Мяне няма: роздумы на руінах чалавека

Пра тое, што ў пэрсаналізаванага існаваньня няма нейкага іншага ад існаваньня сэнсу жыцьця гаворыць (акрамя шмат чаго яшчэ) як “інстытут сьмерці” ўвогуле, так і — лякальна — непарыўная адвеку чарга самагубстваў і адтуль жа бясконцы гвалт над чалавекам у самых розных формах, ад індывідуальных забойстваў да сусьветных войнаў; гвалт, які ня здолелі перапыніць ні табу (эра Татэму), ні этычны кодэкс і сацыяльны закон (эры Міту і Тэксту).

Калі б я-чалавек ня проста прысутнічаў у быцьці, як адна з формаў існаваньня існага, а прысутнічаў зь нейкай уласнай я-чалавечай мэтай, выяўляў сваёй прысутнасьцю нейкі іншы ад свайго існаваньня сэнс, то тады гвалт над я-чалавекам якімсьці чынам карэктаваўся б на гэтае яго мэта-значэньне. А паколькі ніколі нішто не адсланяла я-чалавека ад сьмерці, у тым ліку і гвалтоўнай, то цяжка ўхіліцца ад канстатацыі, што я-чалавек ня мае каштоўнасьці большай (нейкай мэта-каштоўнасьці) за сваё існаваньне.

Тады адкуль гэтае вярэдлівае пытаньне пра сэнс жыцьця, калі яно не вынікае зь лёгікі і запатрабаваньняў непасрэднага існаваньня, якое цалкам задавальняецца само сабой?

Відавочна, што праблема сэнсу жыцьця — гэта праблема не існаваньня я-чалавека, а праблема ягонага мысьленьня, якое ніяк не адбіваецца на жыцьці, як адбываньні жыцьця. Калі б праблема сэнсу жыцьця раптам выпала зь інтэлектуальнага дыскурсу а-рэальнасьці, то ляндшафт гэтага дыскурсу напэўна перамяніўся б кардынальным чынам, але ў ляндшафце існаваньня я-чалавека з гэтай нагоды ня ссунулася б ні адна канцэптуальная для існаваньня парадыгма.

Іншая рэч, што калі праблема сэнсу жыцьця трапляе ў кшталт той ці іншай ідэалёгіі і трансфармуецца там у нейкі ідэалягемны імпэратыў, то тады яна найістотным чынам уплывае на фармаваньне гісторыі падзеяў, што ўрэшце непасрэдна кранае кожнае пэрсаналізаванае існаваньне. Сэнс жыцьця, атаясамлены зь вераю ў Словабога два тысячагодзьдзі рашуча ўзьдзейнічаў на ідэалягемны зьмест і нават тэхнагенны абрыс эўрапейскай цывілізацыі. Але што ад гэтага перамянілася ў самой лёгіцы я-існаваньня? З тым ці іншым богам (як сакралізаваным сэнсам жыцьця), ці ўвогуле безь яго, я-чалавек меў бы тое, што мае, — калі не зважаць на форму маральных канонаў і вэктары тэхнакратычных стратэгіяў.

Аднак вызначыўшы, што сэнс жыцьця не зьяўляецца нечым онталягічна ўгрунтаваным у існасьць чалавека, нейкай яго неад’емнай экзістэнцыйнай прыналежнасьцю, мусім узяць пад увагу і тое, што сваёй наяўнасьцю разбэрсаны, пераменлівы, неакрэсьлены сэнс жыцьця, калі ён зьведзены ў нейкую выразную сукупнасьць, ставіць пад пытаньне існаваньне як галоўную каштоўнасьць чалавека.

Калі б існаваньне чалавека было забясьпечана само сабой, як сэнсам самога сябе, калі б яно было самадастатковым, экзістэнцыйна і ідэалягемна самазавершаным у самім сабе, то тады наўрад ці я-чалавека неадпрэчна вярэдзіла пытаньне пра сэнс ягонага жыцьця.

З апошняга, падобна, вынікае, што існаваньне, як прысутнасьць у быцьці, таксама ня ёсьць той самадастатковай каштоўнасьцю, якая б цалкам задавальняла я-чалавека, прынамсі такой каштоўнасьцю яно зьяўляецца далёка не заўсёды і таму я-чалавек шукае свайму жыцьцю падставы ды абгрунтаваньні за прасторай самога сябе... Але чаму, ня маючы большай за сваё існаваньне каштоўнасьці, я-чалавек шукае “свой скарб” дзе заўгодна, толькі не ў самім сабе?

НАВОШТА ЧАЛАВЕК САМ САБЕ ПАТРЭБНЫ?

Само гэтае пытаньне і нават яго пазначэньне заўсёды праміналася ўвагай. Пэўна, з гэтага нешта мусіць вынікаць?

Зрэшты, у тую пару, калі не было дзе і з чаго паўставаць праблеме чалавека ўвогуле, натуральна, не магло быць і размовы пра прычыны патрэбы я-чалавека ў самім сабе. Як не было мейсца рэфлексіям з гэтай нагоды і тады, калі я-чалавек належаў Богу.

Створаны Богам я-чалавек зьяўляўся ўласнай патрэбай Бога і разам з тым сам быў боскай кропляй, апалай на зямлю зь нябёсаў. У нейкі момант дух гэтай кроплі перасягаў у адваротным кірунку ўсе дзевяць нябёсных сфэраў і апынаўся ў Эмпірыі — жытле Бога, дзе і ўтаймоўваўся, мабыць, назаўсёды.

Пазьней у ідэалягеме “я-чалавек — патрэба Бога” — Бог мяняўся на “дзяржаву”, “нацыю”, “грамадзтва”, “сям’ю”, тую ці іншую адцягненую ідэю, мэту (прыкладам — камунізм), але сутнасьць сытуацыі, наўзбоч усіх гэтых пераменаў, выяўлялася тойсамай — я-чалавек заставаўся аб’ектам патрэбы нечага, што было па-за ім. І сам сябе ён не разумеў інакш, як прыватнай належнасьцю адцягненай ад яго самога нейкай унівэрсальнай патрэбы: не разумеў інакш нават тады, калі ўжо суб’ектывізаваў, а потым і экзістэнцыяваў сябе.

Адсюль, са сваёй “сакральнай” належнасьці да нечага ўнівэрсальнага іншага, а не да ўласнага, сынгулярнага “я”, я-чалавек і выбудоўваў сабе сыстэму вартасьцяў (сэнс жыцьця), якой ацэньваў каштоўнасьць ды ісьціннасьць свайго адбываньня быцьця.

Пэўна ж, такая ўпартая няўвага я-чалавека да значэньняў самога сябе для самога сябе зусім не выпадковая, і няўхільна падсоўвае да думкі аб адсутнасьці ў чалавеку хоць нейкіх значэньняў, якія маглі б сьведчыць пра наяўнасьць у ім каштоўнасьцяў большых за тыя, што абумоўленыя ягонай прысутнасьцю ў існым. Верагодна, гэтую сытуацыю можна было б адразу заакцэнтаваць і разгарнуць, але ёсьць “сёе-тое”, што замінае гэта зрабіць адразу.

Рэч у тым, што хаця стратэгіі інтэлігібэльных рэфлексіяў я-чалавека ў пошуках сэнсу жыцьця скіраваныя вонкі, туды дзе яго самога непасрэдна няма, але ўласнае жыцьцё я-чалавека, як канкрэтнага бія-сацыяльнага фэномэну, татальна абумоўленае клопатам пра сябе нават у тых выпадках (ня кажучы пра ўсе астатнія), калі для самога я-чалавека гэты клопат застаецца закамуфляваным у той ці іншай ідэалягеме.

Клопат пра сябе — неад’емная якасьць я-чалавека і яго найбольш выразная характарыстыка. У гэтай ягонай якасьці, як у эпіцэнтры існаваньня, сыходзяцца і біялёгія, і сацыяльнасьць, і ідэалёгія. У рэшце рэшт інтэнсыўнасьць і чын клопату пра сябе вымалёўваюць фігуру “Я” чалавека. Калі пакарыстаць зь бязьмежна адкрытай для бясконцых інтэрпрэтацыяў дэкартаўскай формулай, то можна сказаць: “Я забясьпечваю сябе, значыць я існую”. Забясьпечваю сябе як энэргіяй існаваньня, так і самім сабой. Прытым, другое ці ня больш істотнае за першае, бо клопат пра сябе гэта нешта іншае ад шапэнгаўэраўскай волі да жыцьця, і хаця ён пэўным чынам зьвязаны з унівэрсальнай вітальнасьцю ўвогуле, а звыш яе эгаізмам, як патрэбай гэтай вітальнасьці менавіта для мяне самога.

З апошняга, быццам, можна зрабіць выснову, што ў я-чалавеку маецца нешта, што запатрабуе яго для яго самога. Але перш чым пагадзіцца з такой вэрсіяй, паглядзім ці ня ёсьць гэтая патрэба сябе, як толькі сябе, агульнай якасьцю ўсяго біялягічна жывога.

Усё жывое, што аб’яўляецца да жыцьця, жадае быць, заставацца ў жыцьці, прынамсі, не імкнецца да сьмерці, унікае яе заўсёды, калі ў патэнцыі ёсьць хоць нейкая магчымасьць. І гэта як найлепей сьведчыць, што існаваньне для жывога мае ці не абсалютную каштоўнасьць. (Тут мы прамінаем увагай “інстынкт сьмерці” сумесны зь “інстынктам жыцьця”, бо гэтая бінарная апазыцыя ляжыць у іншым вымярэньні праблемы я-чалавека.)

Уніканьне сьмерці жывым — навідавоку. Але нас тут цікавіць другое: тая ці іншая біялягічная структура пад прымусам волі да жыцьця імкнецца толькі да жыцьця ці толькі жыцьцё мае сэнс адно тады, калі яно забясьпечвае гэтую структуру магчымасьцю быць як быць менавіта тым, чым яна ёсьць?

Падобна, мы яшчэ ня хутка зможам верагодна сьцьвярджаць пра экзістэнцыйныя стасункі з быцьцём іншых ад чалавека біялягічных структураў. Пакуль нам застаецца адно меркаваць, што для расьліны ці жывёлы жаданьне быць як быць і жаданьне быць сабой сынкрэтычна паяднаныя ў парамэтрах той біялягічнай формы, якую яны зь сябе ўяўляюць. Што да ўласна чалавека, то тут таясамасьць быць як быць і быць самім сабой разасобленая разуменьнем сябе як “суб’екта”: я-чалавек ня проста хоча быць, а хоча быць тым, што ён ёсьць.