Лабух

— Ёсць жа варыянт...

— Ніякіх варыянтаў! Абодва сядзяць! Дзень даю, каб падумалі!.. Да ночы — ноч ужо не ваша!

— І вам дзень, не болей, — спакойна сказаў Фелікс. — І падумайце, калі думаць будзеце, пра гарантыі на ўмовах, якія можна прыняць...

— Ну! — крыкнуў Шыгуцкі на Панка.

Панок выклікаў канваіра, той павёў Фелікса, які павярнуўся ў дзвярах:

— Прарвёмся, Раман. Нехта ж у гэтай краіне нешта павінен петрыць.

— А гэтага?!. — тузануў шыяй — ледзь галава не адарвалася — Шыгуцкі, якога распірала ад злосці. Панок абцягнуў кіцель:

— Я не начальнік турмы.

Начальнік знайшоўся хутка. Шыгуцкі выйшаў з ім, Панок сказаў:

— Калі біць будуць, расслабляйце цела, не сціскайцеся.

І па ўсёй ягонай паабяцанай дапамозе?

— Фелікс бронзавы, бо біты?..

Панок сабраў са стала паперы.

— Мы ўсё зробім, каб ён застаўся — да вас дайшло?..

Пакуль даходзіла — па мяне прыйшлі.

XX.

Я не спаў, не было на чым, бо ў камеры — толькі халодныя сцены і халодная падлога, і, можа, гэта і не камера, а карцэр, я не ведаў: ні ў камеры, ні ў карцэры не здаралася бываць; але спаць хацелася невыносна — і мне мроілася, быццам сплю, і нібыта бачу ў сне Лі-Лі, якой кажу: “Лі-Лі, не забіваў я Ігара Львовіча, дарма ты гэта на сябе ўзяла, дурнічка”, — і Лі-Лі ўздыхае: “Канечне, не забіваў”. Яна не верыць мне і думае, што яе пакараюць не так, як мяне, а то і апраўдаюць: яна ж баранілася.

Яна так мяне кахае?

А Зоя баіцца за яе і ўсё спіхвае на Лідзію Паўлаўну, хоць таксама думае, што забіў я.

А Лідзія Паўлаўна, што ж тады Лідзія Паўлаўна? А Лідзія Паўлаўна кажа: “Рома, Раман, і я вас люблю, і калі праз мяне ўсё выйшла, дык няхай тады я ва ўсім і вінаватая буду. Я і ў пансіянат ненавісны з’ехала, каб выглядала, нібы я збегла, вы здагадаліся?..”

Не, не можа быць. Няма за што мяне так кахаць і гэтак любіць. А Лі-Лі не згодная: “Ёсць, толькі ты ў самім сабе згубіўся і знайсціся не мог, а я знайшла”. Нешта такое кажа, як бацька яе, доктар кітайскай філасофіі.

“Калі ты мяне кахаеш, што ж тады Зою прывяла з намі спаць? Не сходзіцца адно з другім...” — а Лі-Лі не раздумвае:”Сходзіцца ўсё, я не спаць яе прывяла, а знайсціся, яна сама ў сабе згубілася, а ты знайшоў. Мы ўсе жывём, каб знайсціся, ці знайсці тых, хто сам не знаходзіцца”.

Лі-Лі каму хочаш галаву затлуміць.

“І ты знайшлася ў Феліксы? І так ратаваць яго стала, што ўсе мы цяпер можам згубіцца?.. І чаму ты не казала мне нічога, а ўсё — да апошняга — сама, сама, сама?..”

Лі-Лі на гэта маўчыць.

Няхай тады Фелікс адкажа — і Фелікс адказвае: “Бо ты лабух, слабак. Я сёння бачыў, як табе пальцы са страху курчыла, ты б і не паказаў тыя паперы нікому, каб не Лі-Лі”.

Выходзіць, Лі-Лі маўчыць, бо думае: “Каб не ўсё я сама, тады б ніхто — і ты б сядзеў, як мыш пад венікам”. І хоць яно не так, але як дакажаш?..

“А фотаздымак?.. — пытаю я, бо мне так крыўдна, што Лі-Лі пакрыўдзіць хочацца, каб плаўна адвярнулася. — Няхай паперы, але нашто фотаздымак было для Панка красці?..”

Лі-Лі, як заўсёды, калі крыўдуе, плаўна адварочваецца і кажа там, куды адвярнулася:

“Я не крала, я ўзяла... І не для Панка... Няўжо ты не ведаеш, што ёсць такое — фотаздымкі каханых з сабой насіць?”

“Ты і Фелікса кахаеш?..”

Лі-Лі там, куды адвярнулася, маўчыць, а Фелікс пытае:

“А чаму не? Чаму толькі цябе?..”

Як гэта: чаму толькі мяне?.. А каго яшчэ?.. Зараз я скажу яму, чаму толькі мяне:

“Я ў прэзідэнта страляць хадзіў, Фелікс!”

“З-за рэўнасці. Гэта рэўнасць цябе павяла, яна страху не ведае, а не ты”.

“Я і ёсць мая рэўнасць, хто ж яшчэ?.. І не толькі з-за яе, але і з-за цябе, з-за ўсяго, бо невыносна — як так жыць можна?.. Нельга, мне адкрылася, што нельга... Абойма ў пісталеце амаль поўная, без аднаго патрона — і ты паглядзеш, калі выйдзем адсюль...”

Калі выйдзем.

Холадна ў турме.

Не так нават холадна, як вусцішна, сціскае ўсяго, здушвае, бо камера — ці карцэр — клетка метры тры на паўтары, а ў мяне клаўстрафобія. Я з дзяцінства сабак, бо шалёны пакусаў, і замкнёнай прасторы баюся, бо ў трубе малым засеў — мужыкі вяроўкамі выцягвалі. На ўскрайку поля труба ляжала — доўгая і вузкая, толькі ўлезці — я і ўлез. А яе з другога, надветранага канца пяском зажарствелым забіла — гэтак, нібы абруч скамянелы ў трубу ўставілі — і ўперад не пралезці, і назад ніяк: не паўзецца назад. Я б сканаў у той трубе, сэрца б разарвалася — жах у яго ўвайшоў несусветны нейкі — калі б Жорка Дыдзік, які казу шукаў, мужыкоў не паклікаў...

Пасля я стаў панічна баяцца ўсяго, што замкнёнае, у спальні дзверы пакідаў прыадчыненымі, абедзьве жонкі злаваліся, а я не ведаў, што хворы, пакуль мы ў Калінінград, на Балтыйскі флот з канцэртамі не паехалі. Там камандзір падводнай лодкі са мной пасябраваў, у лодку зацягнуў — і ў паход на тры гадзіны, кантрольны нейкі паход пасля рамонту лодкі, каб я адчуў рамантыку. Без ніякага дазволу мяне ўзяў — гэта яму потым зоркі на пагонах каштала. Лодка не атамная, старая дзізельная, яна разаграецца ўнутры і ніяк не астуджваецца, духата ў ёй, як у лазні, але найстрашнае — я ў трубе. Нідзе не стаць, каб не прыгнуцца, не прайсці, каб не ўдарыцца, лёг у камандзірскай каюце, ды якая там каюта, трохі большая за труну — і паплыў у нікуды... Усплыў у шпіталі, дзе лекары сказалі пра хваробу... Так што кулакі аб мяне можна было і не збіваць, з мяне камеры гэтай — ці карцэра — дастаткова.

Збілі мяне адразу, як толькі ў камеру, ці карцэр, завялі — Шыгуцкі, мусіць, каб збілі адразу, начальніку турмы загадаў. Калі збіваюць, цела ніяк не расслабіць, Панку, пэўна, не ўломвалі ніколі, не лез бы з парадамі...

“Ты мне пра тое, што хворы, не расказвай... — падазрона, нібы я здацца надумаў, глядзіць на мяне Фелікс і яшчэ пытае: — Камандзірам хочаш стаць?”

“Якім камандзірам?” — думаю я пра камандзіра падводнай лодкі, з якога зорка праз мяне зляцела, а Юрка Жаваранак, з якім мы ў піянерскую гульню “Зарніца” гулялі, з’яўляецца, падобны на Панка: “Прыдурак ты! Цябе ўлада ў камандзірскія намеснікі цягне, каб жыў — кум каралю, яна пад крыло сваё цябе падбірае, а ты пад кулакі яе падстаўляешся!..” І Росцік тут як тут: “Палкоўнік Жаваранак праўду кажа, я тое самае табе казаў”.

Чаму Жаваранак палкоўнік?.. Хоць, можа, і палкоўнік, чаму не?..

“Як ты, Юрка, палкоўнікам стаў?”

“Служыў”.

У мяне ў Маскве знаёмы палкоўнік быў, амаль сябар, ён у ракетна-касмічных войсках служыў, мы з ім трэцяю сусветную вайну распачаць збіраліся, шкада, што не распачалі.

“Ты Анну не сустракаў? — пытае капітан-артэлерыст, які не стаў яшчэ палкоўнікам. — Можа, яна ў турме?”

“Не сустракаў...” — маню я, убачыўшы Анну, падобную на Марту.

“Тады дзе яна падзелася?”

“Не кажы яму пра нас нічога... — шэпча Анна і падае шалік. — Прыкрыйся, замерзнеш”.

З шалікам трохі цяплей.

Але за што Анна ў турме?

“Бо жыццё мне паламала... — усхліпвае Ніна і тут жа вінаваціцца: — Даруй, што шалік выкінула. Адкуль мне было ведаць, што ўсё так павернецца?..”

“Слаўная якая!.. — здзіўляецца Анна, — і чаго вам не жылося?.. — а Ніна папраўляе на мне шалік:

“Не ляталася”.

“А са мной?..” — пытаецца Марта, і мне хочацца, каб Анна з Мартай пазнаёміліся, каб Анна заўважыла, як Марта на яе падобная, ды Росцік нервуецца: