Восень пасярод вясны

— Не трэба, дзядзю, — папрасіў Яцак. — Не ўсім цікава слухаць пра хваробы… Давайце лепей папросім пана Сыракомлю, каб нам пачытаў сваю паэзію.

— Слунше! — збудзіўся граф. — Пшэцеж то така оказ’я!

— І дамы далучаюцца да гэтай просьбы! — Янінка па-ранейшаму не магла ні хвілінкі ўседзець на месцы, чым толькі нервавала Сыракомлю.

— Што-небудзь пра каханне, — запунсавела Ядвіга.

— Пра каханне, да ведама мілых дам, — Сыракомля спалохана глянуў на Серабракова: ці памятае? — я не пішу ўжо цэлую вечнасць. І сваё ўвогуле чытаць не люблю. Каб лішні раз не пераконвацца ва ўласнай бяздарнасці.

— Ну хоць адзін вершык! — Янінка ўмольна склала далоні.

— Але я не ўзяў сваіх кніжак.

— Тады па памяці! — губы Янінкі выпнуліся двума сэрцайкамі.

— Напамяць нічога не помню. Галава стала дзіравая, як рэшата.

— Аднак жа паэты могуць імправізаваць. Міцкевіч, кажуць, імправізаваў.

— Міцкевіч мог. Ён быў вешчуном. А я да іх не належу.

— А чаму Міцкевіча празвалі вешчуном? — Шэміс імкнуўся спыніць жонку, хоць яму гэта слаба ўдавалася. — Ён што — мог прадбачыць будучыню?

— Мог. І блізкую і далёкую. Седзячы ў Пецярбургу, ён аднойчы вешчаваў, што будзе ў далёкім двухтысячным годзе.

— Ну і што? — зацікавілася нават Дайнаровічыха. — Прыйдзе анціхрыст?

— Не, шаноўная васпані, пра антыхрыста ў Міцкевіча нічога не гаворыцца. І нашто яго прышэсце, калі тысячы антыхрыстаў ужо даўно ходзяць па зямлі… Вяшчун казаў пра іншае. Што ў двухтысячным годзе можна будзе дома, седзячы каля камінка, бачыць, што дзеецца ў тэатры…

— Няўжо — праз якую падглядную трубу?

— Не ведаю, міленькі, можа. Далей: можна будзе злётаць на іншую плянэту, скажам, да венерыянак ці як іх мілагучней назваць…

— Панове, панове! — умяшалася Галена. — Бліны стыгнуць, кілішкі вычыхаюцца.

— Ну — па ядынай, міленькі! Няхай бяжыць у раток на прыемнае знаёмства!

— А як тады будуць танцаваць? — на Янінку не было ніякага супыну. — Міцкевіч нічога не казаў?

— Нічога. Але я думаю, сэрданька маё, што на бруху. Поўзаючы на бруху. Хадзіць жа будуць на галаве.

— А цалавацца тады будуць?

— Супакойся, міленькая, будуць. Але не ў губкі, бо іх будуць тады маляваць у чорны колер…

— Матка найсвентша! Як чарты. На губах — пячатка д’ябла.

— … А ў каленькі.

— Фі, то дзеля гэтага прыйдзецца паднімаць падол.

— Не прыйдзецца. Сукенкі будуць кароткія, вышэй каленькаў.

— Які сорам! — не сунімалася Дайнаровічыха.

— Але ж каханне застанецца…

— Замоўкні, Янінка! Ёсць рэчы, куды больш сур’ёзныя, чым вашы падалы, — Шэміс бесцырымонна абарваў жонку. — Як, пане Сыракомля, будзе ісці поступ? Як будзе жыць людскасць? Павяшчуйце нам!

— Вешчаваць, вешчаваць! — як дзіця, падскочыла Марыся. Адзін яе сусед, граф, кляваў носам, другі маладзейшы, з прыездам новага чалавека, неяк сцяўся, замоўк — і яна зусім не ведала, што ёй пры такіх акалічнасцях рабіць.

— Вешчаваць? — перапытаў Сыракомля. Захапленне Марысі раздражніла яго: бач ты, дзіцё яшчэ, няхай і прывабнае, а ўжо камандуе. — Нашто вешчаваць пра далёкую будучыню, калі нам баліць сягонняшні дзень? Не вешчаваць трэба, а бічаваць!

