Чарнобыльская малітва

Раскажу, як я катка сабе знайшла. Не стала майго Ваські… I дзень чакаю, і два… I месяц… Ну, зусім, было, я адна засталася. Няма да каго і загаварыць. Пайшла па вёсцы, па чужых садках клічу: Васька, Мурка… Васька! Мурка! Па першым часе шмат іх бегала, а пасля недзе прапалі. Знішчыліся. Смерць не выбірае… Усіх прымае зямелька… I хаджу я, і хаджу… Два дні клікала. На трэці дзень — сядзіць пад крамаю… Мы пераміргнуліся… Ён рады, і я радая. Толькі што ён слова не прамовіць. Ну, пайшлі, — прашу, — пайшлі дамоў". Сядзіць… Мяў… Я давай яго ўпрошваць: "Што ты тут будзеш адзін? Ваўкі з 'ядуць. Разарвуць. Пайшлі. У мяне яйкі ёсць, сала". От як растлумачыць? Кот чалавечае мовы не разумее, а як ён тады дацяміў, што я казала яму? Я іду паперадзе, а ён бяжыць ззаду. Мяў… "Адрэжу табе сала"… Мяў… "Будзем жыць удваіх"… Мяў… "Назаву цябе Васькам"… Мяў… I от мы з ім ужо дзве зімы перазімавалі…

Уначы прысніцца — нехта паклікаў… Суседчын голас: "Зіна!"

Памаўчыць… I зноў: "Зіна!"

Маркотна мне стане, я паплачу…

Зайду на могілкі. Мама там ляжыць… Дачушка малая… вайною ад тыфу згарэла… толькі мы занеслі яе на могілкі, закапалі, як вызірнула з-за хмарак сонейка. I свеціць-свеціць. Хоць ты вярніся ды адкапай. Гаспадар мой там… Федзя… Пасяджу ля ўсіх. Паўздыхаю. А пагаварыць можна і з жывымі, і з мёртвымі. Мне аніякай розніцы. Я і тых, і другіх чую. Калі ты адна… I калі маркота… Глыбокая маркота…

Ля самых могілак настаўнік Іван Прохаравіч Гаўрыленка жыў, ён да сына ў Крым з'ехаў. За ім — Пётр Іванавіч Міускі… Трактарыст… Стаханавец, калісьці ўсе ў стаханаўцы выбіваліся. А там далей Міша Міхалёў, ён катлы грэў на ферме. Міша памёр неўзабаве. Паехаў — і адразу памёр. За ім — дом заатэхніка Сцяпана Быхава стаяў… Згарэў! Уначы благія людзі падпалілі. Прышлыя. Сцяпан доўга не пажыў. Недзе ў Магілёўскім раёне пахаваны. Другая вайна… Столькі мы людзей страцілі! Кавалёў Васіль Макаравіч, Максім Нічыпарэнка… Я, бывае, заплюшчу вочы і хаджу па вёсцы… Ну, якая, кажу ім, тут радыяцыя, калі матылёк лятае, і чмель гудзе. I мой Васька мышэй ловіць. (Плача.)

А мая ж ты любачка, ці ж уразумела ты маю журбу? Панясеш людзям, а мяне ўжо і не будзе. Знойдуць у зямельцы… Пад карэннямі…"

Зінаіда Еўдакімаўна Каваленка, самасёлка

Маналог пра цэлае жыццё, напісаны на дзвярах

"Я хачу засведчыць…

Гэта было тады, дзесяць гадоў назад, і кожны дзень адбываецца са мною цяпер. Гэта заўсёды са мной.

Мы жылі ў горадзе Прыпяці. У самім гэтым горадзе.

Я не пісьменнік. Не апішу. Майго розуму не хопіць, каб уцяміць. I маёй вышэйшай адукацыі. Вось ты жывеш… Звычайны чалавек. Маленькі. Такі, як усе вакол — ідзеш на працу і прыходзіш з працы. Атрымліваеш сярэднюю зарплату. Раз на год ездзіш у водпуск. Нармальны чалавек! I аднаго дня ты раптам ператвараешся ў чарнобыльскага чалавека. У дзіва! У нешта такое, што ўсім цікава і нікому невядома. Ты хочаш быць як усе, а ўжо няможна. Ты не можаш. На цябе глядзяць іншымі вачыма. Табе задаюць пытанні: там было страшна? Як гарэла станцыя? Што ты бачыў? I наогул, ці могуць быць у цябе дзеці? Жонка ад цябе не ўцякла? Па першым часе мы ўсе ператварыліся ў дзіва… Само слова "чарнобылец" дагэтуль, як гукавы сігнал… Усе паварочваюць галовы ў твой бок… Адтуль!

Гэта былі адчуванні першых дзён… Мы страцілі не горад, а цэлае жыццё…

Пакінулі дом на трэці дзень… Рэактар гарэў… Запомнілася, як нехта са знаёмых сказаў: "Пахне рэактарам". Неапісальны пах. Але пра гэта ўжо было ў газетах. Ператварылі Чарнобыль у фабрыку жахаў, а на самой справе ў мульцік. Я раскажу толькі сваё… Сваю праўду…

Было так… Аб'явілі па радыё: катоў браць нельга! Ката ў чамадан! А ён у чамадан не хоча, вырываецца. Падрапаў усіх. Рэчы браць нельга! Я ўсе рэчы не вазьму, я вазьму адну рэч. Толькі адну! Я павінен зняць дзверы ад кватэры і забраць з сабою, дзверы пакінуць не магу… А ўваход заб'ю дошкамі…

Нашы дзверы… Наш талісман! Сямейная рэліквія. На гэтых дзвярах ляжаў мой бацька. Не ведаю, па якім звычаі, не ўсюды гэтак, але ў нас, сказала мне мама, нябожчыка трэба пакласці на дзверы ягонага дома. Ён на дзвярах ляжыць, пакуль не прывязуць труну. Я сядзеў ля бацькі ўсю ноч, ён ляжаў на гэтых дзвярах… Кватэра адчынена… Усю ноч… I на гэтых жа дзвярах да самага верху засечкі… Як я рос… Адзначана: першы клас, другі. Сёмы. Перад арміяй… А побач — як рос ужо мой сын… Мая дачка… На гэтых дзвярах усё наша жыццё напісана. Як я пакіну іх? Папрасіў суседа, у яго была машына: "Памажы!" Паказаў мне на галаву. маўляў, ты, друг, звіхнуўся. Але я іх вывез… Дзверы… Уначы… На матацыкле… Лесам… Вывез праз два гады, калі наша кватэра ўжо была разрабавана. Ачышчана. За мной гналася міліцыя: "Будзем страляць! Будзем страляць!" Вядома, яны палічылі мяне марадзёрам. Дзверы ад уласнай кватэры я нібы ўкраў…

.. Завёз дачку з жонкай у бальніцу. У іх па целе распаўзліся чорныя плямы. То ўзнікнуць, то прападуць. Велічынёй з пятак… А нічога не баліць… Іх абследавалі. Я спытаў: "Скажыце, які вынік?" — "Не для вас". — "А для каго ж?"

Тады ўсе навакол гаварылі: памром-памром… Да дзвюхтысячнага года беларусы знікнуць. Дачцэ было шэсць гадоў. Кладу яе спаць, яна мне шэпча на вуха: "Тата, я хачу жыць, я яшчэ маленькая". А я думаў, яна нічога не разумее…

Вы можаце сабе ўявіць адразу сем лысых дзяўчынак? Іх у палаце было сем… Не, досыць! Не магу больш! Калі я расказваю, у мяне такое адчуванне, от сэрца падказвае — ты рашыўся на здрадніцтва. Бо я павінен гаварыць пра яе, як пра чужую… Пра яе пакуты… Жонка прыйшла з бальніцы… не вытрывала: "Лепей бы яна памёрла, чым гэтак мучыцца. Ці мне памерці, каб больш не глядзець". Не, досыць! Усё! Не магу. Не!

Паклаў яе на дзверы… На дзверы, на якіх калісьці ляжаў мой бацька. Пакуль не прывезлі маленькую труну… Яна была маленькая, як скрынка з-пад вялікай лялькі.

Я хачу засведчыць — мая дачушка памёрла ад Чарнобыля. А ад нас вымагаюць, каб мы гэтага не памяталі".

Мікалай Фаміч Калугін, бацька

Маналог адной вёскі пра тое, як клічуць душы з неба, каб з імі паплакаць і паабедаць

Вёска Белы Бераг Нараўлянскага раёна, Гомельскай вобласці.

Гавораць: Ганна Паўлаўна Арцюшэнка, Ева Адамаўна Арцюшэнка, Васіль Мікалаевіч Арцюшэнка, Соф 'я Мікалаеўна Мароз, Надзея Барысаўна Нікалаенка, Аляксандр Фёдаравіч Нікалаенка, Міхаіл Мартынавіч Ліс.

— Госцейкі да нас… Добрыя людцы… Не гадалася на сустрэчу… Аніякага знаку… Бывае, далонь свярбіць — паздароўкаешся. А сёння ані не варажылася. Адно салавейка ўсю ноч спяваў — на сонечны дзянёк. Ой! Нашы бабы ўмэнт збягуцца. Вунь Надзя ўжо ляціць…

— I перажылі ўсё, перацярпелі…

— Ой, не хачу ўспамінаць. Страшна, Выганялі нас, салдаты выганялі. Ваенная тэхніка панаехала. Самаходкі. Адзін дзед стары… Ужо ляжаў. Паміраў. Куды ехаць? "Я от устану, — плакаў, — і пайду на могілкі. Сваімі нагамі". Што нам за хаты заплацілі? Што? Паглядзіце, якая тут прыгажосць! Хто нам за гэтую красу заплоціць? Курортная зона!

— Самалёты, верталёты — гул стаяў. КамАЗы з прычэпамі… Салдаты. Ну, думаю, пачалася вайна. З кітайцамі ці амерыканцамі.

— Гаспадар прыйшоў з калгаснага сходу і кажа: "Заўтра нас эвакуіруюць". А я: "Як жа бульбачка? Не выбралі. Не паспелі". Стукае ў дзверы сусед, і селі яны з маім выпіваць. Выпілі і давай сварыцца на старшыню: "Не паедзем і кропка. Вайну перажылі, а тут радыяцыя. Хоць закопвайся ў гэтую зямлю. Не паедзем!"

— Спачатку думалі, што ўсе памром праз два-тры месяцы. Так нам гаварылі. Агітавалі. Запалохвалі. Дзякаваць Богу — жывём!