Пастка для рэха
Шрифт:
Дапісваю ліст ноччу. На гадзінніку — дванаццаць… Ірына спіць. Мне таксама пара. Заўтра, дакладней, сёння ўжо, на практыку.
Нешта надламалася ўва мне за гэтыя дні. Пустата на душы. Не ведаю, магчыма, гэта часова, аднак мне вельмі кепска. Добра, што хоць Ірына побач, падтрымлівае маральна. Я, вядома, разумею, што ты з нейкай важнай прычыны не прыехаў, і папярэджваў ты мяне аб гэтым, але, павер, як бы там ні было, мне крыўдна. Думаецца, што не захацеў ты са мною сустрэцца. Думаецца, табе ўсё роўна, што я для цябе так: пакуль ёсць — добра, не будзе — таксама някепска. Лухта гэта, напэўна. Аднак лезе ў галаву, і ўсё… Калі мы з табою сустрэнемся? Памятаеш, ты пераконваў мяне, калі з’язджаў (тады, у сакавіку), што мы не сустрэнемся болей. Можа, ты і зараз так лічыш? Перачытала твой апошні ліст і прыйшла да высновы, што ты так, быццам бы, не лічыш. Пішаш, што ў нас яшчэ будзе час. А я вось сумняваюся —
Да пабачэння. Я.»
11
Што ён — дурань, каб паказвацца без патрэбы на вочы людзям? Паліто шырачэзнае… Капялюш скураны… Шалік на шыі… Хто яшчэ так апранаецца ў горадзе? А шрам на твары?.. Адзін шрам чаго варты?.. Людзі ж — сволачы, усё прыкмячаюць. Паказаўся ў людным месцы — не адмажашся. Здадуць, як піць даць здадуць. На адны пытанні стомішся адказваць: хто?.. адкуль?.. куды?.. І ў Лупоніка жыць небяспечна. Цікуе, выпытвае, вынюхвае… Здасць калі-небудзь…
Буднік глядзіць на сабор. На гэтае Замчышча ён прыходзіць не аднойчы ўжо, начамі, каб менш хто бачыў. Нашто яму праблемы. Сёння ўсё будзе па-іншаму. Сёння ён адважыцца адчыніць дзверы храма і азнаёміцца з яго інтэр’ерам. Недзе ў гэтых мурах, у адной са шматлікіх ніш, пад цаглянаю кладкаю надзейна схаваны Крыж Еўфрасінні Полацкай. Не падробка нейкая, а сапраўдны, зроблены ювелірам Лазарам Богшам. Брахня гэта ўсё, што быццам бы Крыж той захоўваецца ў расейскіх фондасховішчах. Плёткі! За межы горада яго ніхто ніколі не вывозіў… Баяліся… Надпіс на ім быў выбіты незвычайны — заклінанне: той, хто адважыцца зрабіць гэта, пракляты будзе святой жыватворнай Тройцаю. Так што, калі і вывозілі, то вывозілі не Крыж, а шматлікія падробкі. Менавіта адна з іх і знікла пад час Другой сусветнай вайны. І Буднік тое ведае не з чутак. Гісторыю пра знікненне Крыжа яму распавёў некалі стары яўрэй з Задзвіння. А яўрэі — людзі разумныя, ведаюць, што гавораць. Болей таго, Буднік здагадваецца і пра месца, дзе можа захоўвацца Крыж зараз. Гэтыя муры Буднік яшчэ ў юнацтве, калі навучаўся ў тэхнікуме, абшныпарыў. Ведае кожны закуток. Знайсці Крыж тады, праўда, яму не ўдалося. Блізка быў да мэты, але хіба каму тое трэба было тады? На яго пазіралі як на вар’ята. Яму заміналі, а не дапамагалі. Няма вялікай упэўненасці, што і зараз у яго нешта атрымаецца. Не з рукі яму аднаму займацца такой справаю. Тут надзейны паплечнік патрэбен. Разумны і вопытны… А дзе яго возьмеш? Хіба здатны на гэта Лупонік? Не, з гэтым парсюком на такую справу не пойдзеш... Забаіцца і здасць…
Толькі Бог з ім, з Лупонікам. Не па Крыж ён сюды прыйшоў сёння. «Нашто мне той крыж? — не без падстаў разважае Буднік. — Гэта ў юнацтве я імкнуўся даказаць людзям недаказальнае. А зараз?..» Зараз ён разумее, што людзям, акрамя іх асабістай значнасці, нічога не цікава. Зараз у яго іншыя мэты…
Сёння яму шанцуе. Сёння, па ўсім відаць, нейкае вялікае свята. Інакш як растлумачыць тое скопішча людзей ля Сафіі? Ён здымае з галавы свой скураны капялюш, запіхвае яго за пазуху і выходзіць з-за дрэва, за якім увесь гэты час хаваўся. Растварыцца ў натоўпе няцяжка. Галоўнае, не глядзець гэтым свалачам у вочы…
Храм сустракае яго прыхільна. Напэўна, гэтыя муры нават і не здагадваюцца, што задумаў гэты чалавек.
