Чарнобыльская малітва
Шрифт:
Ужо, як тут ішла па вуліцы, праз кожную хвіліну азіралася. Мне здавалася, што нехта за спіною напагатове… Чакае. Дня там не мінала, каб я пра смерць не думала… Заўсёды з дому ва ўсім чыстым выходзіла — у вымытай блюзцы, спадніцы, у чыстай бялізне. А раптам заб'юць. Цяпер па лесе хаджу адна і нікога не баюся. Людзей у лесе няма, ніводнага чалавека. Іду, прыгадваю: ці то было ўсё тое са мною, ці то не? Іншым разам паляўнічага напаткаеш: са стрэльбай, сабакам і дазіметрам. Гэта таксама людзі са зброяй, але не такія, яны за чалавекам не ганяюцца, Страляніну пачую, ведаю, што па варонах страляюць ці зайца гоняць. (Маўчыць.) Таму мне тут не страшна… Я не магу баяцца зямлі, вады… Я чалавека баюся… За сто долараў на рынку ён там купляе аўтамат…
Я ўспамінаю хлопца. Таджыка… Ён гнаўся за другім хлопцам…
З Душанбе прыехалі ў Ташкент, а далей трэба — у Мінск. Няма білетаў — і ўсё! У іх хітра ўсё, пакуль у лапу не дасі, у самалёт не сядзеш, бясконцыя прыдзіркі — то да вагі, то да аб'ёму: гэтага няможна, гэта выкінь. Два разы на вагі ганялі, ледзь датумкала, грошы ўпіхнула… "Вось гэтак бы даўно, а то спрачаецца тут". Як усё проста! Кантэйнер у нас — дзве тоны, прымусілі разгрузіць. "Вы едзеце з гарачай кропкі, можа, зброю вязеце? Анашу?" Двое сутак тузалі. Я пайшла да начальніка і ў ягонай прыёмнай пазнаёмілася з добрай жанчынай, яна мяне ацверазіла: "Нічога вы тут не даможацеся, а будзеце патрабаваць справядлівасці, ваш кантэйнер выкінуць у полі і разрабуюць тое, што вы прывезлі". Ну, што рабіць? Ноч не спалі, разгрузіліся, што там у нас: транты, матрацы, стары халадзільнік, два мяхі кніг. "Вы, напэўна, каштоўныя кнігі вязеце?" Пасмяяліся. "А колькі ў вас халадзільнікаў?" — "Адзін, ды і той нам разбілі". — "Чаму не ўзялі дэкларацыю?" — "Адкуль жа нам было ведаць? Мы першы раз з вайны едзем…"
Хаджу па лесе, думаю. Нашы ўсе ля тэлевізара сядзяць: як там? Што там? А я не хачу.
Было жыццё… Зусім іншае жыццё… Я там лічылася вялікім чалавекам, ёсць у мяне вайсковае званне — падпалкоўнік чыгуначных войск. Тут сядзела беспрацоўнай, пакуль не ўладкавалася прыбіральшчыцай у гарсавеце. Падлогу мыю… Мінулася жыццё… А на другое ў мяне ўжо няма сілы… Адны нас тут шкадуюць, іншыя незадаволены: "Бежанцы бульбу крадуць. Начамі выкопваюць". У тую вайну, мая мама ўспамінала, людзі больш адно аднаго шкадавалі. Нядаўна пад лесам каня здзічэлага знайшлі. Дохлага. У другім месцы — зайца. Яны былі не забітыя, а дохлыя. З-за гэтага ўсе занепакоіліся. А знайшлі мёртвага бамжа, неяк непрыкметна прайшло. Чамусьці да мёртвага чалавека людзі ўсюды прывыклі…"
Лена М. — з Кіргізіі. На парозе дома, як для фатаграфавання, побач з ёю сядзелі яе пяцёра дзяцей і кот Мяцеліца, якога яны з сабой прывезлі.
"Мы ехалі, як з вайны… Ухапілі рэчы, кот за намі да вакзала ішоў след у след, ката забралі. Ехалі цягніком дванаццаць сутак, апошнія два дні заставалася ў нас толькі капуста кіслая ў слоіках і кіпень. Хто з ломам, хто з сякерай, хто з малатком дзяжурылі ля дзвярэй. Скажу вам, як… Аднае начы на нас напалі бандыты. Ледзь не забілі. За тэлевізар, за халадзільнік цяпер могуць забіць. Мы ехалі, як з вайны, хоць у Кіргізіі, дзе мы жылі, пакуль не страляюць. Была разня, дзікунская, яшчэ пры Гарбачове ў горадзе Ош… Кіргізаў з узбекамі… Неяк яно заціхла… Але нешта яшчэ ў паветры адчуваецца… На вуліцах… Скажу вам, як страшна… Ну, мы рускія, з намі ясна, але і самі кіргізы гэтага баяцца… У іх чэргі па хлеб, вось яны і крычаць: "Рускія, вымятайцеся дамоў! Кіргізія — для кіргізаў!" — і выкідваюць з чаргі. I яшчэ нешта па-кіргізску, ну, нешта такое, што, маўляў, ім самім хлеба не хапае, а трэба нас карміць. Я іхнюю мову кепска разумею, вывучыла некалькі слоў, каб на рынку патаргавацца, купіць што-небудзь.
