Пастка для рэха

А на вуліцы ноч. І прыродзе не да мяне. Яна, бачыце, сама стамілася ад нейкіх там катаклізмаў! Ёй, бачыце, не да такіх вар’ятаў, як я, тым больш не да іх змагання за свае правы і свабоды… Ляжу, аблажыўшыся лапнікам, нібыта ў буслянцы якой, і мару аб ежы. А недзе побач, ля ног, дае храпака мая краіна. І неба над ёю халоднае і празрыстае — не неба, а размаіты дыван, аблеплены бурштынавымі зоркамі, з поўняю спелай і набрынялай, нібыта ў каровы вымя. Афігець і не прачнуцца!.. А вакол — ні душы. Вакол сутонне, раздрапанае веццем, ды цішыня — жудасць якая. Такая толькі перад канцом свету бывае. А можа гэта я аглух ад свайго працяглага маўчання?

— А-а-а!.. — выціскаю я. Вантробны хрып непрыемна ласкоча горла і, не нарадзіўшыся, застрае ў сярэдзіне спакутванага бяссонем цела. «Ну і фіг з вамі! — злуюся я. — Для мяне цяпер і маўчанне занятак. Не адмаўляцца ж мне ад яго. Яму таксама належная замена патрэбная.»

Варочаюся з боку на бок — выцягвае гізунты бяссонне. Непатрэбшчына розная ў галаву лезе — не адагнацца. І курыць хочацца. Адным словам, не ў жылу мне, трах-табе-дах-табе-дах!..

Хутка світаць пачне. Вунь неба якое ружовае на даляглядзе. А мо гэта начны горад агнямі палае?! Ух, сілы маёй няма! Што ж мне цяпер усё жыццё з гэтай цішынёй размаўляць?! Не, не з рукі мне ў хамут біць! Ваўка ногі кормяць! Збіраю пад пахі манаткі і валакуся куды вочы глядзяць. Ногі самі нясуць здранцвелае, заляжалае пасля працяглага валяння цела насустрач новым нязручнасцям. Ногі, пэўна, для таго і дадзеныя Богам, каб вадзіць нас па грэшнай зямлі пераважна ў адным накірунку, у пошуках ежы.

Дарога выбоістая і віхлястая, нібыта маё жыццё. Дарога нешта ўтойвае, і прадчуванне нейкай няяснай трывогі не пакідае мяне ні на хвілінку. Відаць, гэты дзень для таго і нараджаецца зараз, каб спакаваць у сябе ўвесь гэты мой боль, усю маю трывогу і ўсе мае пакуты. А яшчэ маленькую кропельку радасці — тую, якой я даражу болей за ўсё на свеце.

Застаялая ноч паміраць не хоча. Прырода і тая здзекваецца з мяне. І ўсё ж сутонне пакрыху рассейваецца, і далячынь над аляпаватымі шэрымі будынкамі робіцца празрыстаю. Бухматыя здані таполяў, падпаленыя першымі сонечнымі промнямі, ужо адчулі пяшчоту і цеплыню новага дня.

— Божа справядлівы! Божа магутны! — шапчу я абрадавана, склаўшы малітоўна рукі. — Ты вярнуў мне слых, і я зноў здольны чуць наваколле!

— Шу-шу-шу, — палахліва перашэптваюцца таполі. Гэта ў іх густы покрыў пракраўся вецер.

— Божа літасцівы! — мітусліва азіраюся я. — Дзе ёсць той Твой скарб, пра які гаворыць Хрыстос: «…дзе Ён, там і Маё сэрца»? Дапамажы мне спазнаць тыя неспазнаныя ісціны, дапамажы пераадолець цяжкасці, дапамажы захацець тое, што хочаш Ты, бо, калі Ты ёсць, Ты — Сонца! Мне зімна і голадна, Божа!.. Сагрэй мяне!..

Цішыня абрастае новымі гукамі, і мой слых ужо здольны пачуць гудзенне мух, вясёлы птушыны шчэбет і амаль нячутнае тахканне колаў цягніка. Постук гэты расце з кожнай хвілінай і праз пэўны час ператвараецца ў блізкі грукат. Невытлумачальная радасць ахоплівае мяне. Цела працінае дрыготкая гаючая цеплыня. Прадчуванне нечага таемнага, нечага яшчэ неспазнанага падштурхоўвае мяне да не зусім зразумелых учынкаў. Удалечыні віднеецца жылы мегаполіс. Гэта і ёсць мой горад — той, што корміць і апранае мяне, той, на які мне і крыўдаваць не з рукі, бо жыць у ім — ужо кампраміс. Горад матэрыялізуецца адзінаю жоўтаю плямай, і я іду ёй насустрач. Іду, каб у чарговы раз падманвацца, бо разлічваць, што знайду ў ім для сябе нейкі прырабатак, не даводзіцца. А гэта значыць, што і сёння мне давядзецца галадаць…

2

У гэтым горадзе у Мелеша ёсць дзве справы: знайсці свайго брата і памерці. Пра другое ён пакуль не здагадваецца. Яго розум плодзіць іншыя думкі, далёкія ад сапраўднасці, наўмысна аддаляючы небяспеку, якая ходзіць за ім следам. І не трэба быць празорліўцам, каб зразумець, што гэтае вяртанне на радзіму не на карысць яму, як не на карысць яму тыя марныя высілкі памяняць нешта ў сітуацыі, у якой ён апынуўся. Але, каб не даць сумневу разбурыць цалкам і без таго кволую надзею, якая ў ім усё яшчэ цепліцца, каб не даць ёй выліцца ў тую меланхалічную дэпрэсію, якой ён страшыцца, яго думкі воляю пэўных намаганняў сплятаюцца ў прыгожую прывідную мэту, па якой ён даўно сумуе, якой, па сутнасці, і не існуе зусім, бо заўжды, калі справа даходзіць да сваёй лагічнай развязкі, пра сябе не забывае нагадаць неаптымістычная і жорсткая сапраўднасць. Але вера ў нязбыўнае якраз і надае яму той аптымізм, які насуперак усякаму цвярозаму разліку цягне яго сюды, у гэтае поўнае страхаў балота, у гэты выдуманы містычны горад. Ён не памятае ўжо дакладна, ад каго набраўся гэтай невылечнай хваробы, імя якой настальгія, чаму дасюль усё яшчэ спадзяецца на тое станоўчае ў людзях, якога ў іх няшмат, якога разгледзець з гадамі робіцца зусім немагчыма, — напэўна, яму хочацца жыць, хоць ён і не ведае, як.

— Халодны ты чалавек, Мелеш! — наступае яму на горла Пяльмень, такі ж, як і ён, валацуга, смялеючы да нахабства пасля распітай на дваіх пляшкі. — Скуль у цябе тая жорсткасць, га? Ты ж не той, за каго выдаеш сябе. Лічыш, што ўсе сляпыя? Напускное ўсё гэта, не сапраўднае.

— Пайшоў ты! — злуецца Мелеш. Твар пакрываецца чырванню. — Халяву любіш?

— Пры чым тут гэта? — здзіўляецца Пяльмень.

— Пры тым, што халявы ў жыцці не бывае.

— Не халяву я шукаю, Мелеш, — сцірае з твару здзіўленне Пяльмень. — А паразуменне тваё. Павагу.

— Павагу?! — нахабна спыняе яго Мелеш. — Навошто яна табе, мая павага?

— Хм… — мямліць Пяльмень. — Нечага ж звёў нас з табою лёс. Ты мне тут пра ворагаў далдоніш.

— Ворагі, Пяльмень, не самыя кепскія настаўнікі.

— І чаму яны цябе навучылі? — недаверліва касавурыцца Пяльмень. Твар у яго шэры і стомлены. У вачах сум, блізкі да адчаю.

— Пусты ты чалавек, — абразліва цэдзіць праз зубы Мелеш. — Відаць, гэтая твая гадзюка высмактала з цябе апошні твой розум.

Пяльмень усхвалявана падаецца наперад і, заікаючыся, выціскае:

— А вось гэта не твая справа, Мелеш. Малоць языком ты здатны, але гаварыць — гэта адно...

— Гаўнюк! — рэзка спыняе яго Мелеш. — Ты спярша сам навучыся па-людску жыць, а потым іншых вучыць будзеш.

— Не вучу я цябе, Мелеш, — апраўдваецца Пяльмень. — Проста ты…

— А ты не? — зрываецца на крык Мелеш. — Ты таксама…

— Не грузі, дай сказаць. Людзі для таго і людзі, каб дапамагаць адно аднаму. Адзін я ў гэтым свеце…

Усталёўваецца працяглая нерухомая цішыня. Чутныя толькі іх цяжкія перарывістыя дыханні.

— І лесвіца, Мелеш, адна… Для ўсіх… — парушае маўчанне Пяльмень.

— Лесвіца? Якая яшчэ лесвіца? — недаўменна пазірае на яго Мелеш.

— Тая, па якой мы з табой кожны дзень падымаемся, — неўразумела тлумачыць Пяльмень.

— У краму? — абразліва моршчыцца Мелеш.

— Не важна куды, — не звяртае ўвагі Пяльмень. — А гэта значыць…

— Што гэта значыць?

— Гэта значыць, што ёсць дзве дарогі: наверх і ўніз. Мы з табой, Мелеш, абралі лягчэйшую. Мы — валацугі!

— Ах ты дрэнь!.. Хто табе замінае жыць інакш?

— Хтоцкі, — рэзка спыняе яго Пяльмень.

— Гаўно гэта ўсё, — цынічна ўсміхаецца Мелеш.

— Што не гаўно, па-твойму?

— Я!.. Мая індывідуальнасць.

— Індывідуальнасць? Твая? Не смяшы! — недаверліва пазірае на яго Пяльмень. — Індывідуальнасць, Мелеш, і ёсць тая глеба, на якой прарастае людская нянавісць. Людзям наша шэрасць падабаецца.

Усталёўваецца працяглая паўза.

«Няўжо я і сапраўды чалавек скончаны? — імкнецца зазірнуць як мага глыбей у сябе Мелеш. — Няўжо я і сапраўды дайшоў да краю?»