Буднік скоса паглядвае на арган, на абразы і ловіць сябе на думцы, што абыякавы да ўсёй гэтай велічнасці і прыгажосці. Яму зноў узгадваецца невялічкая царква, куды ён не так даўно хадзіў на пошукі Бога. «Уся гэтая веліч для таго, каб чалавек мог адчуць сваю нікчэмнасць. Кожны час мае сваіх багоў, — прыходзіць да высновы Буднік. — Інакш нашто было столькі разоў перабудоўваць усё гэта…»
Ён выходзіць з храма і абыходзіць яго па перыметры. Знаходзіць вачамі месца, дзе ноччу прыхаваў бомбы: яны нікім не кранутыя…
12
Раніцай,
калі іду ў прыбіральню, сустракаюся на калідоры з Лідай. Яна саступае ўбок і сарамліва хавае вочы. Яна нагадвае мне страусіху са схаванаю ў пясок галавой. Шукаю вачыма яе вочы. Дарэмна, вочы гэтай маладой “самкі” надзейна схаваны пад тоўстым пластом сыпучага пяску, і мая дапытліваць не вада, каб прасачыцца праз яго.– - Вы ненавідзеце мяне? Лічыце мяне распуснай, прадажнай? Глупства, вядома… Выкіньце з галавы ўсё што бачылі . Так атрымалася…
Прымерваю абыякавасць:
– - Ну, што вы…
– - Юрый Іванавіч па сваёй прыродзе -- чалавек жорсткі. І мы, студэнты, ведаем яго круты нораў. Калі нешта не па ім -- сцеражыцеся. А мне вучыцца тры гады яшчэ... Залікі і ўсё астатняе… Самі разумееце… З ім палова курса пераспала.
Сумна ўсміхаецца. Пэўна, хлусіць сабе не так ужо і цяжка, галоўнае знайсці апраўданне гэтай сваёй хлусні.
Цяпер чырванець мая чарга. Чырванець і шкадаваць, што лёс звёў мяне з чалавекам, які гэтай ноччу выцэджваў сваю дутую інтэлегентнасць у маладую і незагартаваную жыццём дзяўчыну… З чалавекам, які жывёльнай жарсцю паганіў маю памяць…
— Дольчык, дзе ты бадзяўся ўчора? Не мог пагуляць са мною?
Валька выглядвае з паўрасчыненых дзвярэй.
— Валька, разумееш… — зацягваю я па звычцы.
— Што Валька?.. Што Валька?.. Эгаіст ты, Дольчык.
— Валька, я хачу пабыць з гэтым горадам сам-насам. Я чакаў з ім сустрэчы дваццаць пяць гадоў. Разумееш?..
Тлумачыць Вальцы, чаму я хачу пабыць з гэтым горадам сам-насам, неахвота. Моўчкі плятуся ў пакой. Юрый Іванавіч швэндаецца недзе таксама, і я яму за гэта вельмі ўдзячны. Выцягваю з сумкі скрынку з прахам маёй памяці і пачынаю чытаць…
«Прывітанне, мой любы Жэнік!
