Лабух

Шкада, што ўтапіўся Блонька. Ён не прамінуў бы мне адпомсціць, ён злаўчыўся б неяк і сфатаграфаваў мяне, яшчэ трынаццацігадовага і ўжо склешчанага, на насілках, на пухленькай Таццяне Савельеўне... Які б гэта быў фотаздымак, ён бы ў залатой раме ў мяне вісеў!..

Пакуль згадваў я і распавядаў даўняе, на ложку нашым, якое, на шчасце, не абвальваецца, адбыліся такія-сякія змены ў мізансцэне: Лі-Лі сядзела на мне, а я стаяў у ёй. У тым, што так і будзе, я не меў ніякага сумневу ўжо ў самым пачатку гісторыі пра страту нявіннасці, якая заўсёды аднолькава канчалася і з Таццянай Савельеўнай, і з Лі-Лі, з невядомай прычыны ўзбуджаючы яе, як парнафільм з наркотыкам. Зараз яна будзе спрабаваць склешчыцца са мной...

— Я пафейнічаю...

О, Госпадзі, не паспаць!..

На работу пара, хоць там няма чаго рабіць.

II.

У двары дома сустракаю я Лідзію Паўлаўну, што жыве ў суседнім пад’ездзе, былую актрысу. Яна і зараз актрыса, толькі на даўно заслужанай пенсіі. Я з маім рэжымам да такой даўно заслужанай пенсіі ці не дажыву, ці заслужу нешта іншае.

Каля Лідзіі Паўлаўны стаіць фікус, ці яна стаіць каля фікуса, тут як і з якога боку глядзець, і Лідзія Паўлаўна трымае на павадку рыжую, паленую таксу. Не так даўно таксу гэтую бачыў я амаль чорнай, Лідзія Паўлаўна час ад часу яе перафарбоўвае, імкнучыся да нейкага аптымальнага для таксы колеру. Фікус худы і пыльны ў вышыню, такса худая і паленая ў даўжыню, а Лідзія Паўлаўна кажа:

— Раманчык, Рома, Раман Канстанцінавіч, вазьміце ў мяне пажыць у вас мой фікус і маю таксу.

Рабіць выгляд, нібы гэта жарт нейкі, ці я нечага не разумею, не выпадае. Гэта не жарт: Лідзію Паўлаўну выставілі з хаты. Не ў першы раз. Папярэднім разам, калі такса была амаль чорная, а Лідзія Паўлаўна была без фікуса, я ўзяў былую актрысу з чорнай таксай пажыць да сябе, але зараз у мяне Лі-Лі. І я адказваю Лідзіі Паўлаўне:

— Пардон, мадам, але зараз у мяне жыве Лі-Лі. А кватэра аднапакаёвая, вы ведаеце.

— Дык сама я і не прашуся да вас, Ромачка. Я прашу за вазон і сабаку.

Я неяк і не думаў, што фікус — гэта вазон.

— Вы гэтае дрэва трапічнае называеце вазонам?

— Вымахаў, як цыбук, — згаджаецца Лідзія Паўлаўна. — Абрэзанне трэба было б зрабіць, але ж яму балюча...

Пенсіянерка яшчэ саюзная, Лідзія Паўлаўна мае месца ў Доме ветэранаў сцэны недзе пад Масквой, і месца гэтага яе чамусьці не пазбавалі, хоць цяпер яна пенсіянерка іншай краіны. Але ў тым Доме ветэранаў, па-першае, холадна і амаль не кормяць, а, па-другое, вяртацца туды Лідзія Паўлаўна наадрэз не жадае. “Я надта доўга з імі жыла, каб яшчэ і паміраць з імі”.

Ужо даволі доўгі час, разменьваючы кватэры, мы перамяшчаемся, мігрыруем з Лідзіяй Паўлаўнай па нашым горадзе паралельна. Жылі ў адным і тым жа доме, калі быў я першы раз жанаты, у суседніх — калі развёўся і зноў ажаніўся, і зараз зноўку ў адным. Я разменьваў кватэры, разыходзячыся з жонкамі, а Лідзія Паўлаўна мяняла іх, можна сказаць, з-за прагі руху: то раз’язджаючыся, то зноў з’язджаючыся з адзіным сынам, з якім яна жыць не магла, і ён без яе гінуў. Пры ўсякім чарговым размене мы неслі страты, кожны свае, таму я з Лі-Лі жыву зараз у аднапакаёўцы, а ў Лідзіі Паўлаўны з сынам Ігарам Львовічам два пакоі. Лідзія Паўлаўна замыкаецца ў адным з таксай і фікусам, а сын у другім — з кім папала. Ён таксама на пенсіі — па здароўі, якое паклаў на алтар Айчыны, займаючыся нечым сакрэтным, бо доктар фізічных, ці якіх там, навук. Калі напіваецца, а напіваецца Ігар Львовіч праз два дні на трэці, два дні ляжыць нежывы, ён хапаецца за сякеру і трушчыць дзверы ў пакой Лідзіі Паўлаўны. Лідзія Паўлаўна выклікае міліцыю, Ігара Львовіча забіраюць, Лідзія Паўлаўна выкідвае сякеру, перадыхае дзень і ідзе вызваляць Ігара Львовіча. Ігар Львовіч вяртаецца, знаходзіць сякеру, напіваецца — і ўсё зноў пачынаецца спачатку...

— Рома, што мне рабіць? — пытаецца Лідзія Паўлаўна.

Я не ведаю. Такса, гэта ён — таксіст, ці як? — падымае нагу і струменіць на фікус.