У нас была Радзіма, цяпер яе няма. Хто я? Мама — украінка, тата рускі. Нарадзілася і вырасла ў Кіргізіі, выйшла замуж за татарына. Хто мае дзеці? Якая ў іх нацыянальнасць? Мы ўсе перамяшаліся, наша кроў перамяшалася. У пашпарце ў мяне і ў дзяцей запісана — рускія, а
мы — не рускія. Мы — савецкія! Але той краіны, дзе я нарадзілася, няма. Няма і таго месца, што мы называлі радзімай, ні таго часу, які таксама быў нашай радзімай. Мы цяпер, як пералётныя птушкі. У мяне пяцёра дзяцей: старэйшы сын — у восьмым класе, малодшая дзяўчынка — у дзіцячым садку. Я іх сюды прывезла. Нашай краіны няма, а мы — ёсць.Я там нарадзілася, вырасла. Будавала завод, рабіла на заводзе. "Едзь туды, дзе твая зямля, а тут усё наша". Нічога не далі ўзяць, акрамя дзяцей. "Тут усё наша". А дзе маё? Уцякаюць людзі. Едуць. Усё рускія людзі. Савецкія. Яны нідзе не патрэбныя… Іх ніхто не чакае…
А я калісьці шчаслівая была. Усе мае дзеці з любові… Я іх там раджала: хлопчык, хлопчык, хлопчык, пасля — дзяўчынка, дзяўчынка. Больш гаварыць не буду… Плакаць пачну… (Але дадае яшчэ некалькі слоў.) Мы будзем жыць у Чарнобылі. Цяпер тут — наш дом… Чарнобыль — наш дом, наша радзіма… (Знячэўку ўсміхаецца.) Птушкі тут такія, як і паўсюль. I помнік Леніну стаіць… (І ля весніцаў, ужо развітваючыся.) Ранічкою ў суседнім доме стукаюць малаткамі, дошкі з акон адбіваюць. Страчаю жанчыну: "Адкуль вы?" — "З Чачні". Нічога не кажа, толькі плача…
У мяне людзі пытаюцца… Здзіўляюцца… Адзін дык у вочы спытаў: "Прывезла б ты дзяцей туды, дзе чума ці халера?" Дык гэта ж чума і халера… А гэтага страху, пра які тут гавораць, я не ведаю. Няма яго ў маёй памяці…"
Маналог пра тое, што толькі ў злосці чалавек хітры, і які ён адкрыты і даступны ў простых словах любові
"Уцёк я… Уцёк ад свету… Па першым часе на вакзалах аціраўся, вакзалы падабаліся, што людзей шмат, а ты адзін. Пасля сюды. Тут воля…
Уласнае жыццё забыў… Не пытайцеся… Што чытаў у кніжках — памятаю, і пра што іншыя людзі распавядалі — памятаю, а сваё жыццё забыў. Леты былі маладыя… Грэх на мне… Няма таго грэху, якога б Бог не дараваў за шчырасць прынесенага пакаяння…
Чалавек не можа быць шчаслівым. Не павінен. Убачыў Гасподзь адзінокага Адама і даў яму Еву. Для шчасця, а не для грэху. А ў чалавека не выходзіць быць шчаслівым… Я от не люблю прыцемак… Цемнаты… От гэтага пераходу, як зараз… Ад святла да ночы… Я дагэтуль не магу даўмецца, дзе я быў… Так вось… Мне ўсё роўна: магу жыць і магу не жыць. Жыццё чалавечае, як трава, расцвітае, усыхаецца і знікае ў агні. Я палюбіў мысліць… Тут можна аднолькава загінуць і ад звера, і ад холаду. На дзесяткі кіламетраў ніводнага чалавека. Ад д'ябла ратуюцца постам і малітваю. Пост — для плоці, малітва — для душы. Але я ніколі не бываю самотным, чалавек, які верыць у Бога, не можа быць самотным. Езджу па вёсках… Раней знаходзіў макарону, муку… Алей. Кансервы… Цяпер на могілках жабрую… Мёртвым пакідаюць паесці, папіць. А яно ім не патрэбна. Яны на мяне не крыўдуюць… На полі — дзікае жыта, што само па сабе расце. У лесе — грыбы, ягады. Тут прыволле…
У кніжках чытаў… У айца Сергія Булгакава… "Бог стварыў свет свядома, дык свет не можа быць зусім недарэчным", і трэба "мужна і да канца вытрываць гісторыю". Так вось… I ў другога… Імя не памятаю… памятаю думку: "Зло ўласна не ёсць субстанцыя, а пазбаўленне дабра, накшталт таго, як змрок не іншае што ёсць, як адсутнасць святла". Кніжкі тут знайсці проста, лёгка знойдзеш. Пустога глінянага гладыша ўжо не знойдзеш, лыжкі ці відэльца, а кніжкі можна. Нядаўна знайшоў Пушкіна… Томік… "И смерти мысль мила душе моей". Гэта запомніў. Так вось… "И смерти мысль"… Я тут адзін. Аб смерці думаю. Палюбіў мысліць… Цішыня спрыяе падрыхтоўцы… Чалавек жыве сярод смерці, але не разумее, што такое смерць. А я тут адзін… Учора ваўчыцу з ваўчанятамі прагнаў са школы, жылі яны там.
Пытанне: ці сапраўдны свет, адлюстраваны ў слове? Слова, яно стаіць між чалавекам і душой… Так вось…
А то яшчэ скажу: птушкі, дрэвы, мурашы, — яны мне цяпер бліжэй, чым раней. Я таксама пра іх думаю. Чалавек страшны… I незвычайны… Але тут забіваць нікога не хочацца… Рыбу вуджу, ёсць вудачка. Так вось… А ў звера я не страляю… I пастак не стаўлю… Тут нікога забіваць не хочацца…
Князь Мышкін гаварыў: "Хіба можна бачыць дрэва і не быць шчаслівым". Так вось… Я люблю мысліць. А чалавек часцей за ўсё скардзіцца, а не мысліць…