Дабралася я нармальна. Пасля адыходу цягніка папіла чаю і легла спаць. Праспала да трох гадзін ночы. Мне здавалася, што цягнік прыбывае ў Полацк а палове чацвёртай, так што прачнулася і спалохалася. Кінулася да правадніка, а ў яго зачынена. “Ну, — думаю, — паехала Лідка ў Віцебск!..” Аднак паглядзела расклад і супакоілася. Выйшла з цягніка і ўздыхнула з палёгкай. Праўда! Такое пачуццё, што снілася мне ўсё гэта. Нават і зараз: лабараторыя, праца, дзяўчаты, клопаты аб дыпломе — сапраўднасць, а Вільня — сон. І ўсё-такі я задаволеная, што паехала да цябе… Вярнулася ў інтэрнат на ранку, у пяць гадзін. Разбудзіла Ірку. Пагаварылі з ёю, і мне лягчэй стала. Яна мне свае навіны расказала, я ёй свае. І — спаць…
Нядаўна ў газеце прачытала, што зноў намячаецца паездка ў Вільню, дваццаць чацвёртага. Думаю: вось бы зноў махнуць!.. Толькі наўрад ці... Хоць і хочацца сустрэцца з табою. Ты вось гаворыш: пісала “словы берагу!”, а сама маўчыш… Што мне рабіць з сабою? Не магу я, Жэнік, сказаць табе ўсіх тых слоў, што берагу, а перанесці іх на паперу тым больш. Мне здаецца, мае ўчынкі гавораць самі за сябе. А словы я буду, напэўна, і надалей берагчы. Так што ты не крыўдуй. Я цябе кахаю без усялякіх слоў…
У нас зараз навальніца. Свежасць такая… Люблю я, Жэнік, навальніцу. Асабліва летнюю. Сенам пахне. Неба расколваецца на часткі…
Жэнік, як ты там маешся ў сваёй Катлоўцы? Пасля вандроўкі ў Вільню я хоць магу ўявіць цябе там. Уявіць, як ты вяртаешся з працы. З кім размаўляеш, што і каго бачыш кожны дзень. Вільня мне спадабалася, і я абавязкова пабуду ў ёй яшчэ раз. Жэнік, не выходзяць у мяне з галавы тыя бабулькі… Памятаеш, ля касцёла? Гэта нешта новае ў маім жыцці. Раней мне з такім не даводзілася сутыкацца. Калі шчыра, я нават і не ведаю (і ў той момант не ведала), як сябе паводзіць у такіх выпадках. Спачатку ў мяне ўзнікла жаданне не падыходзіць да іх, зрабіць выгляд, што не заўважаю, што іх лёс мяне ні кроплі не хвалюе. Але гэта ж немагчыма… Я вось пісала табе некалі: “рабіць людзям дабро”… А чым дапамагчы такім людзям? Колькі іх, такіх бяздомных бабулек, у свеце? І кожная з іх можа сесці ля касцёла. Жэнька, не магу я разабрацца ў гэтым. Ты, відаць, здзіўлены маімі развагамі, але нам не даводзілася раней гаварыць на такія тэмы. Вось мне і хочацца падзяліцца сваімі думкамі, даведацца, што думаеш аб гэтым ты. Мне здавалася, што ты ў той момант таксама адчуваў сябе няёмка. Але і я не ведала, як сябе паводзіць. А потым не адважылася распачаць з табой гаворку. І ўвогуле, шмат чаго яшчэ незразумелага паміж намі застаецца… Згодны? Вядома, пра ўсё ў лісце не напішаш, і я спадзяюся, што сустрэнуся з табою. Не буду пісаць, што берагу словы для сустрэчы, а то ты зноў пачнеш чытаць мой ліст між радкоў. Проста хочацца падзяліцца з табою сваімі надзеямі і сумненнямі. Жэнік, чаму так бывае: зараз здаецца мне, што шмат магла сказаць табе пры сустрэчы, а сустрэнемся — і зноў буду маўчаць. Чаму пры сустрэчах мы разважаем аб дробязях? Вядома, не заўсёды… Цяпер мне шкада таго часу, які мы з табою прамаўчалі…