Пастка для рэха
Шрифт:
— Што так? Наколькі ведаю, ты працаваў дырэктарам лясгаса.
— Пазбавілі мяне дырэктарскай пасады. Не да двара новым гаспадарам.
— А я ў тэхнікуме нашым быў сёння, — спяшаюся я памяняць тэму. — З выкладчыкаў нікога знаёмага… Хто памёр, хто на пенсіі… Шкада…
— І жонка мая памерла. Рак з’еў нябогу, — устаўляе Буднік.
— З лёсам, Слава, не падужаешся. Напэўна, жыццё нас для таго і выпрабоўвае, каб не зазнаваліся. Напэўна, некаму тое патрэбна… Свет развіваецца па сваіх законах, выпрацаваных Прыродаю, а не па тых, што мы сабе напрыдумвалі, — расплывіста тлумачу я Будніку.
— Хто такі гэты твой нехта? — злуецца ён. — Чаму ён прыдзірлівы да адных і памяркоўны да другіх?
Я недаўменна паціскаю плячыма:
— Кожны з нас, браток, свой крыж нясе.
— Свой? — здзіўляецца Буднік.
Я спрабую напоўніць свае думкі сэнсам. Толькі Буднік мяне не слухае.
— Свой, гаворыш? — злосна перапытвае ён. — Калісьці ў нашай
— Можа, — збянтэжана пазіраю я на яго.
— Дольчык, яны купілі Бога. Яны здольныя на ўсё… Разумееш? Яны нават з д’яблам стануць супрацоўнічаць, абы толькі цукеркамі можна было ласавацца... Улада — гэта грошы. А грошы ніхто аддаваць не хоча. Большасць з тых, хто ламаў гэты крыж, і цяпер пры ўладзе… Але няхай не чакаюць. Я ім не…
Я слухаю гэтага дзіўнага чалавека і маўчу. Мяне ахоплівае смутак. Я нават пачынаю верыць, што жыццё і сапраўды — сістэма мройных, фантастычных спакус. Што ў гэтай сістэме кожны з нас сам па сабе. Што ніякага лёсу не існуе, насамрэч. Што людзі выдумалі яго, каб апраўдаць свае, не заўсёды разумныя, учынкі. Што ўзвальваючы на сябе кожным ранкам гэты цяжэзны мяшок з каменнем, імя якому — сумленне, яны спасцігаюць толькі адну мэту — скінуць яго ўвечары. Бо абыякавасць яшчэ не пакорлівасць. Бо зло затаілася побач. Бо людская зайздрасць — малодшая сястра сквапнасці — усё яшчэ здольная разбурыць любую ілюзію Дасканаласці. Бо фанабэрыстасць мяжуецца з наіўнасцю, а наіўнасць з глупствам. Бо сярод гэтай усеагульнай уседазволенасці апраўдванне злачынства — звыклая справа. Бо тыя ж забойствы менш за ўсё чыняцца з тым, каб караць, а каб пасяліць у нашых душах страх.
«Калі верыць гэтаму чалавеку, то нам і сапраўды няма чаго рабіць у гэтым свеце, — думаю я. — Выходзіць, мы ўсё роўна не жывём, а “перажываем”… Бо колькі сябе памятаем, столькі нас і просяць: пацярпіце, гэты час трэба перажыць… Вось мы і церпім, вось мы і “перажываем”: і час, і нягоды, і існуючую ўладу, і сваіх ворагаў, а ўрэшце рэшт і ўсё сваё жыццё…»
Мы праціскаемся праз вузкі лаз у агароджы і апынаемся на шырокай бязлюднай вуліцы. Буднік мітусліва аглядаецца, я таксама. Калі б нехта ў гэты момант за намі сачыў, то яму, несумненна, падалося б, што выбраліся гэтыя двое з непралазнага ляснога гушчару і цяпер вырашаюць, куды ім падацца далей. Вуліца незаўважна выходзіць на шыкоўную аўтастаянку, за якой віднеецца пакручасты бераг рэчкі. Яшчэ далей Сафійскі сабор — Дом Божай мудрасці. Шамацяць лістотаю дрэвы. І чорныя птушкі ўздымаюцца ў паветра. Буднік моўчкі зашпільвае паліто. Шнар на яго твары глыбокі і крывавы. І яго ён ужо не саромеецца…
— Расчараваўся я, Доля, у жыцці. І ты, бачу, не ў ладах з ім. Скажы, што не ў ладах? — пазірае ён на мяне скоса. Божа, колькі спадзявання ў гэтым ледзяным і пранізлівым позірку!..
