Плошча. Гісторыя аднаго каханьня

Калі прыйшла першая перадача, дзяўчынка, якая яе атрымала, заплакала… А потым іх “хату” закідалі харчамі і рознымі патрэбнымі і непатрэбнымі ў турме рэчамі. І ня толькі родныя і сябры, але і незнаёмыя – праваабаронцы.

Адно турбавала: з перадач зьнікалі кнігі. Дзейні­чала своасаблівая цэнзура ці міліцыянты проста самае цікавае забіралі сабе? Пэўна, і першае, і другое. Але часьцей другое, бо як тады расцаніць тое, што прахо­дзілі “крамольныя” беларускамоўныя гістарычныя кнігі Караткевіча ці Арлова, а зьнікалі – “ізымаліся” – кнігі Даўлатава ці Стывена Кінга? З газетаў пры­ходзілі ўсе. Нават “Наша Ніва” з ар­тыкуламі пра плошчу і выбары, з успамінамі “каліноўцаў”, а слова гэтае ўсё часьцей пачало ўжывацца адносна жыхароў намётавага мястэчка, і нават паведамленьнямі ад тых, хто сядзеў у турмах…

Так, жыцьцё паступова наладжвалася, неафіты вучыліся вязьнеўскім “прамудрасьцям”. Навучыліся весьці перагаворы праз вентыляцыю. Адзін раз Ма­рый­цы ўдалося нават паразмаўляць з Алесем, які быў у недалёкай камеры. Але яны абмежаваліся толь­кі кароткімі фразамі, кшталту: “Як ты?” “Трымайся!”, “Убачымся па выхадзе…”, бо было няёмка казаць, хоць і варта дзеля падтрымкі – тут так бы гэта зразумелі – самае простае: “Я цябе кахаю…”, бо слухала гэ­тыя пе­рамовы адразу некалькі камераў, поўных не­знаё­мых людзей. І ня толькі незнаёмых. Марыйка даведалася, што сярод затрыманых шмат тых, каго яна ведала з радыё, газетаў, вулічных акцыяў, шмат зна­камітасьцяў, якімі магла б ганарыцца любая краі­на: Мазынскі, Дынь­ка, Лябедзька, Янукевіч, Шэін… Рэжысёр, вы­давец “Нашай Нівы”, палітыкі…

З “Дзёньніка” Марыі Б.

“Колькі вяровачцы ні віцца… Да пары жбан ваду носіць… Мы з братам ведалі гэтыя прымаўкі, бо быў час, калі захапляліся імі і самі шукалі ва­­рыянты-эквіваленты перакладаў вядомых вы­слоўяў з расейскай мовы на беларускую. Так, урэшце рэшт, праз некалькі гадоў “захапленьня” “графіці” нас злавілі міліцыянты, калі брат пісаў на школе “Жыве Беларусь!”. Я ўцякла, але і мяне вылічылі і назаўтра выклікалі ў пастарунак. А вылічылі як? Не паверыце. Узялі запісы перамоваў брата па мабільным тэлефоне. І са мной у той вечар. Дзіва дзіўнае, падумала я, якая ім справа да размоваў нейкіх дзяцей... Але ж бач ты: адсочвалі, запісвалі. Вось і ня вер у татальны кантроль, у дыктатуру… Вось і падумай “іначай”, а лепш скажы па тэлефоне “крамолу” пра "ўсенароднаабранага" ці ягоных на­бліжаных – адразу патрапіш пад “карандаш”.

Мяне тады адпусьцілі. Пашкадавалі, мусіць. А мо не хацелі разгалошваць на судзе, адкуль у іх зьвесткі пра маю “дзейнасьць”. Ці проста думалі пазьней узяць на “кручок”. А брату, за сапсаваныя сьцены, сьвяціла да двух гадоў зьняволеньня і буйны штраф. І ён рвануў у Чэхію…”

Гутарак было шмат – што яшчэ рабіць у замкнутай прасторы… Але толькі аднойчы ў іх у камеры ўзьнікла спрэчка – калі загаварылі пра каханьне і, зразумела, у гэтай сувязі – пра мужчынаў. Яна і запомнілася Марыйцы найбольш.

Алена, выкладчыца універсітэту, як старэйшая і ўжо разьведзеная, сказала катэгарычна:

“Ня веру я мужчынам, для іх здрадзіць, схлусіць – як шклянку вады выпіць…”, – мела на ўвазе яна, пэўна, свайго былога мужа, а ў прыклад прывяла чамусьці іншага мужчыну, які пераехаў у Менск і завёў сабе каханку, дзяцей, а сваю жонку пакінуў у вёсцы, дзе да таго працаваў. Пры гэтым кожная ў камеры падумала найперш адразу пра свайго каханага ці знаёмага… Маладзенькія дзяўчаты прамаўчалі, а Тацяна, яшчэ адна маці-адзіночка, якая сама выхоўвае сына, раптам не пагадзілася з ёю:

