Восень пасярод вясны

— Яшчэ войны з-за гэтых праклятых пачвараў пачнуцца!

— Войны? Хутчэй наадварот: жалезныя каляі зблізяць народы, аб’яднаюць іх, — Яцак заставаўся верны свайму куміру.

— Але ж будуць і тады войны? Як думае пан паэта?

Каму іншаму Сыракомля адказаў бы абразлівым словам. Маўляў, колькі ж можна таўчы ваду ў ступе! Але да Серабракова, які ратаваў гэту няўклюдную канспіратарку, які прывёз яму рускага «Паштальёна», ён не мог быць непачцівым, Таму адказаў ухіліста:

— Ліха яго ведае. Можа, і будуць. А калі будуць, то не такія, як цяпер. Цяпер чалавек забівае са стрэльбы аднаго чалавека, Забівае, гледзячы яму ў вочы. А потым будзе дратаваць паравозам сотні і тысячы. Трушчыць, не бачачы і не рахуючы сваіх ахвяр. Але, — Сыракомля зноў ажывіўся, — але калісьці наступіць астатняя вайна. Свет тады падзеліцца на дзве палавіны: на прарокаў і лжэпрарокаў, якія будуць выдаваць сябе за сапраўдных прарокаў. Адны стануць вучыць, каб любіць бліжніх, другія — каб іх ненавідзець. Адны будуць заняты стварэннем, другія — разбурэннем. Лжэпрарокі зрушаць з месца зямную вось — каб у іх заўсёды было лета, а ў ворагаў — зіма. Аднак жа выйдзе ўсё іначай. На сады антыподаў стануць наступаць пустыні. І тады прыйдзецца паставіць зямную вось на старое месца. Многа яшчэ будзе глупстваў і шкодаў, якія прыдумаюць лжэвучоныя ў царстве лжэпрарокаў. Урэшце перапоўніцца чаша цярпення адных, а нахабства другіх дасягне немажлівага. І тады лжэпрарокі пойдуць на нас вайной. А паколькі жыць яны будуць у антыподах, то стануць шпурляць у нас скрозь тоўшчу зямлі вогненныя згусткі, узятыя з сонца. Палаючыя кулі будуць упівацца ў нетры, як упіваецца ў свежы бохан хлеба востры нож, змазаны маслам. Падзіравяць наш шар, зрыюць лёхамі так, што ён павінен будзе вось-вось разваліцца…

— Бож-жачка мой, тады то ўжо наступіць канец свету!

— Не наступіць! Бо людзі нарэшце ўцямяць, што ў вайне той — не хто каго, а ніхто нікога. Не будзе каму, значыць, святкаваць перамогу. І тады сярод лжэпрарокаў знойдзецца адзін смелы чалавек, які прабярэцца ў падзямелле і знішчыць увесь запас штучных сонцаў. Загіне сам — але выратуе людскасць ад канца свету. І будзе гэта канец апошняй вайны і пачатак вечнага панавання дабра на зямлі! Вось так, міленькія вы мае… — Сыракомля ацёр хустачкай з твару краплісты пот, зняможана адкінуўся на спінку крэсла. — Больш вешчаваць я не буду. І не прасіце!

— Брава, пане Сыракомля! Такі ўзлёт фантазіі, такая выразная візія будучыні! — запляскаў у далоні Шэміс.

— І такая жахлівая, проста апакаліптычная.

— Але не безнадзейная. Вы заўважылі, п-панове, што ў нашага лірніка заўсёды ёсць п-праменьчык надзеі. І вера ў п-перамогу людскога розуму.

— Жаль толькі, што ніхто гэтага не запісаў, не ўвекавечыў, — пашкадаваў Серабракоў. — А нашым нашчадкам, відаць, цікава было б супаставіць сённяшнія мары з тагачаснай рэальнасцю.

— Сапраўды: каб гэта чалавек мог прадбачыць свой будучы лёс. Свой і свайго народа, — чым больш замыкалася ў сабе Янінка, тым больш ажыўляўся яе муж. — Выбачце мяне, пане Сыракомля, але яшчэ адно малюсенькае і апошняе пытанне. Якім было б жыццё, калі б чалавек ведаў далейшую хаду падзей?

— Пэўна што раем, — адмахнуўся Сыракомля. Выпітая крамбамбуля ды яшчэ ў сумесі з лікворам усё больш затуманьвала яму галаву. — Чалавек пазбягаў бы памылак, усё жыццё сваё пісаў бы набела. А так першую палову свайго зямнога шляху мы грашым, а другую — папраўляем ці замольваем памылкі.

— А я не п-пагаджуся з вамі. Калі чалавек будзе ведаць сваё п-прадвызначэнне, то жыццё яго стане не раем, а п-пеклам, бо ён бяздзейна апусціць рукі.

— Панове, хопіць прагностыкаў! Паглядзіце, што вы зрабілі з нашымі дамамі — яны ж пазяхаюць ад нуды. На правах гаспадара заклікаю вярнуцца да галоўнай работы: наліць! Хто мае тост?

— Прашу пазвалення мне, — узняўся Серабракоў. — У гэтым доме я першы раз, але, паверце мне, прыбыў сюды не ворагам. Я хацеў бы ўзняць бакал віна за дружбу лепшых розумаў Расіі і Літвы. Я ўжо меў прыемнасць сказаць пану Сыракомлі, што яго вядомы верш «Паштальён» перакладзены маім прыяцелем Трэфалевым на рускую мову і нават дакладзены ў нас на музыку. Горача спадзяюся, што за першай ластаўкай з’явяцца новыя, і мне хочацца дажыць да таго часу, калі творы найпершага паэта Літвы будуць выходзіць не толькі ў Вільні, але і ў Маскве ці Санкт-Пецярбургу. Адным словам — за яго паэзію!

— За мяне пілі ўжо, — аднекваўся Сыракомля.

— Але не за вашу п-паэзію, — падтрымаў Серабракова Каліноўскі.

— А калі так, — падхапіўся Сыракомля, — то за славянскую паэзію, міленькія! За светлую памяць Пушкіна і Лермантава, перад якімі я заўсёды нізка схіляў галаву. За маларасійскага Кобзара, нядаўна сканаўшага ў паўночнай сталіцы. За Адама, Юльюша і Зыгмунта, трох польскіх вешчуноў [19] — чулі, міленькія, мабыць, што за іх душы цяпер адпраўляюцца набажэнствы ў краі… Ну, і за Марцінкевіча — каб вывеў беларусінскую паэзію на адзін поравень з іншымі! — Сыракомля выхіліў кілішак адным духам.

19

Адам Міцкевіч, Юльюш Славацкі і Зыгмунт Красінскі — польскія паэты-рамантыкі.

— І за вясковага лірніка! — піснула Марыся. Яна таксама выпіла свой кілішак да дна: цікава было ўведаць, чаму ад гэтага напою людзі так ажыўляюцца.

Сыракомля крадком глянуў на дзяўчыну: малайчына, пэўна ўкалола Галену, не жадаючы таго, вядома. Ды і ўвогуле яна нішто сабе: крамяныя шчокі, вартыя пацалункаў, і губы, створаныя для пацалункаў. І грудзі, якія ўздымаюцца пры кожным уздыху.

— Мне ўстыдна! — прашаптала Марыся, адчуўшы яго погляд. І прыкрыла рукамі сукенку. Ноздры яе дробна ўздрыгвалі. Ёй чамусьці хацелася, каб гэтак жа пажадліва на яе паглядаў русявы віленчук. Няўжо гэта ён не раз прыходзіў да яе ў снах у варшаўскім кляштары? Насланне нейкае было — і тады, і цяпер.

Сыракомля адвёў вочы, зноў паспрабаваў уявіць сабе Марысю ў труне — каб памагло. Але прывід чэрапа не з’яўляўся, у галаву лезла зусім іншае, недарэчнае. І гэта выводзіла з раўнавагі: ёлупень стары, стары і дурны. Няўжо ён мог падумаць, што з ёю быў бы шчаслівы! Усе яны яднакавыя. І пекнасці ў яе асаблівай няма: бледнасць нейкая, нос пантопелькай, як і ва ўсёй радні, і губу верхнюю звесіла. Вось толькі бровы інакшыя — як у таго мужыка… Цікава, што іх звязвае? Трэба ў Галены спытаць… Зрэшты, якая справа яму да іхняй грызні? Хапае сваёй!

— Пайду спаць, — бесцырымонна абвясціў ён Галене. — Дзе тут знайсці які катух?

Але тут насупраць Сыракомлі расчыніліся дзверы, і ў іх спачатку паказаўся вялізны паднос з марцыпанамі і замарожанымі цукрамі, а ўслед і Агатка, ужо крыху чысцейшая і прычасаная. Яна відочна была задаволена сваім тварэннем: белы дом з шакаладным дахам цюцелька ў цюцельку нагадваў анелінскі палацык; замест вокнаў былі ўстаўлены жоўтыя слівы, навокал стаялі выпечаныя з хрусту дрэвы, а паміж імі віліся дарожкі, зробленыя са сцукраванага мёду.

— Зух з цябе, дзяўчына! Мусіць, і ты такая салодкая, што твае прысмакі, — Лакуціеўскі, відаць, ушчыкнуў Агатку, калі праз яго плячо яна ставіла паднос на стол, бо дзяўчына ўздрыгнула, пачырванела, але сцерпела, баючыся большай абразы.

— Усё роўна як сервіз, апісаны ў «Пане Тадэвушы»!

— Налятайце хутчэй, а то цукар-мароз растане.

«Цукар-мароз, цукар-мароз, — рэхам адбілася ў галаве Сыракомлі. — Ведалі б яны мой верш пад такой жа назвай, патаемна пушчаны ў свет колькі год назад… Будзе ён хадзіць, бязбацькавіч-жытнёвік [20] , і ніхто не дазнаецца, кім ён напісаны. Як і многага не дазнаецца. Усяго таго, што пойдзе з ім у магілу».

20

Жытнёвік — няшлюбнае дзіця, знойдзенае ў жыце, тое ж, што і крапіўнік.

Сыракомля зноў адчуў сябе адзінокім і непатрэбным. Безуважліва слухаў гаворку, якая перакінулася на правы край стала — туды, дзе побач сядзелі Каліноўскі, Серабракоў і Шэміс. Ён — пачаў, а яны — працягвалі яго вешчаванні:

— Цікава было б, аднак, даведацца, ці зменяць махіны аблічча самога чалавека. Ці не разлянівеецца ён?

— Думаю, што не п-павінен. Чалавек вырадзіцца без работы.

— Значыць, адны пчолы без трутняў? — Серабракова, было відаць, усё гэта таксама даўно цікавіла.