???йээннэр, номохтор

КЫНДЫРААТ ОЙУУН

Атыыыт Баылай диэн баай кии олорбута. Бр Алаас Сайылыга диэн сайылыкка. Бииргэ трбт быраата Киргиэлэй диэн, икки хараынан сабыллан, ыалдьан хаалбыта. Ити, дьэ, ол Кындыраат ойууну Атыыыт Баылай ыырар: «Быраатым хараынан сабылынна. Ойууннаа», – диэн.

Онно ол, аан манай кэлэн баран, ойуун ыйытар ыарыахтан: «Хаан хараы ыарыйда?» – диэн.

Ону: «Саас ыарыйда», – диэбитэ.

Онтон ойуун, сыааырдан баран: «Эн ойуун ытык ыспыт биэтин уоран сиэбиккин», – диэбитэ. Онтон: «Оннук дьннээх сылгыта бул. Онно мин ытык ыабын. Онно эрэ тр», – диэбитэ.

Онон, дьэ, Киргиэлэй ол убайыттан крдр: «Дьэ, бу ойуун крдр дьннээх сылгыта булан, ытыкта ыстар», – диэн.

Онно ол Баылай, булан аалан, туттаран бэлэмниир. Чакыр харахтаах, сиикэй муруннаах ¹ кугас элэмэс диэи эмиэ да саадьаай курдук дьннээх биэни туппуттара.

Аны ойуун буоллаына: «Ойуун эмэгэтигэр туттуллар тыааста лр», – диир.

Ону, ол тутан аалбыттарын, сскэ оустарбатаа ойуун. Бэйэтэ, кэннинэн эргийэн кэлэн, снньгэр силлээбитэ. Онно тыаас ткнс гына тсптэ, охтон. Ону, тиэрэ тартаран баран, иин хайыттаран, слллээх срэин ², тыалары оротон ылларбыта. Уонна ол ойуун эмэгэт оотторбута. Арааынай суор, куоас, хаххан дуу, дэн дуу уонна кии. Бэйи, уонна тугу-тугу ооттордо этэй? Тоус устуука буолуохтаах. Дьэ, ол слллээх срэи, кутаа отуннарбыта уонна онно илдьэннэр саллыбыттара. Срэи, тыаны. Ону, дьэ, бысталаан, оотторбут эмэгэттэригэр уурдарбыта. Биирдиини. Итиэннэ иин олоччу уокка уматтарбыта. Дьэ уонна, дьиээ киирэн, ойууннуур олоор олоруута диэн уот иннигэр олоппоско олорон, алаабыта элбэх соустук уонна, дьэ, ойууннаан, кутуран, ойон туран, уа тннк анныгар сыааа хаас атаын ууран туран: «Биэни срэн аалы», – диэбитэ.

Ону, биэс кии таххан, биэни срэн чиччигинэтэн аалбыттара тннк анныгар. Уонна кнтн тннгнэн иирдьэ бырахпыттара. Тбтн. Ону ылан, хаас атаар, сыаа рдгэр турар атаар, ылан баайан кэбиспитэ. Уонна хос быатын ылан баран:

«Ыытан кэбии», – диэбитэ.

Уонна, дрн охсо-охсо, былаайаынан хоруутаабыта, «куруу-куруу-куруу» дии-дии. Онно биэ тннккэ, муннун аалан балтатан, турбута. Ону сэттэ хайаастаах, сэттэ кыл бааллыбыт хамыйаынан ороо турар арыылаах ымдаантан баан ылан сирэйгэ ыспыта. Биэ сирэйигэр. Онно хараын чыпчык гынар, кулгааын ньылах кыннарар уонна дьукку мхсбэт. Дьэ уонна алаан, кыыран барбыта, дрн охсон. Уонна: «Дьэ, сп. Сблэстилэр, туттулар. Таххан баайан кэбии», – диэбитэ.

Ону, биэс кии тахсаннар, кнтттэн ылан, сорохтор ойооуттан анньыалааннар, тэмтэритэн илдьэннэр остуолбаа баайан кэбиспиттэрэ. Туох баар миэстэтэ олох мас курдук буолан хаалбыттар этэ. Олох хамсаабат. Атахтара, снньэ эмиэ. Ол туран тиритии бн тириппит. Сиргэ саккыраабыта сир харааран хаалбыт. Сайыны быа оордук сыппыта. Баайтаын сылгы. Олох трбтх. Онтон, дьэ, ол Киргиэлэй трбтнэн барбыта, сайын оттообута. Харахтанан лбтэ. Сааын мооон лбтэ.

Кындыраат ойуун ытык ыарын мин бэйэм крбтм. Кындырааты, бу былаас скээбитин кэннэ, куолаын бэрдэрэн, колхуоска силиэнинэн ылбыппыт. Крээ диэн сайылыкка олордоуна. Хатыыр тууралааына, хатыыр мундулааына ³ диэн элбэх буоллаа дии.

Кэпсээнньит тылы быаарыыта:

 ¹ Сиикэй муруннаах – кыыл дьннээх муруннаах.

 ² Слллээх срээ – срээ с тардарынан холбуу сылдьар.

 ³ Хатыыр мундулааына – хатыыр тбт тостор. Ону хам тутан баран, тимири сыыары тутан тооолуур. Икки баынан ттээн баран. Суухайар, таптайан кэбиэр. Биитэ биитинэн хатыыр буолан хаалар.

Егор Иванович Колмогоров. Нам улууа, Нам дэриэбинэтэ.

АЛГЫС

Миигин 105 саастаах Дьяконов Петр Семенович-Оонньор Оо 1971 дуу, 1972 дуу сыллаахха алаабыта. Нам, Тбэ нэилиэгин оонньоро.

Бл бэрдин курдук хорсун,Чурапчы хотунун курдук йдх,Бороон бн курдук кстээх,Ньурба эмээхсинин курдук сайаас,Амма кыыын курдук нарын,Дыгын Тойон курдук баай олохтоох,кэнчээрилээх буол.

Онтон эппитэ: «йэм бтэрэ кэллэ. Аныгыскы хаарга тиийбэтим буолуо. Онон мантан аллараа уста тэн, отууланан олороор. Эбэин крр. Бтэик тыыа тиийэ».

Ол кыыныгар лбт.

Онтон ыла аллараа тэн отууламмытым. Тоо аллараа тэн олороор диэбитин билбэппин. лнэ биэрэгэр ити олоробут.

Василий Васильевич Замятин-Халчаак. Нам, II Хомустаах нэилиэгэ. Муччуку аатын ууа. 1996 с. 80 саастааа.

ТБ УУЛААН ТАХСАР

Торуой Хомустаах икки Кмкн икки ардыгар улахан хайа баар. Суулла турар кумах хайа. Аата Дьоккума диэн. Кырдьаастар бу Дьоккума Хайа рдгэр кмллэ сытар оонньор тбт рстэн ткнйэн киирэн, уулаан таыста диэн кэпсииллэрин истэр этим.

Ити 34–35 сыллар диэки. Оонньор трэ тыаыыр эин дииллэр этэ. Арааа, сибиэннээх дьоннор быыылаах. Сымыйанан кэпсиирим айыыта бэрт буолуо. Дьон кэпсиирин истибиппин кэпсиибин.

Миитэкэ Ньукулаайабыс Кырбыаакын-Байыас. Нам, Таастаах нэилиэгэ. Бухаайы аатын ууа. 1995 с. 92 саастааа.

ОО СМТ ИИГЭР

Кыыс кстбэт. Хойутуу кэргэннэммитим. Матан хаалтым. Баайга биэрэллэр эин. р баайы сылдьыбытым. 21-бэр дуу, дэн дуу кэргэннэммитим буолуо.

Дьон холкуостаах буолтара, мин бытархайынан хаалан хаалбытым. Холкуоум ыыран ылла. Мунньахха. Туох буолан ыырдахтарай? Мунньахха киирдим. К-дьаа. Элбэх кии. чгэй баайы.

Аам буоллаына ыыппат. «Ойох ылан баран бар», – диир. Бастакы уола буоллаым дии. Бииргэ улааппыт киибин, тээ кэриэтэ.

Мунньахха бараммын, олордум. Бииргэ скээбит дьонум. Бары дааны. Биир кыыс хаалбыт эбит. Олорор эбит. Дьон ортотугар, дьахталлар ортолоругар. Ол аттыгар баран олоруох санаам кэллэ. Дьахталлар арыллан биэрдилэр. Олордум аттыгар. Онтон ыйыттым, ыйытыахтаахпын: «Уол булунуоххун баараын дуо?» – диэтим. Кистээммин. Кулгааар. Онтум туран баран хаалла. Атын сиргэ баран олордо. Онтон кэллэ: «Кырдьык этэин дуо?» – диэтэ.

«Кырдьык буолумуна», – диэтим.

«Мин дьиэбэр аргыстаан барыахпыт», – диэтэ.

Дьиэтэ чугас. Миэнэ – ыраах. Букаайыга олоробун.

Аргыстаан бардыбыт. Ийэтэ эмээхсин баар. Уонна кэргэн суох.

Икки улахан кыыстаах. Кэргэн барбыттар. Миэнэ – саамай кыралара. Сылы кыайбат балыс. Миигиттэн. Аата Мааха Киргиэлэйэ диэн оонньор. лр сытар оонньор. Ыалдьан. с сыл сыппыта. Ас барбат буолан. Онтон оонньорбут туран: «Ырааынан аймах буолуохтаах этибит. Онон сатаммата буолуо», – диэтэ.

Онон мин барыах курдук буоллум. Дьиэм – ыраах сир, тоус биэрэстэ. К эрэ кыайбат сир.

Онтон кыыым хаайыы б. «Ити лр сытар, й аччаабыт оонньор. Олох уруу буолбатахпыт», – диэтэ.

Эмээхсин эмиэ: «Уруу буолбатахпыт», – диэн кэбистэ.

Онтон кыыым тааспын-саппын дэлби ыйаталаан кэбистэ. Сиппит-хаммыт баайы, миигиттэн сылы кыайбат эрэ балыс. лэлии сылдьар. Хас да кии ыйыппыт, трт кии дуу, дэн дуу. Ону аккаастаан испит. Инньэ диир этэ. Хонноум дии. Кии хаайыытын ылынаммын. Хайыахпыный. Былыргы кыргыттар да сытыылар. Уонна сиппит-хаммыт баайы. Бд. Бары да бднр.