Пастка для рэха

— Дробязі, — пакрыўджана паціскае плячамі мужчына. — Дом не мой, цешчын…

— З дробязяў, Лупонік, жыццё складаецца. Так што збірай свае дробязі ў мяхі, спатрэбяцца яшчэ, — устрае ў размову Буднік і звяртаецца да мяне: — Возьмем яго з сабой?

— Куды? — здзіўлена пытае Лупонік.

— Баха слухаць.

— Нікуды я не пайду з табою. І ты, Жэнік, не хадзі.

— Заткніся, чунь! Пажартаваў я… Хто цябе возьме з сабою? Адкуль табе ведаць, хто такі Бах. Гены, Лупонік, рэч бязлітасная... Акапаўся тут, у чужых харомах, і сядзіш, як сурок. Так і пракопціш сваё жыццё.

Лупонік пакрыўджана пазірае на Будніка. Я таксама маўчу, хоць мне і шкада гэтага бяскрыўднага, як мне падаецца, чалавека.

— Збірай на стол, чмо, госць у хаце, а ты вокам не вядзеш, — загадвае Буднік і весела падміргвае мне: — Паабедаем, Дольчык, і пойдзем…

Пытанне «Куды?» непакоіць мяне не менш, чым Лупоніка. Аднак маўчу, ведаю, усё роўна адказу на яго ў прысутнасці Лупоніка не атрымаю. Падсілкоўваемся моўчкі. Буднік апаражняе кілішак за кілішкам і апетытна ўплятае «пальцам пханую».

— Вучыся, Дольчык, як трэба жыць, — смачна аблізваецца ён і ківае на Лупоніка. — Гаспадар…

— Хто табе замінае ім быць?

— Такія, як ты, і замінаюць, — перастае жаваць Буднік.

— Цікава, чым жа гэта я не дагадзіў табе? — Лупонік ускіпае. — Жывеш тыдзень на маіх харчах… Жарэш на халяву…

— Чым?.. Абыякавасцю сваёй. Такім, як ты, дай адсядзецца, перачакаць… Вы ж не жывяце, вы ж увесь час нечага чакаеце… Цудаў, манны нябеснай?.. Хто вас ведае, чаго… Самі не жывяце і нам замінаеце жыць… Прыдумалі апраўданне сабе: талерантнасць… А што такое гэтая ваша талерантнасць? Хітрасць?..

— А ты хочаш рэвалюцый? Бяздумнае бунтарства таксама да дабра не даводзіць, — падключаюся я да спрэчкі.

— Бунтарства?.. Ха-ха-ха… Не, мальцы… На бунтарства вы не здатныя. Бунтарства — гэта талент ад прыроды. І калі яго няма, то яго не набудзеш у краме.

— Гэта праўда, — згаджаюся я з Буднікам, каб змягчыць напружанасць.

— Узяць хаця б мяне… Імкнуўся да нечага светлага, верыў, спадзяваўся. Здавалася, вось-вось і шчасце ў маіх руках: адукацыя, пасада, сям’я… І раптам бац… і няма нічога… Куды ўсё падзелася? Дзе тыя, хто падспеўваў мне? Іншым падспеўваюць? У гэтым талерантнасць ваша?.. Гэта з іх маўклівай згоды мяне вытурылі з працы. Чуеш, Лупонік, з-за такіх, як ты…

— У тваім сэрцы, Слава, усё яшчэ жыве крыўда. Даверся часу. Час перамеле ўсё, — няўпэўнена раю я Будніку, і ад выказанай уголас банальнасці твар апякае гарачынёю.

— Вось і ты, Доля, не разумееш мяне. Таксама раіш чакаць, а не жыць… А час, Доля, не гумка, якою можна сцерці з памяці боль і крыўду… Часу не існуе ўвогуле. Яго прыдумалі людзі. Ёсць рух. А яшчэ ёсць праўда. А для мяне гэтая праўда — падман, — пагардліва ківае на мяне Буднік і пераводзіць позірк на Лупоніка: — Усё, Лупонік, шабаш!.. Сыходжу я ад цябе. Можаш сапці ў дзве дзіркі і радавацца… чакаць далей з неба манны нябеснай… Лічы, што з даўгамі сваімі ты разлічыўся… «Пальцам пханай»… Ха-ха-ха…

Мы ўстаём з-за стала і накіроўваемся на другі паверх за рэчамі. Торбы спакаваныя ўжо. Напэўна, Буднік рыхтаваўся да гэтага загадзя. Адну з іх ён давярае мне, другую бярэ сам. Моўчкі спускаемся па лесвіцы. Мае думкі хаатычна раскіданыя ў свядомасці. Прадчуванне Вялікага Вар’яцтва завісае ў паветры. Яшчэ хвіліна, і Невядомасць разродзіцца Здрадай — той, якую чалавецтва накапляла вякамі…

Калі развітваемся з Лупонікам, ён горача шэпча мне:

— Не хадзі з ім, Жэнік. Вар’ят ён... Бомбы ў ягоных торбах…

Па вуліцы Краснова выходзім да Палаты. Перад намі на высокім стромкім беразе Заходняй Дзвіны вялікая Сафія. Зачараваныя велічнасцю і прыгажосцю гэтай сведкі незалежнасці і магутнасці полацкіх князёў, стаім і маўчым. Буднік наўмысна марудзіць.