— Дартаньян, фі! — абурана, нібы ніяк не чакала ад яго такой выхадкі, хоць ён гэта робіць і дома, калі Ігар Львовіч сячэ дзверы і не дае яму з Лідзіяй Паўлоўнай выйсці на вуліцу, торгае Лідзія Паўлаўна палена-рыжага Дартаньяна за ашыйнік. “Тры мушкецёры” — яе любімая кніга. Дарэчы, праз яе і мая таксама. Лідзія Паўлаўна нанава адкрыла мне гэтую кнігу, як энцыклапедыю, дзе весела і лёгка напісана амаль што ўсё пра зменлівае чалавечае жыццё.

— Памятаеце, — пытаю я, — калі д’Артаньян разбагацеў і заняў у гатэлі шыкоўныя апартаменты, гаспадыня пацікавілася, ці пакідаць за ім ягоную мансарду?

Лідзія Паўлаўна памятае.

“Пакіньце, — адказаў д’Артаньян. — Лёс зменлівы”.

— Вам трэба было пакінуць за сабой сваю мансарду.

— Так, так, — згаджаецца Лідзія Паўлаўна. — Трэба было...

Другі паверх у пяцісценцы на ўскрайку горада заставаўся ёй па смерці брата, але яна прадала яго, каб было на што жыць, а Ігару Львовічу — піць: ён забраў у яе палову грошай, пасля ад паловы яшчэ палову і чвэрць...

— Можа, мне падняцца і перагаварыць з Ігарам?

— Няма з кім... — разводзіць яна рукамі, і Дартаньян тузаецца ў ашыйніку, думаючы, што яны ідуць нарэшце гуляць. — Няма з кім, ды ён і не адзін, там кампанія.

— Я ўсё ж падымуся... Толькі фікус давайце адцягнем, каб на дарозе не замінаў.

— Гэта я замінаю, Рома. Сёння адчула, што ўсім замінаю.

Нібыта ўчора і ніколі раней не замінала і не адчувала.

Некалі я напісаў музыку да яе бенефісу. Яна драматычная актрыса, але на бенефісе захацела паспяваць і паскакаць у вадэвілі. Ёй не трэба было звязвацца са мной па рабоце. Мы сябравалі — і я надта ўжо стараўся, і драматурга старацца змушаў, таму вадэвіль выйшаў старанна-хрэнаваты. Яна не прызнала вадэвіль хрэнаватым, а сказала, што адчувае, як замінае ў ім музыцы. “Ты напісаў такую вольную музыку, якой месцы ў космасме, а не на сцэне ў пыльных кулісах. Твая музыка бруіць, плешчыцца, пераліваецца, а я торгаюся, боўтаюся ў ёй, як какешка ва ўнітазе... Разумееш?..” Што там было разумець, мяне так ніхто не абкакваў. Тую музыку вадэвільную я падраў на дробненькія шматочкі. Колькі нот — столькі шматочкаў.

Пасля бенефісу, на якім яна сыграла маці Гамлета — каго ж яшчэ, калі сорак год таму сыграла Афелію? — акуратненькі журналіст з маладзёжнай газеты яшчэ на сцэне паспрабаваў узяць у яе інтэрв’ю. Спытаўся, з чаго яна ў жыцці сваім найбольш цешыцца і пра што шкадуе? Ну, пытанне як пытанне для цікаўнай моладзі...

— Цешуся я з таго, — гучна, да ўсіх раскінуўшы рукі, адказала са сцэны маці Гамлета, — што жыла і давала! І ні пра што не шкадавала! А ўбачыўшы вас, мой юны прынц, пашкадавала, што мала давала!..

Калі яна жыла ў мяне, мы спалі ў адным ложку, бо ніякай іншай ляжанкі, нават матраца, каб пасцяліць на падлозе, у мяне няма. Мы накрываліся асобнымі коўдрамі, іх у мяне дзве, а Дартаньян качаўся паміж намі. Калі аднойчы ўночы я выпадкова закінуўся на тэрыторыю Лідзіі Паўлаўны, раўнівец ледзь не выдраў з мяне кавалак сцягна. Я ніколі не думаў, што ў гэтым батоне на роліках столькі грызучай сілы. Лідзія Паўлаўна так-сяк мяне перавязала, нагадаўшы міжволі Таццяну Савельеўну, і сказала, што сабака — не кот, не так добра ў цемры бачыць, таму Дартаньян прамахнуўся... Калі мужчына з ночы ў ноч ляжыць з жанчынай, як бервяно, яму не ўсё, што ў яго ёсць, патрэбнае. І яшчэ дадала, што калі б да яе бенефісу быў напісаны вадэвіль пра актрысу ў адным ложку з мушкецёрам і сабакам, ці нешта падобнае, дык яна б не пачувалася ў такім вадэвілі старой каргой, якая замінае музыцы. Усё гэта, зразумела, казалася нібыта жартам, але неяк так, што я ніякавеў — і адсоўваўся на самы край ложка. “А ў бабкі старой самы цымус, самы лой...” — успаміналася з дзяцінства не надта прыстойная показка.

Дзверы ў кватэру Лідзіі Паўлаўны былі прыадчыненыя, дзверы ў яе пакой свежапасечаныя, я прайшоў цераз прыхожую і рушыў на галасы ў кухні. Ігар Львовіч сядзеў за сталом і спаў, паклаўшыся галавой на сякеру. Два мужыкі цяжкавызначальнага веку, няўтульна адсунуўшыся ад стала, дзе трэці спаў на сякеры, пахмурна курылі. Гарэлка ў іх канчалася.

— Наліць? — тым не менш адразу спытаў адзін, з асіметрычным, нібы склееным з двух, тварам. — Толькі пасля збегаеш.

— Не наліць...

Гаварыць сапраўды не было з кім, але я паспрабаваў.