“Ай, не люблю я такія размовы… У гэтым сэньсе – здрады і хлусьні – няма падзелу на мужчынаў і жанчын. Усе “добрыя” – усе аднолькавыя… Я больш скажу: усё адмоўнае, што ёсьць у мужчынах, ад нас, ад жанчын… Ну-ну, не нярвуйцеся, тлумачу: што я магу даць свайму Андрэйку, каго можа выхаваць маці-адзіночка?.. Сыну трынаццаць, яму трэба баць­­ка, моцная рука. Прыклад трэба. А што можам даць мы? А ў школах хто працуе – адны жанчыны… Вось і вырастаюць з нашых хлопчыкаў найчасьцей інфантыльныя ныцікі ды размазьні… Мяк­кія і тру­сь­­­лівыя і разам з тым да жанчын жорсткія… Бо ма­­ці, саступаючы ім, іхнім капрызам, самі вучаць іх гэтаму. І мужчынамі яны пачынаюць рабіцца, толь­кі патрапіўшы ў мужчынскі калектыў – у армію на­прыклад, ці праз гады…”

У гэтым нешта ёсьць, падумала Марыйка, згадаў­­­шы, што і Алеся выхоўвала адна маці. Цікавае мер­­кавань­не, цікавае… А Алена запярэчыла:

“Ну дык таму і выхоўваем дзяцей адны, што ім, мужчынам, так лёгка, бяз сораму і думак пра ма­раль, пра будучыню дзяцей, кінуць нас... А то цяпер яшчэ прыйшла мода з Захаду на грамадзянскія шлю­бы – увогуле для мужчынаў лафа, ці не яны гэ­та прыдумалі: паматросіў і канцы ў ваду – да ін­шай пайшоў: бач, не сыйшліся характарамі… Так што рыхтуйцеся дзяў­чаткі…” – зьвярнулася да ма­ладзейшых.

“А як жа каханьне? – саромеючыся прашаптала Маша, – яго што – зусім няма цяпер?”

“Забудзься… Кніжак начыталася. Вось і я такой не­калі была. А ён… ды што тут казаць…” – махнула ру­кой Алена.

“Ну, ня трэба ўсіх на адзін капыл раўняць. Калі б толькі так было, то род чалавечы даўно ўжо б зьвёў­ся… Паглядзі, колькі файных хлопцаў на плошчы бы­ло – мужчыны. Мужчыны з вялікай літары ўсе…”

Калі дагэтуль Марыйка сумнявалася, чый бок узяць, то тут пераканалася: Тацяна мае рацыю… А мо­жа, ёй проста хацелася так думаць, падманваць сябе, пакуль яе не падмануць…

Увогуле ж, у камеры было весела. І Марыйка з задавальненьнем назірала, як разгадваюць крыжаван­кі Маша і Даша, што пасябравалі тут, як гуляюць у шахматы, зробленыя з хлебнага мякішу, Алена са Сьветай. І ўсьміхалася, гледзячы, як Алена махлюе, прычым так, каб бачылі гэта ўсе, апроч Сьветы – іначай, што за інтарэс махляваць. І сьмяялася, калі Сьвета ў чарговы раз абуралася: “Зноў прайграю… Блін, а дзе ж мой конь? Ён жа тут вось стаяў”. “Ты яго зяўнула”, – адказвала Алена.

З “Дзёньніка” Марыі Б.

“З дзяцінства не люблю няшчырасьць і хлусьню. І яшчэ – несправядлівасьць. Брат, як старэйшы, ча­сам, падманваў мяне – па-добраму, ня злосна. Але як я абуралася, калі ягоная хлусьня выяўлялася… І ў шко­ле мне цяжка вучыцца было з-за такога характару, і ва універсітэце... А мама кажа ўвогуле: як ты жыць далей будзеш, дурніца? Зразумей і зьмірыся. Хітрэй будзь... А я не магу. І, між іншым, рыса гэтая ў мяне якраз ад мамы. Тая ўсё справядлівасьці хацела дабіцца. Пры камуністах гэта было не лягчэй, чым сёньня. Можа, ад яе, ад мамы, у мяне і нелюбоў да ўсяго пракамуністычнага, што пестуецца ў нашай краіне цяпер, пачынаючы ад чырвона-зялёнага сьця­га і герба з каласкамі, да помнікаў Леніну, Дзяр­жынскаму, параскіданых па гарадах, да назваў вуліцаў… Мама мая з Заходняй Беларусі, яна ста­лела, калі яшчэ сьвежымі былі размовы ў сям’і пра ненавісную калектывізацыю і раскулачваньне, што прыйшлі з “другімі Саветамі”. Словы “хто быў нічым, той стаў усім” з пралетарскага гімну, які так любілі сьпяваць на розных мерапрыемствах, выклікалі ў яе асаблівую няпрыязь...

Мама, я так шмат узяла ў цябе. Таму і не зьдзіў­ляйся, што я цяпер тут, на Акрэсьціна…”.

Раніцай, у шэсьць гадзінаў, іх будзіў гімн, знаёмы з савецкіх часоў: “Мы беларусы, з братняю Русьсю…” Хочаш-няхочаш, а словы гэтыя самі ўсплывалі ў па­­мяці і “напяваліся”… Гімн гэты і да таго ня дужа лю­біла Марыйка, а тут абрыд ён, як горкая рэдзька. Не заў­важыць яго, пераспаць, было немагчыма: ад першых гукаў усе варочаліся на нарах, бурчэлі пракляцьці, а потым драмалі пад навіны да праверкі, на якой трэба было дзяжурнаму адказаць, колькі чалавек у камеры і назвацца паіменна.