Круг
Шрифт:
– Ды не, вы яшчэ той Навум Фроймавіч… – у Дубоўкі не хапіла сілы дагаварыць; лёг, усхвалявана глынуў вады: – Той, з лякарні насупраць булачнай… Там яшчэ трамвай заварочваў… – зноў не хапіла паветра, і трэба было рабіць паўзу… – Я, калі студэнтам быў, двойчы забягаў да вас… Вы нейкія мікстуры Брусаву, Валерыю Якаўлевічу, рабілі. А я ў яго вучыўся…
Маршчыны доктара выраўняліся.
– Ну-ну, ляжы, міл-чалавек… Табе нельга гаварыць. Ты ляжы, а мы ўраз тваю пелагру выганім, го-о… – і падставіў твар да сьвятла, да нягеглага вакенца. Вочы яго прымружыліся, зрэнкі зацягнула туманная павалока, з якой на белую шчэць шчакі марудна спаўзла халодная сьлязіна…
Дубоўка затрымаўся
– Паляжы, адкерхайся, го-о… Пасьпееш з козамі на торг… – шаптаў і хітравата мружыў вочы.
А яшчэ праз тыдзень чамусь перастаў усьміхацца. І ў вочы стараўся не глядзець: пакажацца, кіўне галавой – і за дзьверы.
Аднае начы паклікаў да сябе ў доктарскую, дзе на стале, на пакамечанай газеце, ляжалі тоўста парэзаныя лусты хлеба, два селядцы, цыбуліна.
– Сядай, – паказаў Навум Фроймавіч на табурэт. – Я, міл-чалавек, нават і ня ведаю, як гэта пачаць… Даручэньне ў мяне ёсьць, усё б жыцьцё яго ня ведаць… Але ўсё па парадку, – доктар дастаў з шафы дзьве шклянкі і бутэльку, наліў у шклянкі па самыя канты: – Усё па парадку… Давай мы з табой, – і панізіў голас; яго худыя пальцы задрыжэлі, і некалькі кропель праліліся са шклянкі на стол, – …вып’ем за свабоду.
Уздыхнуў – і доўга, моршчачыся, глытаў мутнаватую вадкасьць. За ім – Дубоўка.
Прыкусілі. Гаспадар зноў наліў, праўда, сабе ўжо меней. Прымусіў выпіць. А тады сеў і загаварыў гучней:
– Бог дае нам радасьць, ён яе і забірае… І невядома яшчэ, дзе гэтай нашай радасьці лепш – тут ці… – і доктар падняў палец угору, – ці там. – Устаў, засунуў дрыготкую руку ў кішэню халата. – Бяда ў цябе, міл-чалавек… – і выцягнуў канверт, і паклаў на стол…
«Южлагер. Калона № 4. Лазарэт. Галоўурачу…, – пазнаваў Дубоўка жончын почырк. Нярвова выцягнуў ліст, нахіліў да газоўкі: – Дарагія людзі… Я даведалася, што мой муж, Дубоўка Уладзімір Мікалаевіч, цяпер знахо-дзіцца ў вашым лазарэце, – пісала жонка па-расейску, а рука паўзла ўніз – радкі былі крывыя, і літары – таксама няроўныя… – Нашу сям’ю напаткала страшнае гора: трагічна загінуў адзіны сын Алік. Гуляў з сябрамі на ўзлеску… і падарваўся на міне. Я прашу паведаміць майму мужу гэтую гаротную вестку, калі ён паправіцца, але яшчэ будзе пад наглядам урача…».
І дата пад лістом…
Як жыць?
З чым?
З кім?
І навошта?!.
Гэта самае страшнае ў жыцьці – страціць да яго ахвоту. Калі ня хочацца жыцьця, калі нават сілаў, каб пайсьці з яго – не стае. Не стае ахвоты, каб адкрыць вочы на новы дзень, не хапае волі, каб дзень той адлучыць ад начы…
Адным, што зьвязвала яго з сёньняшнім і, магчыма, заўтрашнім, заставалася жонка, – пакутніца Марыя. Пайсьці з жыцьця аднаму – здрадзіць найперш ёй…
Ён пачаў баяцца, што спалены мозг забудзе вобраз сына – і адзін за адным пісаў лісты з просьбай да жонкі выслаць яму Алікава фота. Адказу не было, і яму ўжо са страхам думалася, што застаўся і без Марыі…
…толькі праз дзьве зімы да іх зноў пачалі даходзіць газеты, затым – лісты ад родзічаў. Сябры ж сюды не пісалі, сяброў, здавалася, ужо і не было. Чырвоная Армія ішла на Захад, а на Далёкім Усходзе працягвалася будаўніцтва чыгункі – крок за крокам, жыцьцё за жыцьцём.
12.
Зрэзаны асколкамі твар новага начальніка лагера, яго чырвоныя бяссонныя вочы нічога добрага, здавалася, не абяцалі – і тут:
– На вас прыйшлі паперы. Будзем рыхтаваць да вызваленьня. Куды хацелі б мець накіраваньне?