— І вешчаваць т-таксама, — падтрымаў Шэміса Каліноўскі. — Каб ведаць, у імя чаго бічаваць.

— Але ж для таго, каб вешчаваць, павінна быць, родненькія вы мае, такая дробязь як натхненне.

— Дык і натхняйцеся намі, ешце нас вачыма. Мы будзем толькі рады, — Янінка гаварыла ад імя ўсіх, але мела на ўвазе сябе.

— Калі Міцкевіч пачынаў імправізаваць, ён выпіваў вялікі келіх крамбамбулі, — не здаваўся Сыракомля.

— А што гэта, вашмосць, за звер? — такога пітва не ведаў нават Дайнаровіч.

— Бяруцца розныя трункі і мяшаюцца, — Сыракомлеў голас прагучаў няўпэўнена: ён таксама добра не памятаў, што там з чым злучаецца.

— Дык бярыце, пане паэце, і мяшайце, хіба мала вам розных пляшак на стале?

— Патрэбен вялікі келіх — куляўка або раструхан…

— Ёсць у нас куляўка! — усклікнуў Ляшчынскі. — Ляжыць у буфетнай. Святой памяці тата казаў, што ў яе лезе роўна кварта, — гаспадар кінуўся за дзверы.

— Не трэба, Людвік, — прашаптала ля вуха Галена. — Табе няможна. Шануй сваё здароўе.

Сыракомля рэзка павярнуўся, акінуў Галену поглядам. Калісьці жаданая, яна здавалася цяпер зусім чужой. Плямы ішлі па ўсім твары, выступалі на шыі. Адцвіла півонія, адцвіла!

— А нашто, сэрданька, яго шанаваць? Дзеля каго і чаго?

— Хаця б дзеля ўдзячных чытачоў.

— Удзячных? Дачакаешся ад іх удзячнасці, як жа! І якая мне, нарэшце, справа да ўсіх на свеце? Пані Яніна тут добра сказала, — Сыракомля горка ўсміхнуўся, — хіба гэта істотна: дадуць пра мяне Аргельбранты [18] наступнага стагоддзя дваццаць радкоў ці не дадуць ніводнага?!

— Нашто вам г-гаварыць тое, у што самі не верыце?

Ляшчынскі між тым нёс куляўку — высокі келіх без ножкі, які нельга паставіць і таму трэба піць без продыху. Сыракомля няўпэўнена ўзяў яго ў рукі, разгледзеў на святло радзівілаўскую манаграму, выразаную на тонкім шкле. Адступаць не было куды.

18

Браты С. і М. Аргельбрант’ы — віленскія і варшаўскія кнігадрукары ХІХ ст., праславіліся выданнем энцыклапедый.

«Ну, я ім выдам! — падумаў помсліва. — Я ёй зараз выдам, каб зразумела, каго згубіла, каго на такога сухара памяняла! І гэтае дзяўчо няхай слухае. Каб потым унукам легенды расказвала… Легенды — пра што? Што ён ім зможа выдаць, такі недалужны. О, каб гэта год дваццаць таму. І мець тады такую галаву, як цяпер!»

Сыракомля ўзяў куляўку ў левую руку, наліў туды да палавіны настойкі крываўніку, дадаў з квадратнага бутліка трохі араку, потым — густой малвазіі, што заставалася яшчэ на дне пляшкі, урэшце, дапоўніў келіх кмяноўкай. Атрымалася каламутная вадкасць ледзь не чорнага колеру. Сыракомля глянуў на яе з агідай. Але адусюль у яго ўтаропіліся цікаўныя вочы.

«Што ж ім выдаць? — думалася. — Нейкае глупства. Але глупства геніяльнае. Каб аж дрыжыкі па скуры пабеглі. Каб аж немарасць іх узяла!»

Поўную куляўку Сыракомля ўзяў у правую руку, пакруціў, каб усё хоць крыху разбоўталася, і — выхіліў.

— Няхай яе! — закашляўся, ледзь не захлінуўшыся. — Як гэта нашы продкі такое паскудства пілі!

— Загрызіце хутчэй! Ось гэтай рыбкай.

— Дзякую, міленькі, не трэба. А то настрой прападзе… Дык чаго ж васпанства ад мяне чакае? Пра што я маю вешчаваць?