Мяжа
Шрифт:
На мне не было ні драпінкі. Затое матацыкл… Пагнутае пярэдняе крыло, разбітая фара, скурочаны правы паварот… Пакуль ты з ключом і пасаціжамі кешкаўся каля параненага свайго жалезнага сябра, марна стараючыся вярнуць «усё на месца», я лез табе пад рукі, перашкаджаў і зноў усё стараўся зазірнуць табе ў вочы; зазіраў і страшыўся таго, што ў іх бачыў слёз. Ты плакаў, Сцёпа, ад гора, і адначасова спяваў. Цадзіў праз зубы, звякаючы металам аб метал:
— Першым дзелам паламаем ма-тацыыклы…
— Ну, а дзевушкі? паныла падхопліваў я.
«А дзевушкі патом, адказваў ты, і загадкава неяк, вельмі сур’ёзна дадаваў: Патом будзе суп з катом!»
Загадкавасць гэтая растлумачылася неўзабаве. Калі я знайшоў нежывым свайго ката, сібірака, любімца ўсёй вёскі, які ішоў да кожнага, хто
Армія, Сцёпа, армія! Вось што крута змяніла твой лёс, вось што ўзняло цябе над марамі пра «шохверства»… Самая цёмная, самая загадкавая паласа ў тваім жыцці, тайна за сямю пячаткамі.
Пачнем з таго, што пісаць для цябе заўсёды было такою ж пакутай, як і чытаць. За цэлы год службы ты падаў аб сабе ўсяго з пару куцых вестачак, кшталту «жыўздароў», і напалоханыя бацькі (яны думалі, што цябе рыхтуюць да адпраўкі ў Афганістан, і таму такая скупасць інфармацыі) ездзілі спраўляцца ў ваенкамат, нават самі пісалі тваім камандзірам… Усё марна! Аж раптам, на другім годзе службы, пачалася іншая крайнасць: ні з таго ні з сяго ты пачаў літаральна завальваць іх пісьмамі, па трычатыры на тыдзень. Тады ж высветлілася, што служыш ты «ў гаспадарчай роце». Аднак нават гэта было пастаўлена табе ў заслугу. Бацькі ганарыліся сваім «меншанькім», яго ўменнем уладкоўвацца; калінебудзь на пошце, ці ў магазіне, ці ў іншым людным месцы бацька пры ўсіх ўспорваў канверт і зачытваў пра твае поспехі ўголас. Сваім напышлівым стылем, бездакорнай расейскай моваю, граматычнаправільнай пабудоваю сказаў пісьмы тыя настолькі не вязаліся з каснаязыкім тваім мысленнем, тым больш з «троечнай» тваёй арфаграфіяй, што аднойчы я не вытрымаў і папрасіў патрымаць пісьмо ў руках… Так і ёсць. Почырк чужы. Усё было зразумела. Не трэба тут вялікай фантазіі, каб уявіць якогась затурканага, няшчаснага салдаціка, уся віна якога ў тым, што загрэблі яго з другога курса універсітэта, што ён «жыд культурны», а таму ў рэдкія хвіліны свайго вольнага часу вымушаны крапаць за цябе гэтую эпісталярыю…
Усё тут ясна. Акрамя аднаго: чаму, Сцяпан, пасля войска ты не прыехаў ні на адзін дзень дамоў? Не прайшоўся вуліцаю, не пакрасаваўся сваім, алюміневымі і меднымі «ўзнагародамі» абчэпленым, кіцелем, зухавата збітай набок фурагаю… Ты не зрабіў гэтага, Сцёпа, ты, для каго падобны шпацыр без аніякай іроніі ўважаўся за трыумф, за адзін з найважнейшых этапаў у жыцці хлопца, мужчыны!
Замест гэтага ты проста знік. Растварыўся без следу. І нарэшце, дзякаваць Богу, надоўга прапаў з маіх вачэй… хачу напісаць, «і з майго жыцця» але не: час ад часу ў самых розных месцах і ў самых розных сітуацыях ты аб сабе нагадваў. Ты навучыўся змяняць узрост, ты прыкрываўся іншымі імёнамі і прозвішчамі, маскіраваўся пад іншыя нацыянальнасці, выступаў у мужчынскім альбо ў жаночым абліччы… Аднак мурло тваё ўгадвалася з першага пагляду, распазнаць цябе было лягчэй лёгкага, хіхіканне тваё ні з чым нельга было зблытаць, твая пагарда да ўсяго «культурнага» была тая самая, твае «духоўныя набыткі» так і засталіся на ўзроўні «Пятрусь Броўка піша лоўка», тваім досціпам было «жыдоўцы на базары чарвівыя грыбы падсунуць», а самай запаветнай мараю «вывучыцца на шохвера начальнікаў вазіць»…
І вось, калі ласка, фота ў газеце! І мае пакуты: а можа, я памыляюся?
Перабіраю, як пацеркі, кожны эпізод, кожны выпадак з нашага агульнага мінулага, перасыпаю, як пясок між пальцаў, успаміны… Можа, штось важнае недагледзеў, недаацаніў, выпусціў зпад увагі? Не. Здаецца, нічога. Акрамя таго, сведкам чаму не быў тваю армію. І ўпарта здаецца, што менавіта тут, Сцёпа, недзе пад гэтай яблыняю сабака закапаны; тут трэба шукаць прычыны твайго ўзвышэння.
