп бере алмаан. Зре-ты ашып, з бастарын ораумен болды.

Жолымбет алматарды кл-таланын шыарып, бес жздей жауынгерін ола тсірді. Шабылан аза, ырыз ауылдарыны адамдарын босатып, мал-млкін тегіс здеріне айтарды. Ал Жоар олынан тскен баса кп олжаны «елдегі атын-балаларыны несібі» деп ала жібіне дейін алдырмай, алты айдан бері олжасыз жрген скеріне бліп берді. Оны ішінде «хан лесі» саналатын азына-млік те кеткен. Жолымбет Ордаа айтпай жатып, оны бл ылыын (рине, тскен олжаны он есе сіріп) астары Есімге жеткізді. Хана «олжамыз» деп, тек бес жз ттын жау жауынгерін ана алып келген. Брыннан да ш Есім, енді бетінен тгі шыа ашуланды. Оны стіне сол кні тнде зынданнан Тя батыр да ашып кеткенін естіген. Тексеріп келгенде Тяты ашыр- ан Жолымбетті адамдары болып шыты. бден ызаланан Есім Жолымбетті стауа бйырды. Жендеттер Тяты орнына енді Жолымбетті зін зындана апарып салды.

Сол кні тнде «Жолымбет дара асылсын» деген хан кімі жарияланан-ды. Ертеінде ара алада дар дайындалды. Жолымбет секілді ел-жрта йгілі батырды жазалап жатанда ара бара наразылы крсетіп жрер деп сескенген хан, алады оршай скер ойды. Осы аласапыран кндерді алдында ана Тркістана Жиембет жырау келген. Болайын деп жатан смдыты естіп, ол хан сарайына беттеді.

Аасы Туекел ханны досы болан ататы жырауды кргенде, Есім амалсыз клімсіреп арсы жрді.

— Армысы, жырауым! Жрісі тым асыыс екен, ел-жрты аман ба?

Жиембет жауап орнына толай жнелді.

«мірі атты Есім хан,

Блік салып бйырды,

Басын бер деп батырды,

анын ішіп анбаа,

Жанын ота салмаа.

Атадан жалыз ол емес,

Хан ие, ісі жол емес,

Жолбарыстай Жолымбет

рбандыа ол емес.

Жол тосып алып кетіпті,

алматан алма сыйыды,

аарыды басалы

алы елім жиылды.

Бастап келген зге емес,

Жиембет сынды биіді.

Малын салып алдыа

р саладан йылды.

Он екі ата Байлы

Бір тірге сыйынды».

Жырау толауыны зілді толау екенін тсінген Есім хан райынан тез айтты.

— Жарыным, е алдымен амандасайы та! — деді.

Жиембет тізе бкті.

— Бл айып бізден, арсы ба, хан ием!

— Барсы ба, Жиембет жырау? Сен келгенде имайтын иынды бар ма? Бір ауыз толауы шін идым Жолымбет батырды кнсін. Босатыдар батырды!

Есік алдында тран дйекші йден ата жнелді.

— Бір тілегімді орындады, хан ием, — деді Жиембет басын иіп. — Бізді риза еткені, бкіл халыты риза еткені!