Проза

Плюсы данной профессии: нюх со временем становится просто собачий. Я уже не сую водителю аппарат под нос, я беседую. Так интереснее. Свежие новости - пожалуйста, расскажут. Новейшие анекдоты про шоферов - да сколько угодно. Лучшие способы "заесть" алкоголь - ну уж нет, строжайшая тайна. Да, знаю я это все, знаю. Солярка, витаминчики из ампул, ну, что там еще? Да дышите, дышите... Безграничная наивность нашего народа просто поражает. И великая вера во всемогущий и никем не победимый…

(С. Т. Коненков, Мой век, М., 1972, стр. 136-137). "Сергея Антоновича Клычкова я знал как самого прогрессивного гражданина нашей великой Родины... Будучи в Москве, С. Клычков был активным проповедником освобождения рабочего класса из-под гнета эксплуататоров и даже с оружием в руках выступал против царизма... Эти несколько строк да будут воспоминанием о Клычкове, как о прекрасном поэте и стойком борце за права человека". (С. Т. Коненков, неизданная записка 1956 г., цитируемая в кн. А.В. Кулинича…

Проза Жана Кокто Кокто хорош тем, что красота, безупречный стиль у него всегда на первом плане, а потом уже все остальное. Я нигде не видел (речь идет о прозе, не о живописи) такого внимания к прекрасному на таком бытовом уровне. Даже любовь выглядит у Кокто бедной родственницей его эстетических взлетов и художественных обобщений. Все подчинено строгой иерархии безупречного стиля, во всем без труда угадывается вертикаль красоты. Сначала нам одевают очки, позволяющие видеть гармонию там, где…

Якуб Колас Адзiнокi курган Нiхто не запамятуе, з якога часу стаяў тут адзiнокi курган. Таксама нiхто не ведае, кiм ён быў насыпаны i з якога поваду. Кажу "стаяў", бо зараз яго няма на свеце. Што ж з iм здарылася? Якi лёс напаткаў яго? Пра гэта я i хачу расказаць. Год за годам плыў час, праходзiлi вякi, мяняўся выгляд зямлi. Месцамi зарастала яна лесам, непраходнымi пушчамi. Лес таксама стаяў на працягу вякоў. А потым людзi высякалi яго. Ссечаны лес выкарчоўвалi, а рэшткi таго, што раней…

- Мiж гэтых лясоў лётаць небяспечна, - гаварылi тысячы другiх мошак. А восы i шэршнi важна гулi ў жэрале старасвецкага дуба, што рос над крынiцай. Старому дубу за доўгiя часы абрыд усякi шум, - старому хацелася крыху адпачыць ужо, а тут навязалiся гэтыя дармаеды. Учуў стары дуб гутаркi мошак, скалыхнуўся магутнымi сукамi, усмiхнуўся i сказаў: - Чым так жыць, то лепш памерцi вам! - А што рабiць? - Што рабiць? А навошта вам вашы джалы? - Так, так, так! - загулi мошкi. - Скарыстаем…

Якуб Колас Балотны агонь Гэтая бярозка толькi нядаўна асталявалася тут. Кароткае жыццё выдарылася ёй, i незайздросная доля гадавала яе. Закрытая, зацiснутая з усiх бакоў старымi дзеравякамi, не бачыла яна сонца, рэдка калi патыхаў на яе свежы ветрык. А як яна не бачыла iншага свету i жыцця, дык i не наракала нiколi на сваё сiрочае iснаванне. Яна няясна пачувала волю, прастор, сонца i, стоячы тут, сярод гэтых дрэў, як чужанiца, нi з кiм не гаварыла пра свае думкi i лятункi. Адна толькi…

Якуб Колас Чортаў камень Нiхто не памятае таго часу, калi i як папаў сюды гэты камень. Самыя старыя людзi расказваюць, што яшчэ iх дзяды i прадзеды помняць яго. I называўся ён Чортаў камень. Чаму далi яму такую назву, не ведаю. Можа, за яго бязмерную велiчыню, а можа, i за тое, што гэты камень многа зла прынёс i прыносiць людзям. Колькi людскiх калёс i восей пабiта i паламана аб камень! Колькi пакалечана рук i ног! А гузоў колькi набiлi тут людскiя голавы! Каля каменя iшла дарога. Невядома,…

