Мяне няма: роздумы на руінах чалавека

Неўзабаве над Бэтлеемам запалілася зорка, а празь нейкі час у Гэфсыманіі прасьпяваў певень...

Так, пасьля Гальготы ніхто ня скажа, што Ты пакутваў меней ад каго з нас.

Ці лацьвей нам ад гэтага? Але Табе, магчыма, палацьвела. Ты ня толькі ўсчыніў нам ліха. Ты і сам трываў і адольваў яго. І мы на гэта ніколі не забудземся. У той а п о ш н і дзень, калі вострае лязо прысуду будзе няўпэўнена вагацца над Табой, шукаючы справядлівага апірышча, нехта з нас узгадае словы пра “сем усямёра”, якія Ты вымавіў, пэўна, зважаючы найперш пра Сябе.

Ты — белы аркуш паперы, на якім я пішу гэтыя словы.

Але з чаго тады цяжар нябёсаў і млосьць у сэрцы?

Хто я? альбо мяне няма, не было, ня будзе

ХТО Я? АЛЬБО МЯНЕ НЕ БЫЛО, НЯМА, НЯ БУДЗЕ

“У нашую эпоху чалавек упершыню зрабіўся цалкам і поўнасьцю праблематычным для самога сябе; ён ужо ня ведае, хто ён, але разам з тым ведае, што ён гэтага ня ведае”.

Макс Шэлер

ЧАСТКА ПЕРШАЯ

АМАЛЬ ЛІРЫЧНЫ ЎСТУП

Дыяґен шукаў зь ліхтаром чалавека і не знайшоў. Потым шукалі іншыя і таксама не знайшлі.

Дык ці быў дзе і калі чалавек?

Людзей было шмат, усюды і заўсёды было шмат людзей, толькі ці быў хоць адзін чалавек?

Дакладней — ці быў чалавек?

Каб пэўна адказаць на гэтае запытаньне, трэба напэўна ведаць: хто ён — чалавек? Але якраз гэтага ніхто ня ведае.

Збольшага вядома, што ён — чалавек і што ня ён.

Чалавек не камень, ня дрэва, не жывёліна.

Чалавек не вада, не агонь, не этэр.

Чалавек не...

Чалавек адрозьніваецца ад усяго астатняга і падобны адно да чалавека.

Да яго трохі падобныя малпа і Бог.

З апошняга можна сёе-тое зразумець, што ёсьць малпа і што ёсьць Бог, але нічога не зразумець — хто ён, чалавек?

Хто не апазнаецца праз што.

Што — гэта тое, што выяўляецца ў значэньнях рэальнасьці.

Хто — гэта тое, што, мяркуецца, можа быць, але пра што невядома нічога пэўнага, бо яно ня мае рэальных парамэтраў у рэальнасьці, — усе ягоныя значэньні згорнутыя ў наўмыснае паймо, як адзіную сакральную падставу быцьця і гісторыі гэтага хто.

Агульнае паймо намысьленага ў кантэксьце трансцэндэнцыі хто і вылучанага зьместам рэальнасьці што да апошняй пары ўтойвала праблему, прадстаўляючы на запытаньне хто ён, чалавек? — адказ: што ён чалавек. Таму праблема хто ён, чалавек? і ці ёсьць чалавек як хто і па сёньня здымаецца лягічнай падменай панятку хто на панятак што. Між тым як што — гэта чалавек, згорнуты ў рэальнасьць самога сябе, а хто — гэта чалавек, які пачынаецца за сваёй, згорнутай у ім самім рэальнасьці, і выяўляецца ўжо толькі ў пэрспэктыве свайго сакральнага значэньня.

Што ёсьць чалавек? — вычэрпваецца значэньнем тоеснасьці чалавека свайму тут-быцьцю.

Хто ёсьць чалавек? — адно пачынаецца за гэтай тоеснасьцю і атаясамліваецца ўжо ня ўласна з тут-быцьцём чалавека, а з самой наканаванасьцю быць.

Пытаньне пра хто — гэта, урэшце, пытаньне дзеля аднаго адказу: чалавек жыве таму, што зьяўляецца жыць, ці ён зьяўляецца жыць таму, што яму наканавана зьявіцца.

Кім, чым, адкуль, навошта наканавана — гэта не істотна да той пары, пакуль застаецца не апазнаным: наканавана альбо не?!

Зрэшты, у такім няпэўным стане сытуацыю можна было б пакінуць і надалей, каб у эпіцэнтры даўменьня хто ён, чалавек? не вярэдзіла ўласна-тужлівае: хто ён, я?

Калі я, пэрсаніфікуючы праблему хто ён, чалавек?, пытаюся ў сябе: хто ён, я?, то ў адказ ня чую нават рэха. Пытаньне душыць само сябе моўкнасьцю... З кожным наступным запытаньнем моўкнасьць робіцца ўсё больш зацятай і зь яе глыбіні падымаецца агрэсыўнасьць.

Калі пытацца доўга — не стае чым дыхаць.

Я ведаю, каб было чым дыхаць, ня трэба лішне пытацца.

ЭРА ТАТЭМУ, ЭРА МІТУ

На пачатку было, што было. І нават слова не вылучала чалавека з татальнай аб’ектнасьці ў аб’ект, прынамсі, на пачатку. Татэмны чалавек быў роўны і родны каменю, дрэву, рыбе, зьверу, птушцы... Ёе быў, як усе, ён быў усім і яго не было, як яго. Вольны ад самога сябе ён жыў, як жыў, як жывуць вольнымі ад саміх сябе камень, дрэва, зьвер, птушка...

Аднак пры ўсёй аднолькавасьці з усімі, чалавек меў тое, чаго не было ні ў кога яшчэ — здольнасьць артыкуляваць наяўнае і з гэтага пазначаць і апазнаваць наяўнасьць наяўнага як рэальнасьць самога сябе. І хаця блізкі да першароду чалавек не надаваў сваёй адметнасьці асаблівага значэньня, яна патроху вылучала яго з татальнай аб’ектнасьці ў аб’ект, які гэтай артыкуляцыяй фіксуе, запавольвае, утрымлівае і, нарэшце, выбаўляе з прамінаньня кругазвароту быцьця Мэтафару ўнівэрсальнага існага.

Апазнаўшы і фармалізаваўшы ў Мэтафары наяўнае існае, чалавек праз мэханізм рытуалу (фігуратыўнага ды моўнага) напрацаваў архіў гэтай Мэтафары, які пакрысе апазнаўся як Міт.

Міт — каталягізаваны архіў Мэтафары, а яшчэ — ён буйнамаштабная мапа тагачаснага быцьця і разам з тым займеньнік тады ўтоенага ад веданьня часу.

Спакваля запанаваўшы, Міт патроху перайначыў татэмнага чалавека ў чалавека міталягічнага, гэта значыць такога, які ўжо перастаў быць уцялесьненым непасрэдна ў цела існага, бо паміж ім ды існым паўстаў намысьлены вобраз сьвету як уводзіны ў а-рэальную* пэрспэктыву рэальнага бытаваньня, — і тымсамым адасобіў міталягічнага чалавека ад усяго астатняга існага.

У міталягічную эру адлюстраваньні існага ў а-рэальнасьці набылі пэўную структуру і нават сваю архітэктоніку. Міталягемы той пары (Сусьветнае Дрэва і да таго падобныя) гіерархізавалі касмалёгію бытнаваньня, аднак у гэтай гіерархіі я-чалавеку пакуль не знайшлося асобнага, тым болей адметнага мейсца. Сусьвет Міту быў касьмічна шырокі, але паколькі ўся яго ўнівэрсальная разлога апынулася заціснутай у адну нерухомую праекцыю міталягічнай мапы, то там нічога, акрамя статычных мэтафараў не зьмяшчалася. Да таго ж пэрсаналізаваны чалавек тады ня меў патрэбы шчыміцца ў абрыс Міту, паколькі сэміятычных магчымасьцяў рытуалу і артыкуляцыі, якімі ён валодаў, хапала адно на фіксацыю і рэтрансьляцыю найбольш заўважных знакаў быцьця (да апошніх я-чалавек сябе пакуль не залічваў). У такой сытуацыі я-чалавеку нічога не заставалася, як адно атаясамліваць сябе з унівэрсальным агульным і, наадварот, — тоесьніць унівэрсальнае агульнае з самім сабой, пры гэтым ніяк не прэзэнтуючы самога сябе...

Вымкнуты Мітам з магмы вітальнасьці, я-чалавек усяго толькі выконваў у целе Міту справу фэрмэнту, якім гэтае цела ініцыявала працэсы свайго росту. Але, разам з тым, менавіта з гэтай прыкладной функцыі і пачалася гісторыя чалавека, як нечага, што ёсьць ня толькі як ёсьць, а ёсьць, як можа быць, бо ўжо было аднойчы, чаму сьведчаньнем Міт пра гэтае было.

Татэмны чалавек ня ведаў іншых праекцыяў часу акрамя су-часнасьці, ён увесь адбываўся ў кантынууме ёсьць. Міт сфармаваў у прасторы а-рэальнасьці было, як дадатковую да ёсьць форму рэальнасьці, тымсамым шматкроць павялічыўшы прастору бытнаваньня я-чалавека.