— Што ты задумаў, Слава? — хвалююся я.

— Ты ведаеш, хто такі Герастрат?

Усталёўваецца магільная цішыня. Некалькі хвілін яе пакутлівай назойлівасці, і я пачынаю здагадвацца пра намеры гэтага чалавека.

— Герастрат — гэта недачалавек.

— Адказ цынічны і няправільны, Герастрат — гэта бунтар, Дольчык. І байкі, што ён быццам бы імкнуўся такім чынам заваяваць сабе вядомасць — людское словаблуддзе. Але калі б нават гэтага чалавека і не існавала ніколі, яго б усё роўна людзі прыдумалі. Герастраты неабходны нам як напамін, што ўсё ў гэтым свеце мае свой пачатак і свой канец. Разумееш?

— Усё, акрамя звычайнага людскога глупства, — паныла ўздыхаю я. — Страшна не тое, што Герастрата дасюль памятаюць, страшна, што і ў наш час знаходзяцца ў яго нашчадкі і паплечнікі. У цябе нічога не атрымаецца, Буднік…

— Не сумнявайся, Дольчык... Я ўсё пралічыў. Ты і напраўду паверыў гэтаму дурню? Я чуў, як ён табе нашэптваў, што быццам бы ў маіх торбах бомбы. Не настолькі я дурны, Дольчык, каб насіць з сабою такі небяспечны цяжар. Бомбы, дарагі мой сябар, даўно пад мурамі ўжо. Засталіся чыстыя дробязі...

— Буднік, ты мне не сябар. Ты — вар’ят, Буднік!.. Параноік…

— Я ўзарву Сафію… У мяне ёсць для гэтага ўсе падставы.

— Якія падставы, Буднік? Крыўда?..

— Крыўда таксама.

— Шмат розных Іудаў, накшталт цябе, памятае Сафія. І зніштожыць яе спрабавалі неаднойчы: гарэла, узрывалі, рабавалі, а яна як жыла, так і жыве, радуе людзей прыгажосцю і велічнасцю. Калі ты лічыш, што я стану саўдзельнікам твайго вар’яцтва, памыляешся.

— У цябе няма выйсця. На жаль, ад твайго пратэсту, Дольчык, нічога не залежыць ужо. Ты — сведка. І цябе мне лягчэй забіць, чым адпусціць… Спадзяюся, што ты разумееш гэта? Мы загінем разам… Ты — каб заваяваць сабе Вечнасць. Ты ж да гэтага імкнуўся ўсё сваё жыццё? А я, Дольчык… Я прыму смерць з іншай мэтай… Сваёй смерцю я дакажу Свету, што людзі — дурні… Што створанае імі аднойчы для таго імі і створана, каб яго разбуралі іншыя. Той, хто не здольны ствараць, павінен разбураць… Гэта закон, Дольчык…

— Калі на свеце існуюць сволачы, гэта не азначае яшчэ, што да іх трэба прыпадабняцца. А выйсце, Буднік, ёсць заўсёды. Нават і тады, калі здаецца, што яго няма.

Мае словы нішто іншае, як цынізм. Я разумею гэта, але нічога іншага ў галаву не прыходзіць. Думкі хаатычна блукаюць, блытаюцца. І сярод іх ніводнай выратавальнай. Гадзіннік у кішэні маіх джынсаў спыніўся. Вось, адкуль уся гэтая цішыня ў свеце. Відаць, стрэлкі на цыферблаце стаміліся рухацца і застылі ў чаканні. Інстынкт самазахавання працягвае дурыць свядомасць. Я бачу, як насустрач нам, праз масток, спяшаецца нейкая дзяўчынка. Яе позірк знаходзіць мяне. У ім дабрыня і спагада. І мною авалодвае спакуслівае жаданне дакрануцца да гэтай бяздоннай малахітавай чысціні вуснамі. Я цягнуся да яе ўсім целам і натыкаюся на пустату. Мае вусны смакуюць бясколерную смуродную вільгаць. Гэта сліна Сатаны. «Не дакранайся да мяне…» — лямантуе здрадлівая цішыня. Рэха адгукаецца ў сэрцы болем. Нясцерпным, пакутлівым болем.