- Непраўдзiвая, непраўдзiвая! - загулi разам дубы. - Ты стары, сiлы ў цябе няма, i табе зайздросна пазiраць на тых, каму весела, хто жыць хоча. - На iм ужо i жалуды не растуць, - сказаў, смеючыся, блiжэйшы сусед мудрага дуба. - Лепш зусiм не мець жалудоў, чым мець iх дзеля свiной уцехi, - адказаў стары, - а я ўсё ж такi хачу перасцерагчы вас. Ужо колькi гадоў кажу вам аб гэтым, але вы не слухаеце. Ну, што ж? Тым горай будзе для вас, тым цяжэй будзе зiрнуць у твар няшчасцю. - Ну i натура…

Якуб Колас Даль Зацвiла прыгожая лiпа. Колькi шуму было тут на гэты час, колькi рознагалосага спеву! Працавiтыя пчолкi, усялякiя мушкi гулi так, што здавалася, нiбы лiпа - гэта нейкi дзiўны музыкальны iнструмент i тут адбываецца iгрышча. Але адцвiла лiпа, пачало спець насенне. Расло адно зернетка на самай высокай галiнцы. Можа, гэтая высачыня i была прычынаю таго, што маладому насенню захацелася кiнуць тутэйшы грунт i перабрацца туды. I якое павiнна быць шчасце жыць там, калi ад аднаго толькi…

Кiнулiся гусi на гэтую дарогу, радасным крыкам вiтаюць яны гняўлiвую рэчку. Выплылi гусi на сярэдзiну. Павабны астравок вось-вось перад iмi. З сярэдзiны рэчкi ён выглядае яшчэ прыемней, яшчэ павабней. I сiла, незвычайная сiла з'явiлася ў смелых гусей. Як спружыны, ходзяць чырвоныя iх лапы, як вастрагруды човен, рэжа iх цела ваду. А востраў так горне, так прыцягае iх жаданнi! I нiчога не гавораць мiж сабою гусi, адно ў iх iмкненне - даплысцi да вострава. Але далёка-далёка яшчэ гэты востраў. …

Перад ёю пачалiся высокiя горы, вярхi якiх пакрывалi адвечныя снягi. Сонейка пачало хавацца за край зямлi, апошнiя стрэлы яго праменняў ахварбавалi яе ў агнявiсты колер i патухлi. Востры холад пустых i жудасных верхавiн дзiкiх гор моцна сцiснуў Хмарку. Яна скурчылася ўся, зрабiлася маленькай i тонкай, знайшла зацiшак мiж гор i спынiлася, прыхiлiўшыся да старой Скалы. Страшна стала Хмарцы. - Адкуль прыпаўзла, нябога? - спытала Скала Хмарку. Яшчэ большы страх агарнуў яе. - Не ведаю, -…

- Папрабуем, браце. Пайшлi яны па цэрквах ды па касцёлах хадзiць, падлогу лбамi бiць, папоў ды ксяндзоў на дапамогу клiкаць. Папы ж i ксяндзы з тою Хваробаю аднае пароды. Адно казалi яны: - Малiцеся Богу i цярплiва нясiце свой крыж: на тым свеце вам усё будзе вернута i заплачана ўстокраць. I распiсвалi яны "той свет" папоўска-ксяндзоўскiмi фарбамi. Браты слухалi ды патылiцы чухалi. Рай - то рай, але ж i крыж цягаць не вялiкае шчасце. Не супакоiлiся браты, бо цяжка стала Хваробу насiць.…