Я разгублена паціскаю плячыма.
— Ёсць трошкі…
— Жыццё, Дольчык, — гэта кашмар. Толькі ўсё некалі скончыцца. Усё… Словы і тыя сатруцца. Смерць — адзіная зямная рэальнасць… І ніхто не пазбегне яе. Разумееш, ніхто…
Я не слухаю гэтага чалавека. У галаву прыходзяць зусім іншыя словы — тыя, што я пачуў ад Ліды ў першыя хвіліны нашага з ёю знаёмства: «Ведаеце, чаму людзі баяцца смерці? Таму што яны не разумеюць, што такое Вечнасць…»
— Ты дапаможаш мне, Дольчык…
— Што ты сказаў?
— Я сказаў, што ты дапаможаш мне… У адной вельмі важнай і патрэбнай для чалавецтва справе…
13
Вось яшчэ адна ноч на сыходзе, сцякае па шкле дробнымі кропелькамі дажджу. Вокны ў пакоі без фіранак. Вокны сквапна глытаюць цемру. Разам з цемраю, разбаўленай скупым дзяжурным святлом, у рэанімацыйны пакой прасочваецца ранак. З пахамі стэрыльнай цішыні, адчаю і чужога болю. Жэнік перакананы, боль мае таксама свае пахі, і гэта пахі навакаіну, валяр’янкі і карвалолу.
Гэтай ноччу ён амаль не спіць. Варочаецца на цвёрдай кушэтцы і ратуецца ад бяссоння думкамі. Як і той — цяжкапаранены, якога прывезлі позна ўвечары. Ратуецца, лепей і не скажаш… Бо чалавек жывы думкамі…
Паранены, нягледзячы ні на што, яшчэ жыве. І Жэнік чуе, як б’ецца яго стомленае сэрца. Стук гэты з пакоя насупраць. І калі яго слых прытупляецца, калі рытм сэрца хворага змешваецца з іншымі начнымі гукамі, калі губляецца сярод іх, ён устае з кушэткі, перасякае бязлюдны бальнічны калідор і адчыняе дзверы ў рэанімацыйны пакой.
— Чаму ў вашых зрэнках столькі нявыплаканых слёз?.. — хоча спытаць
ён у гэтага немаладога і стомленага жыццём чалавека. На яго спакутаваны позірк ён натрапляе адразу ж, як толькі адчыняе дзверы. Абвешаны трубкамі, правадамі і шклянкамі, чалавек на бальнічным ложку нагадвае яму касманаўта, а не цяжкапараненага. І Жэньку здаецца, што касмічны спадарожнік з хвіліны на хвіліну адправіцца ў сваё апошняе падарожжа — падарожжа ў Вечнасць. Ён перакананы, палёт некім даўно падрыхтаваны ўжо, і камандзір спадарожніка толькі чакае загаду… Жэнькаў позірк сустракаецца з абыякавым позіркам параненага. Недзе за межамі дасягальнасці зроку — могілкі чужых думак. І ён шмат што гатовы аддаць узамен за магчымасць зазірнуць у гэтае неабдымнае сховішча чужога жыцця…— Чаму ў вашых зрэнках столькі нявыплаканых слёз?.. — шэпча ён ад адчаю.
— Доктар, я стаміўся… — погляд хворага выключае магчымасць усякай памылкі. Шэпт пераходзіць у хрып: — Каб вы толькі ведалі, як я стаміўся, доктар!..
Акіяны нявыплаканых слёз варушацца. І гэты рух можа заўважыць толькі той, хто не абыякавы да гэтага чалавека. Жэнік адчувае, што тоне ў напоўненым сумам брызе. І яму робіцца страшна… Страшна не за параненага, а за сябе… Бо ніхто яшчэ не прыдумаў слоў, якія б маглі суцешыць уласны Боль…
Наранку ён вяртаецца ў рэанімацыйны пакой, каб развітацца з хворым. Начное дзяжурства канчаецца, і яго з хвіліны на хвіліну зменіць калега. Ён адчыняе дзверы, і яго позірк натыкаецца на раскіданыя па падлозе лісты. Лісты паўсюль. Жэнік падымае адзін з іх і разгортвае. Адтуль выпадае здымак. На здымку яго мама: прыгожая і маладая…
«Прывітанне, мой шалапутны!..
Малайчынка, што напісаў, вельмі чакала. Жыву я так сабе. Адчуваю нешта блізкае з тым, што адчуваў ты ў сваёй Катлоўцы. Напэўна, ты ўжо прывык, а мяне, наадварот, цягне дахаты… Хаця, шчыра, Омск мне падабаецца. Вядома, каб гэта было не так далёка ад радзімы. А вось праца — не. Працую я звычайным апаратчыкам па змешванні фарбавальнікаў — узважваю на аналітычных вагах фарбы, па некалькі сотых грамаў. Нічога складанага, а на здароўе ўплыў адмоўны. Гэтыя фарбы пыляцца, уядаюцца ў скуру, што тут і казаць — хімія. Падумваю, што трэба мяняць прафесію, і чым хутчэй, тым лепш. Падзялілася сваімі планамі з родзічамі, няхай рыхтуюцца да майго хуткага вяртання. Праўда, хочацца накапіць трошкі грошай і даказаць сваю самастойнасць. Так што, магчыма, і вытрымаю год які. На большае не разлічваю, нават думаць пра гэта не хачу. Не магу сабе ўявіць, чым тут можна заняцца, калі застануся. Сястра піша, што ў Мінску можна ўладкавацца на трактарны. Але гэта пакуль што мары. Зімой збіраюся наведаць Беларусь, калі не пярэчыш, магу заехаць і да цябе. Тры адгулы я маю ўжо, а праз тры месяцы іх на тыдзень назбіраецца. Як бачыш, планы ў мяне напалеонаўскія, вось толькі ці здзейсняцца яны? Паспрабую зрабіць усё магчымае. У інстытут я не паступіла, не паспела. А вучыцца цягне. У мяне да цябе прапанова: давай разам будзем рыхтавацца, каб паступіць на наступны год. Згодзен?.. Толькі вось куды мне падацца? Сама нават не ведаю. А ты?.. Мне памятаецца, што і ты казаў, быццам бы таксама збіраешся памяняць прафесію. Можа, разам куды-небудзь паспрабуем паступіць? Час, каб падумаць, пакуль яшчэ ёсць...
Пішу табе ліст, слухаю музыку і ўзгадваю нядаўні выпадак. Толькі што вярнуліся з дружыны. Швэндаліся па горадзе, як прыдуркі, з гэтымі чырвонымі павязкамі. Потым на апорным бавілі час. За вечар такога наглядзелася… Жах… Напэўна, і ноччу прымроіцца. Зараз раскажу табе. Значыць, сядзім мы на апорным, грэемся. Прыбягае жанчына, твар у крыві, балбоча нешта неразборлівае. Я, вядома, захвалявалася, і ўсе таксама. Мянты, народ бывалы, адвялі яе ў прыбіральню, памыцца. Потым яна расказала, што гэта муж яе так размаляваў, з-за рэўнасці. Збіраўся павесіць. Жах!.. Пайшлі па мужа. Нашу дружыну ён, вядома, раскідаў, але ж зацягнулі яго такі да начальніка. Ой, Жэнік, ну ён і мацюкаўся! Вушы пухлі. Вядома, ва ўсім вінаваціў жонку. Я б такога за тры кіламетры абыходзіла. Не разумею, як можна з ім у адной кватэры жыць? Вядома, у чужой бядзе не разбярэшся, але ўсё роўна, нешта не магу я сябе ўявіць на месцы гэтай жанчыны. Добра, хопіць пра сумнае. Раскажу табе лепш пра іншае. Днямі ў нас у інтэрнаце конкурс ладзілі “А ну, дзяўчаты!”. Дык вось, як гэта ні дзіўна, я ў ім аказалася пераможцай. Дасюль не магу зразумець, як гэта атрымалася. У падарунак мне далі вазу керамічную, прыгожую, і кветкі. Але каб атрымаць усё гэта, трэба было ўмець гатаваць, збіраць на стол, ведаць паэтаў, пісьменнікаў, мастакоў і мноства чаго іншага. А ў канцы ўсяго забаўляць гасцей. Я танчыла цыганачку. Можаш сабе ўявіць, як гэта я рабіла?.. Смешна самой нават было. Вось такая мая жытка. Ты, канешне, можаш падумаць, што тут адны святы. Гэта не так. Гэта толькі зрэдку выпадаюць хвіліны, падобныя да «караедаўскага» жыцця. Калі шчыра, то я тут сумую вельмі моцна, ніводнага дня не мінула яшчэ, каб не прыгадалася радзіма, ты, усё, што было паміж намі. Вечарамі цяпер у нас любімы занятак — сядзець і ўспамінаць, марыць, слухаць музыку. Нават тэлевізар рэдка глядзім…