Сарока на шыбеніцы

Калі я прачнуўся, пакой быў пусты. Ножка глёбуса і ён сам, праломлены, але горды, ляжалі на стале, як часткі таямнічага прыстасаваньня. Я схадзіў умыўся, сабраў сумку і спусьціўся ўніз. Трэба было недзе пасьнедаць. І тут мяне паклікалі па імені.

Я павярнуўся. З фатэлю падняўся ўсьмешлівы хлопец у белай кашулі.

– Як вы сябе адчуваеце? – спытаў ён замест прывітаньня.

– Нічога... Нармальна, – адказаў я. Як заўсёды, я губляюся перад незнаёмымі, і адказ прагучаў даволі жаласьліва.

– Пацаны тут сказалі, вы ўначы скардзіліся на здароўе, – скрушна пахітаў маладзён галавой. – Можа, я праводжу вас да доктара, гэта тут недалёка.

– Ды не, са мной добра ўсё, – сказаў я трывожна. – І ў мяне лекцыя ў школе, праз гадзіну...

Чамусьці я стаў корпацца ў пінжаку, шукаючы сваё запрашэньне.

– А вось лекцыю давядзецца перанесьці, – спачувальна прамовіў хлопец. – Ведаеце што: яжджайце лепш дамоў, адасьпіцеся, прыміце лекі. Схадзіце ў кіно. Вам відавочна трэба адпачыць. Наступны аўтобус а дзясятай сорак. Якраз пасьпееце. Сёньня панядзелак, у паўпустым паедзеце, зайздрошчу. Усё зразумела?

Ён усьміхнуўся мне і стрымгалоў выйшаў. Я падняўся да сябе ў пакой, каб сабраць заплечнік. Дзьверы былі адчыненыя, незнаёмая мне жанчына, прыўстаўшы на мыскі ног, ставіла на шафу новы глёбус.

5.

Пра яго казалі: стары лапух; казалі, бывала, проста ў вочы ды бяз злосьці. Антонавіч вёў у Цэнтры цыркавы гурток, ніхто, апрача дырэктаркі, ня ведаў, адкуль наогул узяўся тут гэты неахайны, заўсёды чырванавокі, зь сівой шчэцьцю на нямытых шчоках, бяскрыўдны мужычок, які нікому не адмаўляў у дапамозе і ў той жа час нічога пра сябе не распавядаў. Ён апранаўся ў дурнаватыя старамодныя строі, што пахлі мачой і сродкам ад молі, павязваў на шыю квяцістую жаночую хустку, а ягоным валасам, доўгім ды рэдкім, як у няўдахі-музыканта, здаецца, так і не было наканавана даведацца, што такое шампунь і расчоска. Побач зь ім Вераніка заўсёды адчувала сябе як побач з набітай адзеньнем шафай, якую адчынілі першы раз за паўстагодзьдзя. Яна старалася ўнікаць прысутнасьці Антонавіча, хаця, як і яе калегі, ставілася да яго амаль што з сымпатыяй. Калі Антонавіч нешта казаў, паветра навокал імгненна набывала трывалы часнычны водар, і таму Антонавічу ніхто ніколі не рабіў заўвагаў. І ён спакойна працаваў далей, упэўнены, відаць, што выглядае досыць рэспэктабэльна.

У той дзень Вераніка выпадкова напаткала ў калідоры дырэктарку, і Ганна Юр’еўна, безуважна павітаўшыся, потым раптам прытармазіла ды ўзяла Вераніку пад руку. “Веранічка, зрабі ласку,” – вочы дырэктаркі засьвяціліся ад палёгкі. – “Ніяк ня можам нашага Антонавіча злавіць, ён так за тэхніку бясьпекі й не расьпісаўся. Ты пашукай яго, здаецца, у яго сёньня заняткі... Вельмі прашу”. Вераніка ўздыхнула, узяла паперы ды рушыла на другі паверх, дзе месьціўся цыркавы гурток.

Ёй пашанцавала, яна адчыніла дзьверы й пабачыла Антонавіча ўласнай пэрсонай. Адразу ж нейкае шаснаццатае пачуцьцё падказала ёй, што ў звычным інтэр’еры памяшканьня на гэты раз маецца прыхаваная загана. Спачатку, апынуўшыся за сьпінамі навучэнцаў, яна не магла ўцяміць, у чым жа тут справа. Два дзясяткі дзяцей, што стаялі паўколам ды моўчкі глядзелі перад сабой, таксама насьцярожылі Вераніку – надта ўжо сур’ёзнымі былі іхныя вочы, дзеці, здавалася, намагаліся зразумець, што адбываецца. І толькі потым, сярод стракатага, вясёлкавага абсталюнку пакоя, Вераніка пабачыла Антонавіча.

Начапіўшы круглы клоўнскі нос і намаляваўшы сабе рознае велічыні румяныя пляміны на шчоках, голы па пояс Антонавіч выконваў, хістаючыся й ледзь ня падаючы на зваленую проста ў куце купу бліскучых пакамечаных касьцюмаў, дзіўны сутарговы танец ды яшчэ мармытаў нешта весела сабе пад нос. Пад жыватом ягоным вольна й крыху непрыстойна боўталіся канцы расшпіленага паса, але самае цікавае было нават ня гэта. Антонавіч пабачыў Вераніку, сарамліва й бязглузда ўсьміхнуўся, навучэнцы расступіліся, даючы ёй прайсьці, а Вераніка з жахам глядзела, як па нагавіцах клоўна распаўзаецца мокрая пляма. І гэтаксама, як пляміна, шырыўся ды апаноўваў Вераніку гідкі, млосны жах. Яна не магла паварушыцца, проста стаяла ды ў здранцьвеньні чакала, пакуль Антонавіч спыніцца – але ён, здаецца, сам быў зьдзіўлены й пазьбягаў глядзець уніз.

– Вы чым тут займаецеся? – прамовіла нарэшце Вераніка.

– У нас гэтыя... практычныя... – нясьмела сказаў аднекуль зьнізу тоўсты хлопчык бяз двух пярэдніх зубоў.

– Малайчына, – выцягнуў шыю зьніякавелы Антонавіч. – Які малайчына.

– Так, у вас сапраўдны майстар-клас, – нахмурылася Вераніка. – Антонавіч, патлумачце мне самі, добра?

Ёй спадабаўся ўласны голас, у ім нечакана абудзілася дзіўнае жалеза. У Веранікі на нейкае імгненьне заняло дыханьне ад незнаёмага раней, цеснага, пякучага адчуваньня – адчуваньня ўлады над гэтым клоўнам, які толькі што ледзь не паваліўся на цыркавыя касьцюмы. Яна ведала, што цяпер, у гэты момант, яна мае поўнае права гаварыць зь ім так і не выбіраць выразаў, і нават даць, калі спатрэбіцца, Антонавічу поўху, – неаспрэчная праўда знаходзілася за сьпінай Веранікі, і было прыемна адчуваць яе каменны халадок.

– Дык гэта, – ашчэрыўся Антоныч, – гэта самае...

Раптам у пакоі пачуўся гучны рогат, касьцюмы пад нагамі Антонавіча заварушыліся, і адтуль паднялася, напалохаўшы хіба Вераніку, але не дзяцей, якія, відаць, ведалі пра яе існаваньне, ускудлачаная, пакамечаная бы скарыстаная паперчына, зь вялікімі, цёмнымі ці то ад касмэтыкі, ці то ад хваробы вачыма старая лялька. Лялька рагатала, пацяшаючыся разгубленасьцю Веранікі, ды не магла ніяк спыніцца. Толькі цяпер Вераніка заўважыла тое, што яе з самага пачатку зьбянтэжыла, але ўдала прасьлізнула міма ўвагі: тры брунатыя бутэлькі, якія стаялі пад сталом, пара плястмасавых шкляначак, акуратна выкладзеная на газэце каўбасная шкурка, фальга танных цукерак...

– Абасцаўся, – сьмяялася лялька, – казала яму, будзе як тым разам, а ён!..

Вераніка закусіла вусны, а Антонавіч, мітусьліва зашпільваючы пас, адступаў да сьцяны. Лялька, якая аказалася пажылой заспанай жанчынай, урэшце здушыла ў сабе апошні сьмяшок ды ікнула.

– Жонка мая, зь Сібіры вярнулася, радасьць мая, – нёс Антонавіч поўную лухту, – Веранічка, я вас пазнаёмлю...

– Ідзіце дамоў, заняткі скончаныя, – спахапілася Вераніка, якая ўсё не магла адвесьці погляд ад нагавіцаў Антонавіча, і навучэнцы кінуліся да выйсьця. Антонавіч прыхіліўся сьпінай да сьцяны, а лялька, пасьмейваючыся, апранала паліто і ніяк не магла трапіць у рукавы. Вераніка цьвёрдым крокам падыйшла да клоўна й працягнула да яго руку.

– Не! – мэлядраматычна закрычаў Антонавіч ды закрыў далоняй твар. Аднак Вераніка, не зважаючы на густы, так знаёмы ёй зь дзяцінства перагар, лёгка перадолела старэчы супраціў і сарвала зь перакошанай пысы чырвоны мяккі нос. І тады Антонавіч зь лямантам схапіўся за аголенае месца рукамі, нібы Вераніка нанесла яму крывавую рану.

У той дзень яна думала нядоўга і ўжо пасьля абеду распавяла ўсё дырэктарцы. “Ну натуральна, натуральна, такім ня месца ў дзіцячай установе!” – перабольшана ўсхваляваным голасам усклікнула дырэктарка й зараз жа звольніла Антонавіча, хаця насамрэч, і Вераніка не магла знайсьці гэтаму тлумачэньня, ня надта каб і зьдзівілася.

***

Да дому, на пятым паверсе якога жыла сям’я Драгуновых, Вераніка падыходзіла не бяз страху. Але гэта было грамадзкае даручэньне, і словы “Калі ня мы, то хто?”, кінутыя Нінай Дзьмітрыеўнай ураньні, чамусьці глыбока закранулі душу Веранікі. Сям’я – гэта было, канечне, моцна сказана, Драгуноў жыў з маці, а бацькі свайго нават ня ведаў, не было ў яго таксама ані братоў, ані сясьцёр. З дрыготкай у пальцах яна выклікала ліфт, размаляваны ды загаджаны, несумненна, самім яе апекаванцам, расчаравальна хутка паднялася на патрэбны паверх, перажагналася ў думках ды пазваніла. Высьветлілася, што ўсё было ня так ужо й жахліва. Прынамсі, кватэра Драгуновых мала чым адрозьнівалася ад іхнае кватэры, тут таксама было ў меру чыста, таксама стаяў за канапаю пыласос, з кухні пахла катлетамі, на сьценах расьлі кветачкі, а большую частку залі займаў набіты шклом сэрвант. Драгуноў, у спартовым трыко й майцы, паныла ўсьміхнуўся ды правёў Вераніку ў свой пакой, дзе было зусім ня страшна, толькі пахла цыгарэтным дымам. На сьцяне вісеў агромністы постэр з выявай падобнае да гарылы кіназоркі, з тых самых баевікоў, якія так любіў брат Веранікі.

– Гэта хто? – спытала Вераніка, каб неяк наладзіць кантакт.

– Ты што, кіно не глядзіш? – змрочна сказаў Драгуноў. – Гэта ж...

І назваў нейкае амэрыканскае прозьвішча, прычым відавочна няправільна.

– Напэўна, яго завуць усё ж... – запярэчыла Вераніка пасьля доўгага роздуму.

– Табе адкуль ведаць, – задуменна сказаў Драгуноў, але гэтым разам без пагарды. Вераніка ўрэшце выдыхнула, адчула сябе больш упэўнена, спытала, ці можна ёй сесьці на ложак. “Ды садзіся ты”, – кінуў раздражнёна Драгуноў, думаючы пра сваё. Яна села, дастала падручнікі, сшытак.