Лабух

А раней з гэтай трыбуны віталі — і я чатыры разы за два гады службы, двойчы ў маі і двойчы ў лістападзе, аднойчы нават са сцягам, стаяў насупраць правадыроў: радавы Плоніш, музыкант зводнага аркестра Чырвонасцяжнай Беларускай ваеннай акругі. Аркестр адкрываў і закрываў шэсці і парады — і гадзіну за гадзінай ад адкрыцця да закрыцця тапталіся мы на плошчы і гралі маршы, маршы, маршы... Паміж намі і правадырамі цякла па праспекце няспынная людская рака — і відавочна было, што ніколі яе не пераплыць: мы, на нізкім левым беразе, асобна, правадыры — асобна на высокім беразе правым, а рака сама па сабе. Правадыры народу — прывітанне, народ правадырам — “ура!”, а мы ўсім — маршы, маршы, маршы.

“Хрэн вам, а не музыкі!..”

І з году ў год перад тым, як ступіў я з аркестрам на плошчу, і гадамі пасля таго, як сышоў з яе, правадыры несупынна праводзілі свае з’езды, пленумы, форумы, кангрэсы, але былі безаблічнымі і нейкімі незаўважнымі. Ва ўсякім разе для мяне. Як упершыню заўважыў, так і потым заўважаў я правадыроў толькі тады, калі стаялі яны на ўрадавай трыбуне. З насунутымі на бровы капелюшамі, насупленыя, нібы не ў спадобу ім ні народ, ні краіна.

Зрэшты, што тут можа падабацца?.. У краіне, дзе музыка — маршы, маршы, маршы...

Крабіч неяк вершы чытаў — некага з рускіх. “Люблю грозу в конце июня, когда в Москве идет парад, и хмуро мокнет на трибуне правительственный аппарат”.

Які парад можа быць у канцы чэрвеня?..

Толькі ў маі і ў лістападзе...

Насупраць правадыроў на ўрадавай трыбуне, якія толькі на ўрадавай трыбуне заўважныя былі... а цяпер гэтыя, новыя, паўсюль, паўсюль...

Прачнуўшыся ад таго, што мяне тармасіла Лі-Лі, я не мог зразумець, як яна тут, на трыбуне, мяне знайшла. Нават больш гэтаму здзівіўся, чым таму, што Лі-Лі прыехала...

— Вахцёр з тэатра бачыў, як ты бегаў, — сказала Лі-Лі, каб я надта не здзіўляўся.

Гэта магло быць.

— Ты не ў Маскве?..

— Вярнулася. Ранішнім цягніком.

З нечаканкамі ён — гэты маскоўскі ранішні цягнік.

— А Фелікс?..

Лі-Лі паклала руку на майго раманчыка.

— Што табе да Фелікса?

А што мне да Фелікса?..

— Нічога. Але ты з ім паехала...

— Трэба было ратаваць...

— Зратавала?

Лі-Лі кіўнула.

— І кінула?.. Чаму кінула?

— Бо ўсё ў яго цяпер, як мае быць. А я не магу быць з тымі, у каго ўсё, як мае быць.

У мяне, значыць, не так...

— А ў мяне што не так?

Лі-Лі прыціснулася.

— Ляжыш тут адзін на трыбуне...

— Ніяк разабрацца не магу: што?..

— Я напісала табе, што. Ты чытаць не ўмееш?

— Думаў, ты не ўмееш пісаць.

Лі-Лі падымала, падымала раманчыка...

— Я ўмею тое, чаму ты навучыў...

— Ты напісала, што я навучыў кахаць.

— І кахаць... Давай гэтак зробім, як ты пра Маскву расказваў...

— Не я расказваў, мне...

— Ну табе... табе...

Далася ёй тая Масква.

У Маскве я музыкай для кіно падрабляў, нідзе не плацілі за музыку столькі, колькі ў кіно, і туды не ўшчаміцца было — школьны сябар Пойменава, заслужаны кінааператар маскоўскі пасадзейнічаў. Заслужаны цынік, як і амаль усе маскоўскія, ён і расказваў...

Для дакументальнага фільма ў юбілей рэвалюцыі ён Чырвоную плошчу здымаў: парад і шэсце, правадыроў на трыбуне Маўзалея. Здымаў са Спаскай вежы, адтуль, дзе крамлёўскія куранты, каб, як замыслілі ў фільме не меней заслужаныя сцэнарыст з рэжысёрам, маятнік курантаў калыхаўся ў кадры, пяцігодкамі адлічваючы велічны час новай эпохі...

