Мроi Багны

У спякотныя дн, якх у годзе было не так шмат, мы плавал моры на водмел кдался ваду з камянё хвалярэза. Над хвалярэзам кружылся нахабныя тлустыя чайк. Чаек мы пабойвался каб залагодзць, кармл х жытнм праснакам. Мы адломлвал ад хлеба маленькя кавалачк падкдвал х угору. Чайк праглынал х проста паветры. Часам мы хадзл гуляць у развалны старога форта хваёвым га. Гуляць у форце дзецям сурова забаранялася, бо там можна было незнарок звалцца сутарэнне, або саслзнуць у запонены вадой ро, як сё яшчэ бы досыць глыбокм. Але хто слуха гэтыя забароны? Вежы форта абваллся зарасл ажынам, праходы памж вежам, калсьц брукаваныя, парасл травой мохам. Форт атачала напаразваленая сцяна з рэшткам рова, злучанага з морам невялчкм каналам. Часам у ро заплывал цюлен з прадагаватым тулавам смешным кароткм лапам, падобным на лопасц вёсла. Яны лянва песцлся цеплаватай стаялай вадзе, падняшы над паверхняй блскучыя галовы з велзарным цёмным вачыма. Мы з братам сядзел на рунах сцяны кдал цюленям дробных рыбак.

Мы любл Дольную Зямлю, хво, выдмы. мора. Мы не перастал яго любць, нават кал загну наш бацька. Мора прывабла яго, яно ж адабрала ягонае жыццё. Аднойчы пасля шторму ён не вярнуся на бераг. Хвал выкнул на пясок абломк ягонай лодк. На наступны дзень бацьку знайшл каля хвалярэза. Мёртвым. Мора пашкадавала яго. Ягонае цела не пераламала аб камян, марскя стоты не абязвечыл яго аблчча. На твары яго застыла цхамрная смешка, здавалася, быццам ён спць. Мац не плакала. Я помню, як у ноч перад пахаваннем яна сядзела ля труны, сашчапшы пальцы рук гледзячы проста перад сабой. Яна была збялелая, як палатно, вакол яе вачэй ляжал глыбокя цен, але нводная слязнка не скацлася па яе шчацэ. Мы з Янам сядзел, абняшыся, на ложку, таксама не асмельвался плакаць. То было наша першае сутыкненне са смерцю горам. Пасля гэтага мы з братам больш не хадзл на хвалярэз.

Выгнанне

Пасля смерц бацьк нашае жыццё пачало развальвацца на частк. Але не з прычыны таго, што мац засталася адна з двума дзецьм на руках. Яна была яшчэ маладая поная сл. Яна мела краваць чонам з ветразем магла правцца з рыбалоным сеткам не горай за любога мужчыну. Вакол яе весь час круцлся жанх - галоным чынам маладыя дацы старыя халасцяк, якя вырашыл абзавесцся, нарэшце, сям'ёй. Але яна адпрэчвала сх. Мац кахала свам жыцц тольк аднаго чалавека - нашага нябожчыка бацьку, а ншыя был ёй непатрэбны. Яна была моцная, вельм моцная. Ёй хапла бы сл, каб адной выгадаваць нас з братам. Нас усх загубла ншае.

Спачатку да нас дайшла вестка аб сконе старога караля Барыслава. А пасля па Дольнай Зямл пачал хадзць трывожныя чутк аб крывавых сутычках памж двума яго сынам - Мраславам Мкам Ахмстрыньчыкам. "Карону не падзялл", - казал людз. Некаторыя гаварыл больш з'едлва: "Цела караля-нябожчыка яшчэ астыць не паспела, а сынк жо грызуцца над м, як шакалы. Скончыцца тым, што яны перарвуць адзн аднаму глотк, кранай будуць краваць ншаземцы". Я была зусм яшчэ дзячынкай, але я жо пачынала прыслуховацца да гутарак дарослых, я жо шмат чаго разумела. Вестк аб мжусобцы данослся да нас, як водгулле далёкай навальнцы. Вайна была дзесьц там, сярод ранн Разлогу багна Сумрадз. Мы спадзявался, што нас гэта не закране. А пасля я першыню пачула слова "рамейцы". Яны дуць з паднёвага сходу, казал людз. Чарнавалосыя, з бранзаватай скурай вачам, як аскепк базальту. Смерц яны не баяцца сам не шкадуюць нкога. Яны кленчаць перад кожнай бтвай, узносячы малтвы свайму нябачнаму бажаству, а хня жрацы востраканцовых каптурах бласлаляюць вона на забойства. А забваць яны меюць, казал людз. дуць дуць наперад, як чорная саранча. Уваходзяць у хаты расстрэльваюць з внтовак сх, хто трапляецца м на вочы. Параненых дабваюць штыкам шаблям. Лёзы цьмянеюць ад крыв. Нвы гараць, над пажарышчам плыве водгулле храмавых звано - храмы палаюць таксама, а па дарогах брыдуць пагарэльцы, да мора, на понач, куды яшчэ не дакацлася вайна...

А потым мы даведался, што Лэндале спалены. Старажытная сталца каралё. Горад, як ляжа мж трыма высокм грудам, размешчаным выглядзе кароны або трызуба. Аднойчы я была Лэндале. Кал яшчэ жывы бы бацька, мы ездзл туды на святкаванне Летняга Сонцавароту. Лэндале, дзе храмы такя высокя, што здаецца, быццам х гольчатыя шпл працнаюць аблок. Лэндале з брукаваным вулачкам, такм вузкм, што там ледзьве раз'едуцца два вершнк, з шумным крмашовым плошчам, такм прасторным, што на х хапае месца гандлярам, скамарохам, святочнаму натопу. Лэндале з беласнежным вежам, каваными масткам каляровым сцягам, якя лунаюць на цёплым летнм ветрыку. Я не магла паверыць, што горада больш няма. Я плакала па Лэндале, як плачуць па памерлых.

А потым Мка захап карону, забшы брата Мраслава, Дольную Зямлю прыйшл рамейцы. Прыморскя дзюны был абвешчаны памежнай тэрыторыяй, дзе грамадзянскае насельнцтва не павнна знаходзцца. Я помню, як у выдмы забвал сва нацягвал на х калючую металчную сетку. Цёрн. А потым па жалезных шыпах пабег сн агонь, як забвае сё жывое. Мы сыходзл. Мы развтвался з морам. Рыбацкя хаты стаял кнутыя, спусцелыя. У трысняговых стрэхах шамаце дзюнны пясок. Сонца чырванаватай смузе павольна апускалася мора. Па дарозе з рыпеннем валакся калёсы, даверху нагружаныя хатнм начыннем. Побач цягнулся людз - мужчыны, жанчыны, дзец. Нямоглых старых везл на вазках. Немалят несл на руках. Уздож дарог стаял рамейцы з атаматычным внтокам.

Мац не плакала, кал памёр бацька. Але кал мора знкла за грэбнем дзюны, яна завыла. Не заплакала, а менавта завыла. Як вые смяротна паранены звер. Як галосяць плакальшчыцы над маглай. Дзень нашага зыходу запомнся мне гукам, перадусм. Рыпенне кола. Рэзкя вокрык вайскоца. Патрэскванне Цёрну. Плач дзяцей ляманты кабет. Брат бы яшчэ занадта малы, каб усвядомць увесь сэнс таго, што адбывалася, але напалоханы слязам мац, ён таксама пача румзаць. Я рэзка рванула яго за руку ляпла яму поху. "Не вый, ты ж не дзячынка!" - сказала я. Ён бы спалохана замок, але амаль адразу разрося зноку - жо ад болю крыды. А мяне жо не заставалася слёз. Больш н разу жыцц я не заплакала. Нават праз шмат гадо, кал мой брат стая на эшафоце, побач са злодзеям забойцам, а кат схляся над жароняй, правяраючы, ц дастаткова распаллся жалезныя пруты.

Перасяленцы

Дванаццаць год мнула з тых часо, як мы пакнул дзюны. Майму брату тады было сем. У восем яго аддал адну з мперскх ваенных школ, якя пасюдна адчынял былым каралестве пасля сталявання Закона Праведнка. У шаснаццаць ён ста жанерам унутраных войска. У дзевятнаццаць яго адправл на эшафот за замах на забойства. На шчасце, наша мац была дано жо магле не бачыла сяго гэтага.

Пасля адсялення мы атрымал новае жытло горадзе Вльску. Лчылася, што нам добра пашанцавала, бо пасялл нас не дзе-небудзь, а сталцы Правнцы. Не ведаю, чаму Намеснку здумалася зрабць новай сталцай менавта Вльск. Шэры, маркотны горад з пустынным вулцам няклюдным будынкам. Магчыма, горад сам па сабе бы не так жо дрэнны. Але мне ён здавася выродлвым.

Мы жыл барачным квартале на скрайку горада, непадалёк ад рэйкавай дарог. Небрукаваныя вулцы пасля кожнага дажджу расцякался граззю. Квартал бы абнесены высокм догм плотам, адразу за якм пачынался пустк. Удалечын па-за пусткам вднелся вежы Вльскага астрога. Дамы был пабудаваны спехам прызначался адмыслова для перасяленца. Кожны барак бы разлчаны на дзве сям'. Кватэры злучался цёмным калдорам, вечна загрувашчаным, заваленым нейкм смярдзючым рыззём. У нас бы адзн пакойчык кухня з вялкай печчу. Прыбральня месцлася на вулцы - адна на тры барак. Гэтыя дамы прыналежыл гарадской радзе. Плацл мы тольк за пастой. Сума была невялкая. Узмку даводзлася даплачваць за пячны вугаль.

Нельга сказаць, што нас кнул на вырак лёсу. Я помню, як да нас прыходзл чынонцы з Калег Грамадскага Нагляду. Тры атлусцелыя кабецны з бульдожым фзяномям, нейкя аднолькавыя, як сёстры-блзняты. Усе трое нягнуткх шэрых пнжаках, з высокм прычоскам залатым пярсцёнкам на мясстых пальцах. Камян пярсцёнках был буйныя фальшывыя. Выраз твару х таксама бы аднолькавы, злосна-грэблвы. Чынонцы прапанавал мац аддаць сына ваенную школу. Плацць за навучанне не трэба - аб усм паклапоццца рад. Ян атрымае адукацыю, апроч таго, будзе забяспечаны жыллём, ежай, вопраткай см неабходным. Мац не пярэчыла. Таксама яны знайшл для мац часовую працу - прыбральшчыцай у гарадской карчме. Часовую, бо жанчынам Рамейскай мперы не належыла працаваць. Невялк заробак падтрымае яе, пакуль яна не знойдзе сабе новага мужа. Чынонцы нават пакнул ёй аркуш паперы са спсам удацо халасцяко, гатовых прыняць самотную жанчыну з дзецьм. Кал яны сышл, мац скамячыла гэтую паперчыну кнула печ. Яна не працягнула дога. Мац засёды была моцная духам, але пасля перасялення ёй быццам штосьц надламлася. Мора давала ёй слы дыхала яе жыццё. У Вльску мац затыхалася, як рыба, выкнутая на пясок.

Яна мы цяпер бачыл нячаста. Выхаванцы ваеннай школы магл адведваць сваяко тольк па вялкх святах, кал м давал каротк водпуск. Я разумела, што брату з нам нецкава. Кал ён прыходз, нам нават не было пра што пагутарыць. Спакваля мы раблся яму чужым. Кал мац пачала хварэць, я змушана была падмяняць яе карчме. Нам патрэбны был грошы. Кал яна памерла, брату дал пазапланавы водпуск. На сутк. Але ён сышо адразу пасля пахавання. мперская школа зрабла сваю справу. Родная мац стала для яго чужым чалавекам. я таксама. Я нават не пэнена была, ц памятае ён Дольную Зямлю.