Злая зорка

Толькі i выявіла ўсю сваю пяшчоту да сына тым, што правяла далоняй па яго калючай пад вечар шчацэ. А ён узяў яе руку i прыціснуўся да яе вуснамі. Сыны не вызначаліся сентыментальнасцю, упершыню рукі ёй цалаваў Барыс, калі не лічыць маленства, нядаўна — па звароце з Афганістана. Ажно спалохаў такой праявай любові i вельмі расчуліў.

Убачыла, як сын цалуе руку маці, свацця — Maрыя Пятроўна; ёй таксама сын ніколі не цалаваў рукі, дзяўчаты не ў залік, у дзяўчат гэта атрымоўваецца лёгка, асабліва ў рыжай лісічкі Тамары. Вядома, дзе пабываў Барыс, i яе кранула яго ласкавасць да маці. Калі Барыс выйшаў, Марыя Пятроўна падышла да свацці і, па-сялянску нязвыклая да пяшчот, абняла яе.

— Родная вы мая! Дзякуй вам!

— За што?

— Што вы такая, нашынская. Што сыны ў вас во якія! Знаю, як баліць ваша сэрца, калі думаеце, што ён там, — паказала вачамі ў неба.

— Там, Марыя Пятроўна, нічога, прывыкла, мільёны людзей лятаюць. Балела, калі ён быў там.

— Яшчэ раз не пагоняць?

— Ды не! Хопіць! I Барыс кажа: там можна быць толькі аднойчы. Як вы страшна сказалі — пагоняць.

— Ой, то выбачайце, калі што не так кажу. Я жынка простая — Пустаходзіха.

— Самая высокая мудрасць у прастаце, у мацярынскай прастаце. Няшчасце ў свеце ад таго, што мужчыны не разумеюць нас. Аднак гэта ўжо з кніжак, начыталася, у бібліятэцы раблю. Сыны вылецелі з хаты, муж вечна на рабоце — чым заняцца? Толькі i знаю, што чытаю. Пабыла я ў вас i пазайздросціла. У вас шырокі свет: унукі, гаспадарка, калгас…

Ускочыла Тамара, агледзела сталы, як галоўны кантралёр, бо была ў сервіроўцы доля i яе працы, а густу Лізы, якая заняла яе месца памочніцы гаспадыні, яна не вельмі верыла — залішне сялянскі густ. А Вольга Андрэеўна, пераканалася, чалавек далікатны — не скажа, не паправіць. Не, нічога, не напсавалі яе сестры. Пацешылася тым, як размаўляюць паміж сабой свацці.

A ў двары i перад домам, на вуліцы, шумелі госці, знаёміліся паміж сабой. Уладзімір Паўлавіч прадстаўляў сваіх саслужыўцаў, якія, уласна, i затрымлівалі вясельнае застолле: толькі скончыўся рабочы дзень, i жаночая частка занята самым цяжкім працэсам, як ён жартаваў,— тынкоўкай перад тым, як пайсці ў госці да самога гаспадара раёна.

— Сёння я нарэшце ўбачу сваіх падначаленых у поўнай красе.

Барыс — чалавек слова. Паабяцаў маці — ніякіх прыдзірак ні да каго i загадаў сабе: не звяртаць увагі на гэтага сакратарьпса. Але лёгка сказаць: не звяртаць увагі. А ён усюдыісны, Плечка гэты, торкае нос у любую кампанію, у жаночую таксама. I не мог не ўбачыць Барыс, што хлопец, да якога невядома з-за чаго ўзнікла непрыязнь, завіхаецца каля Тамары, па-свойску, фамільярна шэпчацца з ёй. I ў дваццацівасьмігадовага капітана, як у дзесяцікласніка, да несвядомай чалавечай непрыязні далучылася свядомая злая рэўнасць. Змяшалася ўсё: крыўда на свой лес, які абмяжоўваў яго сувязі з дзяўчатамі, хоць цалаваў ён ix нямала, i даўняя афіцэрская знявага да цывільных скакуноў, што маюць поўную волю…

«Лазіш, сволач, тут што кот па гаршках, злізваеш смятанку, пакуль мы паміралі там. Каб не маміна просьба, я паказаў бы табе Вялікую Мядзведзіцу. Бачыў ты яе? Ты неба не бачыў. А я рукой зорак кранаюся. Але чорт з табой. Чапаць такое дзярмо — трэба не мець гонару».

Загадаў: не бачыць Плечку! I, аднак, увесь час ён трапляўся на вочы, асабліва тады, калі апынаўся блізка каля Тамары.

I за сталом селі насупраць адзін аднаго. I гэта таксама настроіла супраць Плечкі. Нават блізкія сваякі, нявесціны, селі на верандзе. А ён, Плечка, уціснуўся сярод самых блізкіх, побач са сталом «вясельнага прэзідыума», дзе сядзелі маладыя i ix бацькі. Тамара, сястра, i тая села ў самым канцы каля дзвярэй — каб памагаць парадкаваць на сталах.

Застолле было вясёлым. Многа тостаў, многа слоў — за маладых, за ix бацькоў. Многа «горка». Глеб цалаваўся сарамліва. Ірына — смела i весела, ca смехам. Адзіная пацеха для маладых, бо яны не пілі i амаль не елі, слухалі пажаданні, сур’ёзныя i жартаўлівыя. Ім нават нельга рагатаць, калі рагоча ўсё застолле.

Плечка разы два працягваў чарку, каб чокнуцца з братам жаніха. Барыс зрабіў выгляд, што не бачыць яго дружалюбных жэстаў.