Памочніцай ягонай практыкантка была, студэнтка апошняга курса інстытута кінематаграфіі. Таленавітая, дык сама і прапанавала: “А давайце трахнем гэта ўсё, калі яшчэ такі выпадак падвернецца?..” І ён адставіў камеру, паставіўшы перад сабой практыкантку, якая, сапраўды здольная, яшчэ і кувала з курантаў. Танкі ідуць — ку-ку танкістам, ракеты вязуць — ку-ку ракетчыкам, самалёты ляцяць — слаўным сокалам ку-ку. Ну і, канечне, канчаючы, правадырам... Над імі жывымі на трыбуне, над іх партрэтамі ў калонах, над крыкамі “ура!” і “няхай жыве!”, над сцягамі і транспарантамі, над Чырвонай плошчай, над Масквой і ўсёй краінай ад Брэста да Хабараўска, а наце вам! канчаючы! — ку-ку, ку-ку, ку-ку...

— Тут вежы няма.

— Мы на саркафаг забярэмся. На дах.

Недабудаваны гмах, які Лі-Лі называла саркафагам, пластаўся насупраць урадавай трыбуны — цераз плошчу.

— А свята?..

— Зараз пачнецца.

— Без прычыны?..

— Як усё пачынаецца, — нецярпліва пацягнула мяне Лі-Лі. — Пайшлі...

Падняцца на саркафаг аказалася не проста, мы доўга-доўга караскаліся па сценах, па лесвіцах, па рыштаваннях, і пакуль падымаліся, і калі нарэшце выбраліся на дах, якраз прыспела нейкае велічнае свята... я ніяк згадаць не мог: якое свята ў жніўні?.. сусветны дзень Правадыра? — і плошча пад намі кіпела транспарантамі і сцягамі, і бліскаў трубамі зводны аркестр Чырвонасцяжнай Беларускай ваеннай акругі, і ўрадавая трыбуна была забіта правадырамі: добра, што Лі-Лі мяне там знайшла, а то б растапталі. Сярод правадыроў былі тыя, каго я ведаў, Хусэйн і Арафат... хоць Арафат, па-мойму, зусім не бандыт, тады чаго ён з Хусэйнам ды з Хусэйнам?.. — і былі тыя, якіх я пазнаваў, Пол Пот і Самоса, Фідэль і Кім Ір Сэн, Чаушэску і драбнейшыя, але большасці я не пазнаваў і не ведаў, а іх было столькі, што яны не мясціліся на трыбуне, адзін на аднаго напіралі і напіралі, і тыя, якія былі ўперадзе, саскоквалі з трыбуны, каб іх не прыдушылі, але зноўку кругам беглі ў спіну заднім, каб напіраць і напіраць...

Незразумела было, чаго яны ўсе адразу гэтак шчэмяцца ў першы шэраг, маглі б усё ж, як правадыры, неяк цывілізавана, па чарзе... ды ўсё адкрылася, калі голас, які звычайна здравіцы ў святы прагалошвае, гучней за сябе крыкнуў: “Слова для абвяшчэння новага правадыра ўсіх часоў і народаў та-ва-ры-шу Ле-ні-ну!!!” — і Ленін паперадзе сваёй труны з вакном, што на катафалку за ім паспявала, выбег з саркафага, які, аказваецца, для яго будавалі, каб з Масквы ў Мінск перавезці, бо тут першы з’езд РСДРП праходзіў, зусім недалёка, цераз рэчку, з саркафагу гэты дом відаць, да яго пяць хвілін хады, а з горкі на катафалку дык і хутчэй, калі захоча там сустрэцца з кім, ці проста чаю папіць Ленін, які цераз плошчу падбег да трыбуны, падскочыў і ткнуў пальцам у таго, хто ў цэнтры ў першым шэрагу ў той момант аказаўся:

— Ён!

Выглядала, што Леніну напляваць, каго пасля сябе найвялікшым правадыром аб’яўляць. І ўсё пра тое, як ён Сталіна ў правадыры не хацеў, — казкі...

На трыбуне, адзін на аднаго напіраючы ўжо для таго толькі, каб зірнуць, хто ён? — незадаволена прагудзелі... Хоць Ленін і ў гаспадара пальцам ткнуў, але ж кожны разлічваў... Толькі што зробіш, калі ўжо ткнуў?.. Не свая краіна, не свая ахова — дык прагудзець хіба.

— Ды які з яго правадыр! — весела крыкнула Леніну і ўсім астатнім правадырам, на якіх Ленін пахмурна паглядаў, Лі-Лі. — Так забаяўся, што ўсраўся, калі я са станіка бомбу дастала!

Жартаўніца Лі-Лі!.. Не такі ў яе станік, каб бомба ўлезла, і Лі-Лі, канечне ж, не бомбу, паперы з яго дастала, якія ў сейфе знайшла, але крыкнула, што бомбу — так ёй было весела на даху, стоячы на краі якога фрагментам квадрыгі, мы зверху ўсё, што ўнізе, трахалі. Лі-Лі скакала, ляцела, выгіналася, дыбілася перада мной маладой кабылкай — і над плошчай, над зводным аркестрам Чырвонасцяжнай Беларускай ваеннай акругі, над сцягамі і транспарантамі, над трыбунай з напіраючымі правадырамі сцялілася на ветры яе каштанава-чырвонасцяжная грыва...