???йээннэр, номохтор

Дьэ онон, Хатырыктаах Санньыла, Кттээни оонньор сбэлээннэр, бииги, дьэ, кыайдыбыт-хоттубут, ргйбт рдээтэ диэннэр, аал уоттарыгар уот оттоннор, кыыл талаы с сиринэн эриэннии кыаннар, с тыы смэх кылы баайаннар, с тээ эти лэннэр, арыылаах кымыынан айах тутаннар уонна ас кутаннар, Кттээни оонньор Хатырыктаах Санньыланы соруйар: «Дьэ, Былыт уолугар р кыыран тахсан, суо-бааччы кэпсэт. Аны билистибит-крстбт. Мин кинини кытта уруулаыахпын, аймахтыы буолуохпун баарабын. Онон кыыспын, киирэн, ойох ыллын», – диир.

Дьэ, р кыыран Хатырыктаах Санньыла аарык дьаха аартыгын арыйан, р кыыран тахсан, эээлээх тылынан ⁴ этэн эсэлитэн: «Хатын балтыбын киирэн кэргэн ылар гн», – диэн, суорумньу кии быыытынан, суо дороон илдьит тириэрдэр.

Абааы уола, оччону истэн баран, рэн эккирии тэр. Итиэннэ этэр: «Бу нэр дьыл тохсунньу ый тоус эргэтигэр кттт киириэм. Онно кыыскытын сир симэин курдук симээн, таара табатын курдук таыннаран тоуйаары», – диир.

Хатырыктаах Санньыла, аатыгар киирэн, Былыт уолун кытта кэпсэтиитин сиилии кэпсээн биэрэр. Дьэ, ити кэм ааспытын кэннэ, тохсунньу ый тоус эргэтэ буолар тнгэр, тохсунньу ый тоус кнгэр дьахтар тн тахсан, били саар булгунньахха буолбакка, абааы уола киирэн тохтуур тиитигэр тахсан турар. Ол турбутун кэннэ, Хатырыктаах Санньыла барыта муус маан тааы таыннаран тааарар. Дьэ, эмиэ уруккутун курдук, сарсыарда ты хатыытын саана, ол аата айан киитэ туруутун саана, били тиит трдгэр Былыт уола убайар уот кугас, тт атаа баырастаах, хараын анныттан ылата сирэйэ муус маан хастаххай тумустаах, муус маан чакырыас харахтаах, тт атаа баырастаах, хаты баыраын ⁵ курдук, кутуруга туос элэмэс, туос ала убайар уот кугас акка мээиннэрэн, дьахтары ктппт дииллэр. Ити аата Ктр Ббэхпит, Былыт уолугар кэргэн тахсан, э ктспт.

Былыт уола, тоус хонон баран, Хатырыктаах Санньылаа биир киини ыытар. Хатын балты Ктр Ббэх иистэнэр малын, иитин умнан кэбиспит. Ону сгэн таааран биэриэ диэн. Ктр Ббэх иистэнэр малын Хатырыктаах Санньыла с тгл тхтрйэн, илбиирэн кыыран баран, кыайан сгэн тааарбатаа .

Итинтэн ылата Кттээни оонньор алааыгар, дайдытыгар олорор. Иккис уола Лыгый Б, с уола Адаымда Бэт баылаан-клээн, салайан бараллар.

Хатырыктаах Санньыла, ол-бу дойдуну кэрийэн, кыырар идэлэнэр, хас да сыллар усталарыгар оннук идэлэнэ сылдьан, биирдэ бииэхэ, Хатырык нэилиэгэр, аа уустаыыта скээбитин кэннэ, ити Чачы аатын ууун сиригэр, Бэс Тумуах диэн тумулга Пдрэ кл илиннии соуруу тэллээр, баараай улахан бэс тэллээр икки бэс силиин икки эрдигэр киирэн, сонун сыттанан баран утуйа сыттаына, Чачы аатын ууун оччотооу баылыга, ити Тиэрэхэптэр трттэрэ, аата кимэ да биллибэт, сэттэ сгэлээх киини ыытан, били Хатырыктаах Санньыланы баын быа оустарар. Быа оустарбытын кэннэ, били, быан бараннар, сэттэ кии, аттарын рдгэр тэн, тттр ол баылык оонньордоругар киирэн, Хатырыктаах Санньыланы, дьэ, кыайдыбыт-хоттубут, лрдбт, баын быстыбыт дииллэр. Ол диэн бараннар, кэпсии турдахтарына, Хатырыктаах Санньыла баын тгэр ктхптнэн: «Дьолгун-соргугун тоо бырахтаым буоллун», – диэн баран, Чачы баылыгын тгэр Хатырыктаах Санньыла кдй кхс, быстыбыт тбтн илиитинэн тутан ылан, тгэр быраар. Сэттэ кии, куттананнар, р-тараа ыстаналлар. Оонньордоох эмээхсин, срэхтэрэ хайдан, уолуйаннар, сонно тута лллр.

Онон Чачы аатын ууа ити с киини онно тута кмллр. Ол кэнниттэн хас да сыл буолан баран, бу Нам сиригэр киирэн, Хатырыктаах Санньыла спптн, лбтн туунан сурах ииллэр. Кини бэйэтин сиригэр, дьэ, онно сэннэр, ол Бтэй ттээи уларыттараннар, Хатырыктаах Санньыланы кэриэстээн, бу сири Хатырык нэилиэгэ буоллун диэн ааттаабыттар диэн сурах баар.

Итини кэпсээбиттэрэ: Чурапчы улууун киитэ Сахаарап Сэмэн диэн кии. Нама, дэйгэ киирэн олохсуйа сылдьыбыта. Итиэннэ Кыычыкын Хабырыыс (Хабыанньа) диэн кии. Тбэ киитэ Лиэбэдьэп диэн, ойуун дииллэр этэ, кии эмиэ кэпсиирэ. н биир тылынан кэпсииллэр этэ. Мин ннэрин кэпсээнин истэр этим.

Кэпсээнньит тылы быаарыыта:

 ¹ Хастаххай маан – туоар дааны ханнык да хаана-сиинэ суох туналыйар туус маан.

 ² Мугучаах – ити кырынаастааар кыра, чыс кутуйахтааар улахан, синньигэс быыкаайык маан кыыл. Кутуруктуун кытта маан, туоар да бэлиэтэ суох. Муннугар кыра харалаах уонна тыыраа эмиэ хара.

 ³ Крбэ иин – балайда улахан соус, с эин тимирэр, боппуолдьа курдук иин.

 ⁴ Эээлээх тыл – ыарахан, чи-ча тыл. Сороор ис-истэригэр киирсибэт курдук.

 ⁵ Хаты баыраа – хатырыгын ыраастаан баран, буорга батары анньаллар. Хатырыга ыраастаммыт ттн баыраа дииллэр.

Прокопий Дмитриевич Соловьев-Тарыыа уола. Нам улууа, Таастаах нэилиэгэ. Эбэкэн аатын ууа. 1982 с. кэпсэтэрбэр 70 саастааа.

ОО МЭЭТЭ

Оо Мээтэ – алаас. Былыр ол алааска куаан оо трбтэ . Ол оону араастаабыттар. Тиити чуукка курдук быспыттар уонна ортотунан хайа охсубуттар. Ол хайытан баран, икки ттн охойдуу хаспыттар. Ол иигэр ол оону уган бараннар, сигэнэн икки баын кэлгийэн кэбиспиттэр. Уонна ачаахтаах тиити, ээ ттн лэппэйэн быан бараннар, ол ачааар кыбытан кэбиспиттэр.

Ол билигин да турар. Ону Суорун Омоллоонноох крбттэрэ. Аан. Хаартыска б устубуттара. Кээмэйдээбиттэрэ эиннээбиттэрэ. Ол иин ити сири Оо Мээтэ диэн ааттаабыттара .

ЛТ

лт – алаас. Былыр ааттаабат этилэр. Эбэ диэн ааттыыллар.

Блттэн сктэн киирэн иэр дьахтар ол лт диэн сири сураа испит. Дьэ ону: «Дьэ, бу лт Эбээ кэллибит», – диэн эппит сирдээн иэр кии. Ону ол дьахтар эппит: «Дьэ, аатырпыттара-сураырпыттара да, мин сонум ааар эээрин эрэ саа сир эбит», – диэбит. Уонна, оттотугар киирэн иэн, онно налыйбытынан барбыт. лбт. Хаас халдьаайытынан айаннаан иэн.

Онно, ол сиргэ, кмпттэр. Аны сототун ууоа буоллаына киини ттгн баынан . Ону сллр этэ.

Иннокентий Николаевич Иванов-Аччыгый Уол (1915). Нам, Арбын нэилиэгэ. Бадам аатын ууа. 1984 с. суруйбутум.

Николай Николаевич Потапов-Тоотус (1906). Нам, Арбын нэилиэгэ. Бадам аатын ууа. 1984 с. кэпсэппитим.

САМЫАКТААХ

Самыактаах – тх, мэччирэ. Былыр абааыны хаайбыт кдйдх, кумалааннаах тиит баар эбит. Ол кумалааа ойуун абааыны хаайбыта эбитэ . Онтун маынан блээбит. Ону самыак диэн ааттаабыттар.

Ону сэбиэскэй былаас бастакы сылларыгар биир бассабыык аан крбтэ, биир сарыы саппыйа баар . Ол кии дьинээх аата Слепцов Николай Афанасьевич диэн. Хос аата Чукай диэн. Онтон сылтаан, бу кии иирбит, иирэр бараахха киирэн лбтэ.

Прокопий Дмитриевич Соловьев-Тарыыа Оонньор. Нам, Таастаах нэилиэгэ. Чрк аатын ууа. 1983 с. 80 саастааа.

АЙААС АРААА

Алаас Эбэтэ – ити Хотун сытар сирэ. Араа сыырыгар былыр ити Алыардаах удаан бииргэ трбт ааа, эдьиийэ да дэнэр, араастаммыт. Аата Айаас диэн эбит. Онно биир бэс турбут. Онно араастаммыт. Бэйэтэ этэ ууллан, саккыраан тохтор буоллаа. Кыыл, с, ктр, ону сытыралаабыт тт, лн испитэ.

Онтон, дьэ, бтн нэилиэгинэн, улууунан туруорсан, куоракка аккыырайга сэллэр. Хайдах гынабыт, алдьархай буолла диэн.

Ити схтэрин иннинэ Куорунайтан, Торуой Атамайтан, ойуун кии куоракка киирэн иэн, хоммут. Онно укураат ити сллкн бириэмэтэ эбит. Онно, дьэ, били, ол ыалтан истэн баран, бу кии онно, ол бэс трдгэр, соотоун истэ барбыт. Уонна онно лн хаалбыт.

Дьэ, ол онтон ити с саланан, аккыырай биир аабыыты, биир лчг дьаамынан ыытар. Куорат клгээнэ Саллаа диэн кии баар эбит. Хаайыыга сытар киини биэрэн ыыппыттар. Ол киинэн уматтарарга.

Ол тахсаннар, аабыыт ыллыыр, лчк мэлииппэ ааар.

Наадал бн ыаараллар. Дьэ уонна ол дьон крн турдахтарына, Саллаа бэи кэрдэн, охторон уматтараллар. Хоруоптары. Умата туран тыл этэр: «Дьэ, Эбэ Хатыным! Миигин буруйдаама. Муус харахтаахтар муайдылар, таас харахтаахтар таыйдылар. Дьэ, онон уматан эрэбин. Иэстээрдээх буоллаххына, кинилэртэн иэстэс», – диэн.

Умаппытын кэннэ кини хаайыыттан босхолонор, кл барар. Аабыттаах лчк дьаамсыктарынан тннллр. Куорат быраанын анныгар Ыспааынан киириигэ, дэй тыата, Ыаралаах диэн толоон баар. Ол толоону оттолоон иэннэр аабыыттаах лчк иккиэн лн хаалаллар. Хааннара к баран.