Барыс куляў чаркі да дна, палохаючы маці. Плечка толькі лізаў край чаркі. Капітан не глядзеў, але нагрэніраваным вокам усё бачыў. Лічыў такое піццё крыўляннем, паказухай: я, маўляў, выконваю антыалкагольны закон, падаю прыклад. I яшчэ больш настройваў сябе супраць саісратара, пераносячы на яго, акрамя рэўнасці за Тамару, сваю непрыязнь да камсамольскіх начальнікаў, якія неаднойчы разбіралі яго i ў вучылішчы i ў часці.

Сяргей Плечка пакрыўдзіўся на Барыса за яго бестактоўны выпад у загсе. Уласна кажучы, не за сябе пакрыўдзіўся — за Карла Маркса. Хіба можна так пра заснавальніка марксізму — «Во гэта барада!». I за камсамол. Чаму барада камсамольская? Але быў ён чалавек няпомслівы, адыходлівы, хоць i пыхлівы. Увогуле характар у яго мяккі, бязвольны, таму i быў ён падлізлівы, угодлівы, як усе бязвольныя. Плечка дараваў Барысу абразу Карла Маркса. Цяпер i не такія, як ён, замахваюцца на ўсе святыні. Мода. Яму нават хацелася пасябраваць з героем Афганістана i, калі ён прыехаў на колькі дзён, запрасіць яго на сустрэчу з моладдзю райцэнтра. Не дзеля галачкі — дзеля справы, патрыятычнага выхавання, а то ваенком з трывогай казаў на пленуме райкома партыі, што некаторыя прызыўнікі адкрыта заяўляюць, што ідуць у армію без жадання, з бояззю. А Барыс, сын старшыні райвыканкома, добраахвотна пайшоў у ваеннае вучылішча, i во чаго дасягнуў: за шэсць гадоў вырас да капітана, два ордэны мае. Хіба не прыклад?

I Сяргей вылез з тостам. Не сказаць тоста ён не мог, лічыў абавязкам сваім. Але каб не раптоўнае жаданне дагадзіць Барысу, уславіць яго перад гасцямі, тост яго быў бы іншага зместу — пра бацькоў маладых: пра вядомага ва ўсёй рэспубліцы старшыню калгаса, пра чалавека, які цягне цяжкі дзяржаўны воз, старшыню райвыканкома, ну, безумоўна, i пра жонак ix, пра матак, што нарадзілі i вырасцілі такога сына i такую дачку.

— Мой першы тост за вас, маладыя. За вас, Ірына. За цябе, Глеб, мой стары сябра. Я паднімаю гэты бурапенны бакал…

«Што ў яго пеніцца?» — хмыкнуў Барыс.

— …за тое, каб у клопатах сямейных не згасаў ваш камсамольскі агонь. Наадварот, каб разгараўся ён. I гэта памагала табе, Глеб, даваць энергію будоўлям гераічнага часу перабудовы, а вам, Ірына, вяртаць людзям ix энергію. I каб добра злівалася ваша энергія i давала плады… папаўненне акцябрат, піянераў…

Мабыць, энергія, ад якой з’яўляецца папаўненне, выклікала далікатны смяшок, які не збянтэжыў прамоўцу, a натхніў.

— Я рэзервірую за сабой слова пра бацькоў. А цяпер — тост за асаблівага чалавека, якім павінны ганарьщца не толькі бацькі, але i ўсе мы, уся камсамольская арганізацыя раёна. Я паднімаю бакал за брата жаніха. За цябе, Барыс Уладзіміравіч, — Плечка працягнуў бакал праз стол, але Барыс адкінуўся на спінку крэсла як бы далей да небяспекі i напружыўся, што перад атакай, — Ты сумленна выканаў інтэрнацыянальны доўг. За ўсіх нас…

— Ты быў у Афганістане? — перапыніў тостагаварыцеля Барыс хрьшлым голасам — як з-пад шлемафона.

Плечка сумеўся.

— Не быў. На жаль…

— То i заткніся! На жаль!.. Трапло! Яшчэ — на жаль…

— Барыс! — узлавана крыкнуў Уладзімір Паўлавіч.

Птушкай падляцела да сына маці.

— Бора! Барысок! Хіба можна так? Чалавек хацеў пахваліць цябе.

— Не трэба мяне хваліць. Абрыдла слухаць — доўг, доўг… — ён стрымліваў сябе, каб не сарвацца на крык, падняўся i павярнуўся да бацькі i як бы даводзіў аднаму яму: — Нікому я там не быў павінен. I мне ніхто. I ні ад каго мне нічога не трэба. Не доўг я аддаваў. Я паліваў агнём… людзей! Пасля адной атакі я адмыць сябе не магу… дагэтуль… Дзіця баюся па галаве пагладзіць…

Змоўклі госці, хоць некаторыя i добра ўжо выпілі.

Усхліпнула Марыя Пятроўна. I Уладзімір Паўлавіч не меў што сказаць, бо толькі цяпер да яго дайшла глыбіня трагедыі, якую перажыў сын. Толькі хіба маці даўно ведала гэта, убачыла, зразумела яшчэ ў першы яго прыезд. Не так гэта проста, як думаюць вось такія прапагандысты, як Плечка, — лятаў, бамбіў, страляў, выконваў доўг, зарабляў славу, ордэны.

Маці асцярожна гладзіла Барысу плячо.

— Супакойся, Барысок!

— Не бойся, мама. Я проста хачу, каб людзі зразумел!.. даўгі нашы… I свае!