???йээннэр, номохтор

ЭМЭЭХСИН ТИИТЭ

Бу дэриэбинэ чугаыгар баар тиит. Бу тииккэ биир эмээхсин олорон ытыаласпыт дииллэр. Биир киилиин, кл ууор-мааар олороннор, ох саанан ытыаласпыттар . Эмээхсин олорбут тиитигэр хайдах эрэ ох саа онооун суола баарга дылы. Уонна ол эмээхсини, онно олорон, лбт дииллэр. Ол тиит билигин да баар, улахан баайы, элбэх салаалаах.

Бу тиит анныгар кии ууохтара бааллар.

Мария Степанова. Ньурба, Малдьаар нэилиэгэ. 1970-с сс. Блтээи педучилищеа рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.

МАЛДЬААР ЭМЭЭХСИН

Малдьаар диэн манныктан тахсыбыт диэн сээргииллэр. Былыр бииги дойдубутугар Малдьаар диэн ааттаах баай эмээхсин олорбут. Кини трппт оото суох . Ол иин, кинини йэтитээри, бииги дойдубутун Малдьаар диэн ааттаабыттар.

Иван Алексеев-Уйбаан лксйэп (1882). Ньурба, Слэ нэилиэгэ. Сантаа аатын ууа, Ордьохо ийэтин ууа. 1961 с. кэпсэппитим.

ТЛЭЭХ ДРДЭЭХ ТЛН ОЙУУН

Киниттэн слэлэр, Торуой Бордо сорохторо, Пиэрибэй Бордо сорохторо тараабыттар. Бултаан, балыктаан олорбут. Дьокуускайтан ойохтоох тахсыбыт. Киниттэн икки уол трр: Хантаар Быгый, Суор Бас Боллуй-Торуой Бордо сороун тртэ.

Сахаа с хоооно баар. Буор кстээх бордонор диэн.

ХАНТААР БЫГЫЙ

Икки уоллаах: Сиэллээх рг уонна Кэтирэй – Пиэрибэй Бордо сороо, Дьаарын аатын ууа тараабыттар.

Кэтирэй уола Дьаарын улахан ойуун, кини икки Оуруоттаах икки ардыгар олорбут. Тлээи хомуйан, тардан киллэрэр кинээс эбит нууччаларга.

СИЭЛЛЭЭХ РГ

Кырдьан баран ооломмут. Ойууннатаннар, ойуунунан аалтарбыттар.

Алта уоннарыттан тахсыахтарыгар дылы ооломмотохтор. Ол олордохторуна, Дьокуускайтан Качыкаат ойуун кутуруксутунуун тахсыбыттар уонна кинилэргэ хоммуттар. Оонньордоох эмээхсин кинилэргэ: «Бачча сааспытыгар дылы ооломмотубут, тхптн иччилиир, туруоран кээспит тоообутун оннугар туруорар, крбтн-хааабытын крр-истэр ыччаппыт суох буолсу. Бииги ааппытын ааттатар туох да суох буолсу. Баанабыт чоройууу», – диэн муадыйбыттар.

Онуоха: «Тоо ити курдук олус муадыйаыт. Ооххутугар оо кута оонньуур. Сымыйата диэтэргит, крбккт дуо? – диэбит ойууннара. – Бииги дойдубутугар-сирбитигэр эрдэххэ, Айыыыкка киирэн, оото суох дьоо оо ылан биэрэр этибит», – диэбит.

Онтон туран, оонньор крдр: «Бииэхэ, саатар эрэ, Айыыыттан оото крдн кулу», – диир.

Онуоха ойуун туран кыырар, Айыыыкка киирэбин диэн.

Онуоха Айыыыттара туран: «Оолонуох тускулаах этилэр да кэмэ ааан хаалбыт. Билигин бэриллибэт», – диэбит.

Дьэ, ол курдук батылынныбыт диэн, кэптэрин туонан, ытаан-сооон кэлэллэр.

«Бэйи эрэ, бэйэм Слэр былыт трдттэн айдарбыт киибин. Онтон крдн ыламмын, с хас оото суох ыалга оо аалан биэрбитим. Онон трт сирбэр тахсаммын, оо крдхтээхпин», – диир ойуун.

«Ээ, чэ, сп. Оннук буоллаына, крдн кртй. Эрэйдэммиччэ эрэйдэни», – диир оонньор.

Онон, дьэ, трт сирдэрин трдгэр тахсан кыыраллар уонна оо крдллэр. «Бу Айыыыкка киирэммит баттардыбыт, онон б тылбын биэрдим, бэйэм айдарбыт сирбиттэн оо аалыам диэммин. Миигин саха ураахайга саакка киллэримэ, сиикэй ааттаама. Онон оото аалы», – диир ойуун.

«Ылгын ообутун сиикэй ааттатыахпыт дуо, биэриэхпит икки оону, – дэтэр. – Улахан уолу Чокуук диэн ааттаа, оччугуй уол Слэр Былыт Трдттэн Айдарбыт Слэ Багдарыын диэн буоллун. Бу оону маанылаатыннар, отунан охсубатыннар, талаынан таарыйбатыннар. Ол курдук куааннык тутар буоллахтарына, бэйэбит ообутун бэйэбит харайыахпыт, тттр сылгылыахпыт. Итинник б тылынан биэрэбит», – дэтэр.

Онтон туран, оо кутун иэрэбит диэн ааттааннар, эмээхсин тбтн оройугар алгыыллар. Бу алааттарын кытта, эмээхсин тбтн оройугар ат кымньыытын тиэлиитин ¹ саа уот субурус гынар. Дьахтар уан хаалар. Онтон эр кииэхэ имэ иэрэбит диэн эмиэ алаабыттар. Онтон бары дааны рэллэр-ктллр. Икки оону крдн ылбыт дьон буолан. Аайдаан ² киирэн бараллар. Уонна: «Соболоутун тугу ылаыт?» – диэн ыйыталлар.

Онуоха: «Бииги билигин оччо кэйбэппит ³. Тугу саныыргытын хойут саныаххыт. Аны с сылынан эргийэн кэлиэхпит – биир ооут биирдээх, биир ооут иккилээх эрдэинэ. Онно тугу биэрэргитин бэйэит билиэххит. Оттон билигин ханныгы эмэни кыраны биэрдэххитинэ сп», – диэбит.

с сыл буолан баран эргийэн кээлтэр. Эппит икки уоллара баар буолбут. Оонньордоох эмээхсин аттарын ырдыытынан тии, саыл, ээ тириилэрин биэрэн ыыппыттар.

Хойукка дылы оо-дьахтар с хоооно гыналлара, Слэ ыыах уурдаына: «Бгн эмиэ самыыр буолара буолуо», – диэн. Слэни былыттан айдарбыт кии диэн номоо кэлэ турар эбит.

Кэпсээнньит тылы быаарыыта:

 ¹ Кымньыы тиэлиитэ – ат кырыаччытын тбтгэр аты кымньыылыыр быа баайаллар. Сороун рн, сороун хатан. Дьэ, ону тиэлии диэн ааттыыр саха.

 ² Аайдаан – хайанан, маала рдктк туттунан. Быытта, аныгылыынан боруоста эттэххэ, кииргэнэ саныыллар, тылбыт тилиннэ диэн.

 ³ Кэйбэппит – олус ымсыырбаппыт.

ОНОКУ

Икки уоллаах эбит. Быырта, Дьэгин Б. Дьэгинтэн билигин бэрт аыйах кии баар.

Оноку бэрт кстээх кии, тарсыына. Стллр, ытырдара кстн ииллэр. глрэ с кстх сиртэн ииллэр. Санатория хоту ттгэр Кх Хайа баар. Тордохтоох Хайа диэн. Дьокуускайга тлээх киллэрэн баран (лбгэтин тлн баран), Дьаарын бэйэтэ киллэрэн биэрбэт, туой тарсыынатын ыытар эбит. Тннн иэн, Тордохтоох Хайаттан глр: «Тыыта таааран кулу», – диэн.

Омолдооттор туораппаттар эбит. Сэптэрэ суох буолуо буоллаа, баар, стх да буолуохтара. Ол гн Слэттэн, Хотоос диэн сиртэн, истэннэр, баран тыы таааран биэрэллэр эбит.

Бордонортон, тлээи кыайан толорботохторун туугар, тарсыыналарын, Онокуну, сото охсоллор. Буруйдааннар, сото кэбииннэрэн олордон бараннар, сототун кырыытыгар сото охсор сллгэинэн казактар биэртэлииллэр эбит. Ол охсулла олорон: «Улаханнык охсу! Этэ ыалдьар гына. Итиннэ кыанан, дайыымкатын толоруо дуо!» – диэн улаханнык саарбыт. Онтон куттанан, куйахалара крэн, казактар оргууй охсоллор .

йэтигэр биир ат, биир биэ эрэ кинини уйбуттар. Уоннааылар бары систэрэ булгуруйан иэр эбит. Аты мииннэинэ, атаа тоуу хаарга тарылла иэр буолара .

Оноку Дьаарыны кытта сэриилэспит эбит. Ол манныктан буолбут. Арай биирдэ Оноку Дьаарыа, кинээигэр, ыалдьыттыы барбыт. Ол олордоуна, Дьаарын киниэхэ биитин, Норгуону, сэр: «Биигин буой. Маннааы уолаттар ууларын сэбин алдьатар, бэйэлэрин сынньыталыыр, тууларын уоран крр », – диэн.

Онуоха Оноку: «Буруйдаах буоллаына, кинээс, эн бэйэ дьллээ. Мин бии киини дьллээбэппин», – диэбит.

Дьаарын туран: «Мин эйиэхэ салайабын, кинээим быыытынан. Эн тарсыынаын», – диэбит.

Ол курдук оспуордааллар, этиэллэр уонна, дьэ, с хонон баран, сир ортотугар, Сэтиэнэх диэн сиргэ, сэриилэиэх буолан болдьоспуттар.