Дубоўка ўважлівей угледзеўся ў начальніка: блізу сарака гадоў – раньняя сівізна, славянскія рысы, пусты
левы рукаў зьнізу падціснуты пад папругу; маёрскія пагоны.– Дык куды накіроўваць?
– Назад, у Маскву…
– О! У Маскву! Ні ў Маскву, ні ў Маскоўскую вобласьць, ні ў сталіцы рэспублік нельга.
Дубоўка хмыкнуў, пахітаў галавой і сказаў абуджана:
– А да сонца можна?
– Да сонца? – не зразумеў маёр.
– Так. Скажам, у Грузію. Хочацца косьці разагрэць. Ды і сэрца, бывае, ледзяшом здаецца…
Маёр доўга перабіраў паперы, двойчы ўставаў да карты, а потым нечакана радасна зьдзівіў:
– Што ж, пашлю вас на курорт, пад самае мора. Раён Зугдзідзі, Мінгрэлія. Грэйце сваю бараду.
– Буду старацца… – Дубоўка торапка забраў ад маёра паперы, зноў хітнуў галавой і спытаў: – Маёр, на якім фронце вас так?
– Беларускім. Пад Віцебскам. Дакладней – пад Лепелем… Горад такі ёсьць.
– Ведаю. Мая радзіма… – наструніўся Дубоўка і, бачачы адкрытасьць начальніка, насьмеліўся на другое пытаньне: – Як там Беларусь?
Маёр вельмі ўважліва зірнуў на нядаўняга зэка. Памаўчаў, нібыта думаючы, што сказаць.
– Вайна праехала, што там… Віцебск у руінах запомніўся. На поўначы Віцебшчыны шмат азёраў, малая магчымасьць франтальнага манёўру. Шмат крыві засталося там…
– Яе па ўсёй зямлі многа. І як яшчэ вазёры тыя не чырвоныя… А іх у нас і сапраўды шмат. Як кампенсацыя за мора. Кажуць, некалі Бог спусьціўся ў той край, і дзе хадзіў – у яго сьлядах узьнікалі вазёры.
– А затым Бог перайшоў за Урал, стаміўся – і сеў адпачыць. – Нечакана працягнуў гаворку маёр, нават штось у ягоных вачах зьмянілася: зьявіліся новыя агеньчыкі-хітрынкі. – А тут апошні дзень працы заканчваецца… Архангел напалохана крычыць яму: «Яшчэ ж вялікі кавалак зямлі – ад гор да мора – пакрыты хаосам!» А Бог спакойна матнуў рукой і сказаў: «Ну і хай будзе хаос!» І стала так Сібір… – маёр сьціх, насьцярожана прыгладзіў валасы (пэўна, разумеў, што сказаў лішняе) і зьмяніў тон: – Усё, грамадзянін, свабодны!
Ён нараджаўся зноў. Правільней – адраджаўся ў новым жыцьці.
У першы дзень свайго сорак восьмага года ён ехаў цягніком з Іркуцку на захад. Па-новаму прывыкаў і да людзей, і да гарадоў, і да самога сябе – «свабоднага».
Увесь вагон займала завадская брыгада з Камсамольску. Карты, даміно, шашкі, сьмех…
На станцыі Аблучча ў вагон зайшоў начальнік цягніка – худатвары вусач з неспакойнымі вачыма, доўгім носам і вайсковай выпраўкай. Уважліва агледзеў пасажыраў, штось спытаў у карцёжнікаў, затым зьвярнуўся да брыгаднага прафорга:
– Даруйце! Прашу вас зайсьці да мяне ў службовы вагон, нумар дзевяць. Ёсьць неадкладная справа.
Тое ж паўтарыў і Дубоўку…
Нечаканы візіт насьцярожыў. «Няўжо так і не ад’еду? Няўжо здымуць з цягніка?..» – апякло трывожнае, але неспакою стараўся не выдаваць. Падсеў да прафорга:
– А што яму трэба? Чаго выклікае?
– Ня ведаю… – той і сам быў зьдзіўлены. – Дагуляю партыю, сходзім і пабачым.
І ўнутры яшчэ больш пахаладзела….
Адшукалі дзявяты вагон, зайшлі. Вусач-начальнік замітусіўся, запрасіў сесьці.
– Ведаеце, таварышы… Праз два дні Усесаюзнае сьвята – Дзень чыгуначніка. – Засьпяшаў скорагаворкай і пачаў наліваць гасьцям чай. – Нам абавязкова трэба выпусьціць цягніковую насьценгазету. А якія з нас мастакі і журналісты! Вось і хачу прасіць вас, каб дапамаглі.
Яны сербанулі густа падсалоджанага чаю, і Дубоўка ўдакладніў:
– А ці добра будзе: газета цягніковая, а мы ж да чыгуначнай службы ня маем дачыненьня…
Начальнік адразу ж парыраваў:
– У гэты момант – усе паўнамоцныя члены калектыву, бо ўсе на адных колах.