???йээннэр, номохтор

Оноку ити кэнниттэн аатын ууоун ыырдан тахсыбыт уонна, Нымылах икки Ньурбачаан икки ардыларыгар толоон баар, ол ойооугар алаас сир баар, ол ортотугар булгунньахха окучах хаан, кмн кэбиспит. Окучах хаыар дылы бэрэмэдэйдээх ууоун ачаахтаах тииккэ ыйаан турбут. Ол тиит билигин охто сытар. Охтубута уонча сыл буолла. Урут, мин уончалаах эрдэхпинэ, кйн турар эбит этэ. Ачааа онно турара. Кэлин ачааа хайа барбыт этэ. Бу тиит туунан миэхэ ээм оонньор, Степанов Алексей, мин уончалаах уол эрдэхпинэ, 69 сыллааыта, кэпсээбитэ.

Бу сири, Слэ ууоа кмллбтн кэннэ, Мээ, Чээнэр ² Мээтэ диэн ааттыыллар. Былыр кии ууоун тутабыт диэбэттэр, кии мээтин эргийэбит дииллэр. Ууох диэхтэрин харыстаан, ыарыраан этэллэрэ эбитэ дуу.

Кэпсээнньит тылы быаарыыта:

 ¹ лссбттэр – охсуспуттар, илиилэспиттэр.

 ² Чээнэр – Слэ оонньоро. Петр Иванов диэн. Ити сир кини ходуата этэ.

УОА СУОХ УОАРАП

Быырта икки ойохтоох. Тус-туунан дьиэлээн олорбут. Улахан ойоуттан икки уоллаах: Муур Илии Буолкап, Сантаа диэн. Оччугуй ойоуттан биир уоллаах – Уоа Суох Уоарап. Бу уол э уоа сиирээс эбит.

Былыр куаан дии санаабыт оолорун, ыааска уган, ыйаан кэбиэллэр эбит. Ол курдук Уоа Суоу ийэтэ: «Ыааска уган кэбииэххэ», – диэбит.

Тас эмээхсин киирэн кэлбитигэр: «Эдьиэй, ити оону ыааска уктарыахпын баарабын», – диэбит. Ону туран: «Аал эрэ, хотуй, ыааска угар ооун», – диэн баран, оону ньилбэгэр ууран олорон, арыынан уунуохтаабыт уонна: «Лик курдук. Кии ньилбэгэр биллэр. Хойут кии трд буолсу. Ыааска уктарыма», – диэбит.

БАСКАРДЫЫР УЙБААН

Баскардыыр Уйбаан кылгас кии эбит. с ынахтаах ыалга ааардаан лэлиир эбит. лэлиир киитин аата Гоморов диэн. Гоморов баай киитэ . Бтрптэн хотуур ортотугар диэри ааарыгар 8 былас оту оттонон, кэээн бтэрэн кэбиэр. Хотуур ортотуттан (атырдьах ыйын 19 кнэ билии стилинэн) к ттгэр, дьэ, ардах да ардах бугул барыта ууга барбыт. Ону, дьэ, кэээн, куурдан, маска-окко ыйаан, сгэнэн кэрдэр кэриэтэ слэригэр сиэтэн кыстаабыттар.

Кр кыын, Бокуруоп саана (билиилиинэн алтынньы 14 кнгэр), эмээхсин туран ыалга сорукка ыытар (урут ынахтарбытын туттуох диирин сблээбэт эбит) уонна с ынаын сскэ биэрэн кэээр. Хаанын срдээри сырыттаына ойоо тиийэн кэлэр. «Хайа, бу иирди дуо? Туох буолан сгн кыдыйды?» – диир.

Маныаха оонньоро клэр: «Хата, бу тоноун сиэин, аны кыын дьыл кыстыаы», – диэн.

Инньэ гынан баран, кыыытын ааарын Гоморовка лэлиир, ааарыгар бэйэтигэр от-мас булунар.

Дьыллара эрдэ соус, Дьгрйэп саана (билиилиинэн ыам ыйын 6 кнгэр) кэлэн, рэх хаайар, онтон Ньукуолун саана (ыам ыйын 22 кнэ) кх от нэн, с лаппа кирэр буолар. Маныаха туран, с харыс хаар тэн 12 хонукка турбут. Кыын курдук. Ыал-ыал стэ бу мантан элбэхтик сутаан лр. Маны буус сут диэбиттэр эбит. Ити 148 сыллааыта буолбут.

Бу сукка Баскардыыр Уйбаан с ынаын кдйн с талыы сблээбит ынаар биэрэр уонна отун, биэс гынан баран, 4 ынахха биэрэр. Отун биэс гыммыт биирин 7 ынаар сиэтэр. Гоморов стэ имидиэр (туох да орпокко) лбт уонна Уйбаан 7 ынахтааын (барылара трбттэр) истэн, суорат сии кэлэр. Дагдалаах суорат сиир. Дьиэтигэр кэлэн иэн, дл э олорон, ытаабыта : «Басхардыыр Уйбаан курдук, оппор кэмнээн см сороун ордорбут буолуум», – диэн.

Ити сут дьыл кэнниттэн улам чгэй буолан испит эбит Баскардыыр Уйбаан.

ААТТААХ ОЙУУН ДЬААРЫН

Дьаарын – Кэтирэй уола. Бордоо кинээс эбит. Ааттаах ойуун идэлээх кии эбит.

Нэлэкэй Кылаа диэн баар эбит. Ол атыырын аата Млдь Босхо диэн. Бу атыыра – дьикти боруода. Сиэлиттэн кутуругун трдгэр диэри, араын бата, кыра сиэл нэн барбыт. Ити гэннэ бу илин атаа кытта сиэл буолан тспт. Дьэ, ол атыыр ытыктаах эбит, ытык дабаттарар эбиттэр.