Канечне, вядома кожная і любая кар’ера прама прапарцыянальная затрачанай для дасягненьня яе подласці. Але ў тваім асабіста, Сцяпан, выпадку ці адна
толькі подласць? Дужа неверагодным, да непраўдападобнасці імклівым быў твой узлёт, тут трэба было штосьці звышардынарнае, якісь геройскі подзвіг, альбо наадварот суперподласць, нават злачынства (пры хаценні якое лёгка можна перакваліфікаваць у «подзвіг»)…Вось што падаецца мне бліжэй да тэмы.
Ну сапраўды, Сцяпан, не камандзіра ж ты прыкрыў грудзьмі ад варожай кулі, не таварыша ж параненага з поля бою вынес тым больш, і не мог гэтага зрабіць, бо два гады пратуляўся на гаспадарцы пры свіннях і ўдзел прымаў хіба што ў іхніх пабоішчах… Дарэчы! Уся ваша сямейка, карыстаючыся блатам у лясніцтве, заўсёды і з поспехам браканьерыла; у цябе было ўласнае ружжо, ты выдатна страляў… Альбо, напрыклад, таго ж кабана забіць адным ударам у сэрца, без піску і шуму, было для цябе раз плюнуць…
Дык ці кабана? А, Сцёпа? Ці не прыехалі неяк ўночы (такія заўсёды ездзяць па начах) людцы ў цывільным, з ложка цябе паднялі, у пусты кабінецік завялі… Так і так, слухай і запамінай, заданне няпыльнае, табе прывычнае… завязем і назад прывязем… выканаеш у даўгу не застанемся… «Чаму я?» ды таму, што бяспройгрышны варыянт: чым наймаць каго чужога, з вуліцы, дык думай потым, як яго самога нейтралізаваць… А тут хто ж на салдата падумае? Пяць хвілін на роздум… Усё, усё, маўчу! Прыкладаю палец да вуснаў: цсс! Сапраўды, са свечкаю ніхто не стаяў… хай гэтая чорная тайна так і застаецца толькі тваёю… Для пачатку хопіць і таго, што я хоць крышку павадзіў цябе па закатулках мінулага. Хоць збольшага пастараўся распрануць цябе памяццю, каб убачылі…
(Усё закрэслена).
Паважаны Сцяпан Цімафеевіч!
Не ведаю, ці помніце Вы яшчэ мяне… На ўсялякі выпадак спяшаюся і свой сціплы голас уплесці ў вянок віншаванняў, якія, несумненна, паступаюць да Вас цяпер у вялікай колькасці. Таксама прашу выбачыць за невялічкае спазненне не так лёгка было наважыцца патурбаваць Вас, хоць бы і гэтым маленькім пісьмом. Не паверыце, Сцяпан Цімафеевіч, але давялося нават перамараць колькі чарнавых варыянтаў, перш чым спыніцца на гэтым.
Бачу, бачу, як, чытаючы мае радкі, пасміхаецеся Вы сваёй заўсёднай, добрай і крыху хітраватай усмешкаю… Што тут можна сказаць? Віншую. Ганаруся. Зайздрошчу. І глыбока перакананы, што поспех Ваш не выпадковы, але заслужаны ўсім папярэднім жыццём. Як цяпер паўстае перад вачыма нашае сумеснае, на жаль такое ўжо далёкае маленства, школа, кнігі, гульні, катанне на матацыкле… Дзіўна, але ўжо тады, у тых хлапечых бестурботных забавах Вы чымсьці вылучаліся ад нас, звычайных падшыванцаў. Нават гульні былі для Вас не адно забаўкамі, а як бы плацдармам для нечага большага, вышэйшага. Тады неяк не надавалася гэтаму значэння, але цяпер, з вышыні пражытых гадоў, усё набывае іншы сэнс…
Многа, многа чаго ўспамінаецца, аб чым хацелася б Вам напісаць, а яшчэ лепш аб гэтым мая просьба пагаварыць пры асабістай сустрэчы, калі ў Вас знойдзецца на мяне час і жаданне, вядома…
Шчыра, заўсёды, вечна Ваш —…
2000, 2002 гг.
ГРАФІЦІ
Мой сусед Іван, як толькі падап’е ў кампаніі, так заводзіць адну й тую ж пласцінку: пачынае скардзіцца, што ў свой час ад уладаў пацярпеў. «Каб не гэтая пляма на маёй біяграфіі, — так і кажа ён, — я б цяпер, можа, не баранак круціў, а чалавекам быў бы».
І замаўкае.
Натуральна, адразу пачынаецца — што, ды як, ці не рэпрэсаваныя сваякі тут замешаныя, ці не крымінальная якая дурасць па малалецтве?
Аказваецца ж вось што.
Даўно, калі Іван наш быў яшчэ Іванькам-пяцікласнікакам, у іх у школьным калідоры вісеў плакат, «Вучыся плаваць» (выдатна помню яго, хоць і розных мы з Іванам гадоў і ў розных школах вучыліся): плывец на баку, з ненатуральна паднятай рукою, з мёртвай усмешкай на сінім твары, не столькі на спецыяліста па плаванні падобны, колькі на тапельца, што ўсплыў на паверхню, паказаў пару прыёмаў-практыкаванняў і цяпер спакойна сабраўся сабе назад на дно… Дык вось, аднойчы на плакаце, у ніжняй яго частцы, прыкладна на жываце тапельца-інструктара з’явіўся надпіс: