Сарока на шыбеніцы

Мяне пасялілі ў нейкім інтэрнаце; маімі суседзямі па пакоі аказаліся трое ці то будаўнікоў, ці то аграномаў: гэта былі гадоў на дзесяць малодшыя за мяне хлопцы, родам з такога ж райцэнтру, толькі ў іншай вобласьці. Яны прынялі мяне даволі прыязна: пачаставалі яблыкамі – куча антонавак, падобных да высушаных сонцам чарапоў, была рассыпаная па стале, – і выдзелілі мне ложак, каля якога на тумбачцы стаяла адзіная тут настольная лямпа. Аднак я адчуваў, што лішні ў іхнай кампаніі і што яны зь нецярпеньнем чакаюць заўтрашняга дня, калі я нарэшце зьеду ў сваю сталіцу. Мэбля ў пакоі была самая звычайная, хіба што на шафе стаяў невялікі глёбус, забыты, відаць, нейкім географам-самавукам.

Гаварыць нам было няма пра што, ды і суседзі мае не імкнуліся да размовы: у аднаго зь іх меўся пашарпаны ноўтбук, і яны ўтрох сядзелі на ложку, хуліганячы ў нейкім чаце. Я дастаў кніжку і выцягнуўся на ложку. Раз-пораз уладальнік ноўтбука паглядваў на мяне, я адчуваў гэта – адначасова насьцярожаны, пагардлівы, гідлівы і зацікаўлены позірк на сваёй кніжцы, нібы ў мяне з грудзей вытыркаўся вільготны й валасаты рог. Яны ўспрымалі кніжку як частку майго цела; гэта было прыкра, але і трохі прыемна.

Дзень сканчаўся, мае суседзі выпілі трохі і закусілі, не выключаючы кампутар, я спытаў, ці можна мне пакурыць ля вакна, і адзін зь іх моўчкі падсунуў мне абгарэлую попельніцу. Сьцямнела, я запаліў лямпу, і яны ад нечаканасьці здрыгануліся, забыўшы, напэўна, што ў пакоі ёсьць нехта яшчэ. Яшчэ адна цыгарэта, глыток цёплага спрайта. Я з жалем перагарнуў апошнюю старонку кнігі і адчуў, што засынаю.

Гадзіне а другой ночы я раптам адплюшчыў вочы. Двое аграномаў, або будаўнікоў, або сантэхнікаў, усё яшчэ сядзелі, схіліўшыся над ноўтбукам, трэці стаяў каля адчыненага акна і задуменна паліў. “Спаць трэба,” – сказаў ён, пазяхнуўшы, – “Ноч. Увесь сьвет сьпіць”. Я перавярнуўся на жывот, канчаткова прачнуўся і зірнуў у акно. Цяжкая, густая, вязкая, страшная, дзіўна бяззорная айчынная ноч панавала там. Асьвятленьнем райцэнтр быў не разбэшчаны, яно папросту не працавала ні тут, каля будаўнічага камбіната, ні на галоўнай вуліцы, гарадок ляжаў у такой цемры, ад якой можна было асьлепнуць; сапраўды здавалася, што мая ўсё яшчэ ўключаная настольная лямпа і іхны ноўтбук былі адзінымі на сьвеце крыніцамі сьвятла. Недзе паблізу, за рыпучымі драўлянымі дамамі, пранізьліва вылі ці то ваўкі, ці то мясцовыя школьнікі, якім я неўзабаве мусіў распавесьці нешта такое, пра што не прачытаеш у падручніках, і раз-пораз раўлі пад вакном ахрыплыя горлы нябачных, таямнічых грузавікоў. Мне ні з таго ні зь сяго захацелася пагаварыць.

– Ну, ня ўвесь сьвет сьпіць, – далікатна, але гучна сказаў я. – У Амэрыцы ж, відаць, самы разгар працоўнага дня.

Мае суседзі пераглянуліся. Той, што стаяў ля акна, усьміхнуўся:

– Табе фільмаў трэба паменей глядзець... Разгар працоўнага дня...

– У блядзей і бандытаў цяпер паўсюль разгар працоўнага дня, – падаў голас уладальнік ноўтбука. – Што ў нас, што ў Амэрыцы. Гэта нам а сёмай падымацца. А блядзі амэрыканскія дамоў у гэты час патупаюць.

– Падмыюцца і ў люлю, – прамовіў трэці летуценна. – Глядзеў гэты фільм? Ня памятаю, як называецца.

Ягоныя сябры міжволі наморшчылі лбы.

– Я толькі хацеў сказаць, што ў нас ноч, а ў Амэрыцы цяпер дзень, – асьцярожна зазначыў я. Размова відавочна ішла ня ў тое рэчышча.

Яны зноў пераглянуліся. Цяпер мае суседзі сядзелі ў рад на ложку, проста перада мной, і чамусьці стомлена, падсьлепавата вывучалі мой твар.

– Ты акуляры пратры і ў акно зірні, – сказаў адзін зь іх. – Ноч там. Дзьве гадзіны ночы. Які нафіг дзень?

– Ён жартуе, але ж нам нясьмешна, – сказаў уладальнік ноўтбука і выключыў сваю машынку.

– Можа, амэрыкашкі і думаюць, што ім ноч пофігу, – прысланіўся сьпінай да сьцяны другі будаўнік. – Але цяпер дзьве гадзіны ночы, гэта факт. Што б яны там у сваім галівудзе не здымалі.

– Амэрыка... – працягнуў зьдзекліва яшчэ адзін аграном. – Ты яшчэ нам пра Гары Потэра скажы. Гумарыст.

– Але там і праўда дзень цяпер, – дрыжачым, як у Джардана Бруна, голасам, прамовіў я і сеў на ложку. – Ня ведаю, колькі дакладна, але... Ну, гадзіны дзьве дня...

Яны зноў пераглянуліся і раптам засьмяяліся – усе разам, злавесным, белазубым хорам.

– Ну ты сатырык! – гучна сказаў, выцершы рот, уладальнік ноўтбуку, і ў сьценку пагрукалі. – Першы раз такога бачу. У Амэрыцы, значыцца, дзень, толькі ў нас, мудакоў, ноч! Ну-ну, раскажы нам яшчэ якую казачку перад сном.

– Запомні, брат, – зусім ужо сур’ёзна сказаў другі будаўнік, падняўся, падыйшоў да акна і паманіў мяне пальцам. – Вунь там (ён паказаў на будынак будкамбінату) – там Расея. А там – Польшча. А мы тут. І паўсюль ноч. І няма чаго тут больш... Такія справы, брат.

– А за Польшчай што? – задхаючыся ад крыўды, спытаў я.

– А хер яго ведае, – махнуў рукой аграном. – Якая розьніца.

– Амэрыка, напэўна, – усьміхнуўся той, што з ноўтбукам, і яны зноў заіржалі.

– Я ў Польшчы быў, – павярнуўшыся да сваіх, сказаў той, што стаяў ля акна. – Курыца ня пціца.

– А гадзіньнік ты там што, не пераводзіў на гадзіну назад? – помсьліва кінуў я яму проста ў твар.

– Ну, пераводзіў, – зьдзівіўся ён. – Ну і што? Я і зараз магу перавесьці, сьвятлей на двары ня стане.

Адчуваючы, як гараць мае шчокі, я ўскочыў з ложка і схапіў настольную лямпу. Твары маіх суседзяў па пакоі пацямнелі. “Ну, бля, падсялілі кадра”, – сур’ёзна прамовіў адзін з будаўнікоў і схаваў ноўтбук пад ложак. Другой рукой я, ледзь дацягнуўшыся, зьняў з шафы глёбус і ў такой позе, на ланцугу провада, зь пенай на вуснах, пачаў сваю лекцыю.

Я круціў вакол сваёй восі стары, выцьвілы мячык, і ён ціха парыпваў пад занадта яркім сьвятлом лямпы. Аграномы змрочна слухалі, а я гаварыў, гаварыў, гаварыў, сьпяшаючыся, каб мяне не перапынілі; мая астраномія была ўбогай, баюся, цяпер я нават ня здаў бы школьнага іспыту, але яна была слушнай, гэта я ведаў; і ўсё ж у нейкі момант я засумняваўся: надта ўжо патыхала нейкай містыкай гэтая дзея, недаверлівыя твары маіх суседзяў, мой усхваляваны голас, брудны дыван на дашчатай, пафарбаванай у бардовы колер падлозе, ноч, цяжкае, пагрозьлівае дыханьне ў паўзмроку, і слова “сонца”, якое я ўсё паўтараў і паўтараў... А ці напраўду я маю тут рацыю? І, каб адкінуць сумненьні, я загаварыў яшчэ гучней і яшчэ больш апантана.

– Нават тут, за Польшчай, ужо іншы час! – сказаў я і тыцнуў пальцам у першае, што трапілася на глёбусе “за Польшчай”: у месца, дзе знаходзіцца адзін паўночны, дажджлівы партовы горад. – У нас палова на трэцюю, а там толькі палова на другую!

Глёбус нечакана саскочыў са сваёй хісткай ножкі і паляцеў на падлогу: сапраўдныя “ўцёкі Зямлі”. Было добра чуваць, як ён пакаціўся па падлозе – я зрабіў крок наперад, каб спыніць яго, і наступіў у цемры на ўласную плянэту. Пад нагой храснула. Я нахіліўся над падлогай, і лямпа ў маёй руцэ адразу ж згасла. У сьценку зноў загрукалі.

– Ладна, – сказаў адзін з маладых аграномаў. – Спаць трэба. Ноч даўно. Заўтра падымацца рана.

Яны моўчкі і хутка ўлегліся і неўзабаве ўжо храпелі. А я доўга ня мог заснуць, варочаўся, усё ацэньваючы самога сябе, спрабуючы зразумець, як я выглядаў на гэтай сцэне, узгадваў цэлыя кавалкі свайго маналёгу. Здолеў я ім нешта давесьці або ня здолеў? І наогул: здольны я даводзіць нешта людзям або мяне ніхто, ніколі не паслухае, ня зьверне на мяне ўвагі? І ці сапраўды існуе яна, Амэрыка далёкіх, паўночных, партовых гарадоў, дзе вечна ідзе дождж?