Ити бииги Эбэбит хотугу ттгэр арыы сытар. Кл эрдэинэ. Кэлтэгэй Арыы аннынан, Илин Дэриэбинэ аттыгар. Атынан кэстэрэн киирэллэр эбит. Илин Дэриэбинэ диэккинэн. Ол арыыга олороллор эбит сайын бу дьон. Онно Соотох Тиит диэн соотох тиит баар . Бу аыйах сыл буолла эмэх буолан охтубута. Ол тиит таыгар бу кии ыыах уурбут. Ыыах ууран баран, бу Дьаарын ойууну баран ыырар: «Бараын, ытык дабатан, кымыспын ыан кулу», – диэн.

Чэ, онуоха ол ыыаар барар. Алаан, ытыгын дабатан, кымыын иэрдэн, бааар ыан, атыырыгар иэрдэн. Онтон, дьэ, кэлин дьоннор испиттэр ол кымыстарын. Ол гынан баран, кэлэригэр Нэлэкэй Кылааттан атыырын крдр. «Миэхэ бу атыыргын аал», – диэн. Маны туран, дьэ: «Биэрбэппин», – диэбит. Онуоха туран: «Миигин бачча дойдуга кл гынан, элэк гынан ыырбыккын. Биир атыыр иигин харыыйаын ¹. Атаым соболоун биэрдэргин да ылыам, биэрбэтэргин да ылыам», – диир. Ону: «Эн хайдах гынан ылаары гынаын? Биэрбэппин!»

Дьэ, этиии барар. Дьаарын кыыл талаы хабыра эриэннии кыар эбит. Атын кымньыытын. Ол кымньыытынан сири трт ттнэн далбаатаабыт. «Ол уолум кэлэн ылы, ол кыыым кэлэн ылы», – дии-дии. Алгыы-алгыы арыыттан кэстэрэн, Куочайы араа ттнэн дьиэтигэр, Оуруоттааар, барар.

Били атыыра, тииккэ икки кнтнэн бааллан турар атыыр, р тура-тура, хаыырыы-хаыырыы мкср. Инньэ гынар да суларын быа тэн кэээр. Онтон били Дьаарын тахсыбыт суолунан срэр. Дьэ ону, мунньустубут дьоннор кйэ ктннр, ыыппаттар. Атыырдара арыыны тула срэн барар. Ол баран, Бр Тумула диэн сиргэ клгэ ктн тэр.

Бу дьоннор туос тыынан сырыыннараллар. Дьэ, ол харбаан, тыылаах дьон сэргэ тиийсэллэр. Хонууну булан баран, туруо дуо, чыха араа тэбинэр дии. Дьэ онон, ол атыыры ойуунунан былдьаан барта диэн сээргиир этилэр.

Кэпсээнньит тылы быаарыыта:

 ¹ Биир атыыр иигин харыыйаын – биир атыыр туран буоаппытын харыыйаын.

ДЬААРЫН КЭБИН ТУОММУТА

Дьаарын биир кыыа хара ыалдьарга ыалдьыбыт. Ону кытта (хара ыарыы абааытын, иччитин кытта), кх эбириэн оус буолан, харсыбыт. Куттаан, лрсн. Хоту Муустаах муораа кыйдыам диэн биитэр Хаас Диэкилэргэ (абааылар бааллар эбит) илдьэн туттарыам диэн. Куттаан куоттаран.

Бу Бл трдгэр Ндл диэн кл баар эбит. Ол клгэ тиийбит. Абааыта клгэ уртуус курдук ундьулус гынан хаалбыт.

Онно Дьаарын кэбин туоммута : «Ундьулус гынан хаалла. Кэнээс эргиллэрэ буолуо. Кэннин хайыан, чарапчыланан баран куотта», – диэн.

ДЬААРЫН УОЛА ДЬАЛААЙ КИИЛЭЭН

Дьаарын Дьалаай Киилээн диэн хаччаайдыы маан сирэйдээх уоллаах эбит. Ол кии сайын Бтрп саана, окко киириэх иннинэ, Дьокуускайга киирбит. Ол киирэн ыыахтарыгар тиийбит. Онно Тыгын удьуора кии Хара Бытык Маары диэн баар эбит. Ол, ыраахтааыны крсн кэлэн баран, ыыах уурдаран кэлэн олорбут. Хааннаах ээ тириитэ олбохтонон, балааккатын иигэр, ыраахтааыны крсбт ртгэр. Ол Маары ктттээх эбит, б кии. Ыыахтарын кымыын иэн бтэн баран: «Дьэ, кр буоллаа, мин ктппэр бт киллэри», – диэн буолбут. Онно: «Суох. Бииэхэ б кии суох», – диэбиттэр.

Оччоо бу Блн Бл диэн ааттаабаттар. «Кыйаар киитэ баар», – диэбиттэр. Маары Киилээни ыыртаран ылан: «Мин ктппн кытта тустан, холоон кр. Эйиигин чгэй дииллэр. Кргтн крдр», – диир.

Ону, сп дэсиэн, дьэ, тустабыт диэн тылын биэрбит. Онтон олохтоох киини сарыынан брйэн киллэртэр. Бииги киибитин ким брйй. Былыргы кии тустар сыалыйалаах буолар. Анал. Адьарай онтун илдьэ сылдьар эбит буоллаа. Билии ити туох курдук, э тт тааа тнэ, ээ бргэ кыыл иииринэн хатыллар. Быа тарпат гына. Ол сыалыйатын кэтэн киирэр.