Чарнобыльская малітва

Нікога не баюся: ні нябожчыкаў, ні звяроў, анікога. Сын прыедзе з горада і сварыцца: "Што сядзіш адна? А як хто задушыць?"

А што ён возьме ў мяне? Адны падушкі…У простай хаце ўсё ўбранне — падушкі. Як стане бандыт лезці, ён жа галаву ў акно ўсуне, а я сякеркай яе прэч. Ага, сякеркай… Можа, і няма Бога, можа, іншы хто, але там, высока, нехта ёсць. I я жыву…

— Зімой дзед павесіў у двары разабранага цялятка. I якраз чужаземцаў прывезлі: "Дзядуля, што ты робіш?" — "Радыяцыю выганяю".

— Было ж… Людзі апавядалі… Пахаваў муж жонку, а хлопчык маленькі ў яго застаўся. Мужчына адзін… Запіў з гора… Здыме з дзіцяці ўсё мокрае і пад падушку. А жонка — ці то яна сама, ці то душа яе толькі — з'явіцца ноччу, памые, пасушыць і складзе ўсё ў адным месцы. Адноечы ён угледзеў… Паклікаў, яна адразу ж як растала… Паветрам зрабілася… Тады суседзі парадзілі яму: як мільгане — дзверы на ключ, дык, можа, гэтак хутка не.ўцячэ. А яна і зусім не прыйшла. Што там такое было? Хто там такі прыходзіў? Не верыце? А тады скажыце, адкуль казкі ўзяліся? Гэта ж, можа, калісьці праўда была? От вы вучоныя…

— З-за чаго той Чарнобыль сарваўся? Адны кажуць — вучоныя вінаватыя. Хапаюць Бога за бараду, а ён смяецца. А нам тут цярпі!.. Спакойна мы ніколі не жылі. Заўсёды баяліся. Перад самай вайной людзей хапалі… У нас трох мужчын прыехалі на чорных машынах і з поля забралі, і дагэтуль яны не вярнуліся. Заўсёды мы баяліся…

— Адно, што ў мяне ёсць, кароўка. Я пайшла б і аддала, толькі б не было вайны. Як я яе баюся!

— А тут над усімі войнамі вайна… Чарнобыль…

— I зязюля кукуе, сарокі трашчаць… Казулі бегаюць… А ці будуць яны і далей весціся, ніхто не скажа. Раніцою зірнула ў сад — дзікі парылі. Дзікі. Людзей можна перасяліць, а лася і дзіка не.

Дом не можа без чалавека. I зверу чалавек патрэбен. Усе шукаюць чалавека. Бусел прыляцеў… Жучок вылез. Усяму радая.

— Баліць, бабачкі… Ой як мне баліць! Трэба ціха… Труну нясуць ціха… Асцярожна… Не стукнуць аб дзверы ці ложак, ані да чога не дакрануцца і не ўдарыць. А то бяда — чакай другога нябожчыка. Памяні, Божа, душачку іх. I царства ім нябеснае! А дзе хаваюць, там і галосяць. Тут у нас усё — могілкі… вакол могілкі… Самазвалы гудуць… Бульдозеры… Хаты валяцца… Пахавальшчыкі працуюць і працуюць… Закапалі школу, сельсавет, лазню… Гэты самы свет, ды людзі ўжо не тыя. Адно не ведаю, ці ёсць у чалавека душа? Кажа бацюшка, абяцае, што мы — несмяротныя. Якая яна, душа? I дзе яны ўсе на тым свеце месцяцца?

Два дні дзед паміраў, за грубачкай стаюся і пільную: як яна ў яго вылятаць будзе? Пайшла карову даіць… Ускочыла ў хату… Клічу… Ляжыць з расплюшчанымі вачыма… Душа адляцела… Ці нічога не было? Як жа тады стрэнемся…

Маналог пра тое, што знойдзеш чарвяка-дажджавіка, і курыца радуецца

"Першы страх? Першы страх з неба зваліўся… Вадою плыў… А паасобныя людзі і шмат хто спакойныя былі, як камяні. Крыжам пабажуся! Мужчыны, каторыя старэйшыя, вып'юць: "Мы да Берліна дайшлі і перамаглі". Скажуць, як да сцяны прыклеюць…

Першы страх быў… Раніцою ў садзе і на гародзе мы знаходзілі спруцянелых кратоў. Хто іх душыў? Звычайна яны на святло не вылазяць з-пад зямлі. Нешта іх гнала. Крыжам пабажуся!

Сын звоніць з Гомеля:

— А хрушчы лятаюць?

— Хрушчоў няма, нават лічынак штосьці не відаць. Пахаваліся.

— А дажджавікі ёсць?

— Знойдзеш дажджавіка, курыца радуецца. I іх няма.

— Першая прыкмета: дзе хрушчоў і дажджавікоў няма — там моцная радыяцыя.

— Што такое радыяцыя?

— Мама, гэта смерць такая. Угаворвайце тату з'язджаць. У нас перабудзеце.

— Дык жа мы гарод не пасадзілі…

Былі б усе разумныя, дык хто б застаўся дурнем. Гарыць, ну гарыць. Пажар — гэта часова, ніхто па тым часе не баяўся. Атама не ведалі. Крыжам пабажуся! А жылі пад бокам у атамнай станцыі, напрасткі — трыццаць кіламетраў, а калі шашою — сорак. Радыя былі вельмі. Купіў білет і паехаў. Забеспячэнне ў іх маскоўскае… Кілбаса танная, заўсёды мяса ў крамах. На выбар. Добры быў час!

А цяпер адзін страх… Менцяць, што жабы ды мошкі застануцца, а людзі не. Жыццё застанецца без людзей. Баюць казкі з прыказкай. А, дурань, хто іх любіць! Але не бывае байкі без праўды… Старая ўжо гэта песня…

Радыё ўключу. Палохаюць і палохаюць нас радыяцыяй. А нам пры радыяцыі стала лепш жыць. Крыжам пабажуся! Ты паглядзі: прывезлі апельсіны, тры гатункі кілбасы, калі ласка… У вёсцы! Мае ўнукі паўсвету аб'ехалі. Меншая дзяўчынка вярнулася з Францыі, гэта ж некалі Напалеон адтуль наступаў… "Бабуля, я бачыла ананас!" Другога ўнука… Браціка яе ў Берлін на лячэнне бралі… Гэта туды, адкуль на нас Гітлер пёр… На танках… Новы свет цяпер… Усё па-іншаму… Радыяцыя гэтая вінавата ці хто? А якая яна? Можа, у кіно дзе паказвалі? Вы бачылі? Белая, ці якая яна? Якога колеру? Адны кажуць, што без колеру і паху, а другія, што яна чорная. Як зямля! А калі без колеру, то — як Бог. Бог усюды, а ніхто не бачыць. Палохаюць! А яблыкі ў садзе вісяць і ліст на дрэвах, бульба ў полі… Я думаю, што ніякага Чарнобыля няма, прыдумалі… Падманулі людзей… Сястра мая са сваім мужыком выехалі… Недалёка тут, за дваццаць кіламетраў. Два месяцы там пажылі, бяжыць да іх суседка: "Ад вашай каровы радыяцыя пералезла да маёй. Карова з ног валіцца". — "А як яна пералезе?" — "Яна па паветры лятае, як пыл. Лятучая". Казкі! Казкі з прыказкай…

Але як падумаю — у кожнай хаце нехта памёр…

А што я вам дадам? Трэба жыць… Больш анічога…

А то яшчэ… Раней мы самі білі масла, смятану, ставілі тварог, сыр. Варылі малочную зацірку. Ці ядуць такое ў горадзе? Заліваеш муку вадою і перамешваеш, атрымліваюцца рваныя кавалачкі цеста, тады ты іх у каструлю з кіпнем. Паварыш і забельваеш малаком. Мама мая паказвала і вучыла: "I вы, дзеці, навучыцеся гэтак. А я навучылася ад сваёй мамы". Пілі мы бярозавы і кляновы сок. Бярозавік і кляновік. Фасолю ў стручках ставілі ў чыгунках у печ, каб упрэла. Варылі кісель з журавінаў… А ў вайну крапіву збіралі, лебяду… З голаду пухлі, але не паміралі… Ягады ў лесе, грыбы… А цяпер такое жыццё, што ўсё гэта парушылася. Думалася нам, што гэта непарушнае, што тое, што ў чыгунку кіпіць, вечнае. Ніколі б я не паверыла, што яно памяняецца. Але ж яно так… Малако нельга… Бабовыя — нельга… Грыбы, ягады забараняюць… Мяса наказваюць вымочваць тры гадзіны… I з бульбы два разы ваду зліваць, як варыш. Але з Богам біцца не будзеш… Трэба жыць… Палохаюць, што і ваду нашу няможна піць. Але як ты без вады? У кожным чалавеку вада ёсць. Нікога няма без вады. Ваду і ў камені знойдзеш. Ну, гэта ж вада, можа, яна вечная? Усё жыццё з яе… У каго спытаешся? Ніхто не скажа. А Богу моляцца, у яго не пытаюцца. То трэба жыць…"

Ганна Пятроўна Бадаева, самасёлка

Маналог пра песню без слоў

"Я вам у ножкі пакланюся… Папрашу… Знайдзіце нам Ганну Сушко… Яна жыла ў нашай вёсцы… У вёсцы Кажушкі… Прозвішча — Ганна Сушко… Я вам назаву ўсе прыкметы, а вы надрукуйце. У яе горб, з дзяцінства нямая… Жыла адна… Шэсцьдзесят гадоў… У час перасялення яе забралі на машыне "Хуткай дапамогі" і вывезлі невядома куды. Грамаце яна не вучылася, таму ніякага пісьма мы ад яе не атрымалі. Адзінокіх і хворых ссялялі ў прытулкі. Хавалі. Але ніхто не ведае адрасу… Надрукуйце…

Шкадавалі мы яе ўсёй вёскаю. Глядзелі, як малое дзіця. Хто дроў наколіць, хто малака прынясе. Хто пасядзіць увечары ў хаце… У печы распаліць… Два гады, як мы, паблукаўшы па чужых вуглах, вярнуліся ў родныя хаты. I ёй перадайце, што хата яе ацалела. Дах ёсць, вокны. Што пабіта і разрабавана, разам адновім. Дайце толькі нам адрас, дзе яна жыве і пакутуе, паедзем і забярэм… Прывязём назад. Каб яна не памірала ад нуды… Я вам у ножкі пакланюся… Нявінная душа гаруе ў чужым свеце…

Ёсць яшчэ адна прыкмета… Я забылася… Калі ёй што-небудзь баліць, яна цягне песню… Без слоў… Адзін голас… А размаўляць яна не можа… Як баліць, цягне голасам: а-а-а… Жаліцца…"