Якуб Колас Камень Такiх прыгожых месцаў, якiм быў гэты куток, рэдка дзе можна знайсцi. Прынамсi, так думаў даўганосы бусел, каторы меў тут, на старадрэвiне, пышны палац. А бусел усё ж такi трэцца па свеце, i на яго словы можна мець увагу. Шумлiвая рэчка, цёмны лес, поле, луг i гурт старасвецкiх дубоў, дзе асталяваўся бусел з сям'ёй, выглядалi весела, а падчас i шчаслiва, i гэтым самым як бы пацвярджалi, што тут i сапраўды не кепска. Але бывалi i такiя выпадкi, што ўсе тутэйшыя жыхары крыху…

- Ахвота вам, хлопцы, займаць старога! Бог з iм. Няхай дацягае свой век. Колькi яму засталося? А памрэ ён, i кажух пахаваем з iм: разам жылi, няхай разам i спачываюць. Але хлопцы на гэтую гутарку не згадзiлiся: ходзяць за дзедам крок у крок ды кажух яго скубуць. А выжыўшы з розуму дзед ганяецца за iмi з кульбаю.

I яшчэ скажу табе адно: калi ты пачуеш, як здрыганецца зямля, дык хутчэй, як мага, старайся перарэзаць, прабегчы абвал, якi ляжа ўпоперак твае дарогi, i ты пацячэш па старым жолабе. А не зробiш гэтага, дык ужо будзеш прымушана звярнуць на другую дарогу, куды цябе горне гэтае няяснае, такое павабнае жаданне навiны. Вечар даўно кiнуў наметку шараватага змроку на зацiхаючую зямлю. Гара маўчала, цiха разважаючы аб чымсьцi. Поўны месяц устаў на небасхiле, усмiхнуўся, бы той падарожны, страцiўшы надзею…

Шумiць-шалясцiць неспакойны вецер, калыша буйнае лiсце. Многа гарчэчы ў гэтым шалясценнi беспрытульнага ветру. Слухае Кучаравае дрэва, i постаць яго ахiнаецца ў цень. I шэпча яно ў адказ гэтым звадлiвым, горкiм дакорам: - Ну, што ж. Так сталася. Я тут вырасла. Сокi гэтай зямлi, куды ўрасло маё карэнне, пералiлiся ў сэрца маё i ў думкi мае, i гучаць яны ў песнях маiх... Эх, многа цяжкiх хвiлiн перажыло Кучаравае дрэва! У глыбi, дзесь у нетрах гэтай глыбi, ёсць нiкому невiдочныя скрыжалi,…

- Як каму свецiць? Перш за ўсё ён свецiць нам самiм. Мы ствараем новае хараство агнёў, у гэтым стварэннi мы адчуваем радасць. А нам - цьфу на сонца, на зоры, на месяц, на купальскiя агнi, што пазапальваны па лесе ў гэтую ноч. Каля iх сялянская дурнота спраўляе свае танцы. Мы ж самi - сонца, зоры, месяц!.. - Ха-ха-ха! - засмяялася ночка. - Мiлыя вы жэўжыкi! Усё гэта вельмi пацешна, але самi вы - толькi малюпасенькi адбiтак сонца, а вы плюеце на яго. Ну, што ж? Ваш час, пазабаўляйцеся, дзеткi. Я…

Травы сохлi i жоўклi, прыгожыя краскi тужлiва хiлiлi свае зграбныя галоўкi, дарэмна шукаючы цяньку, i сохлi без часу. Глухi шум, нараканне пайшлi па лузе, трывожна гаварыў луг пад гарачым ветрам. Пачалi травы i краскi судзiць-разважаць, вышукваць прычыны такога няшчасця. Адзiн казаў тое, другi другое, - i ўсе шумелi, нiхто не слухаў нiкога, i толку нiякага не дабiлiся. - Спытайма хiба ў ручайка: ён самы мудры на лузе, - урэшце параiў чарот. I праўда, ручаёк тут быў самы старэйшы i болей ад…

Якуб Колас Не ў аднэй толькi нашай душы... Не ў аднэй толькi нашай душы Зерне ёсць хараства Аб iм казку складае ў цiшы Колас нiвы, трава. Не ў адным толькi сэрцы людзей Iскра праўды гарыць Аб ёй песню пяе салавей, Аб ёй рэчка журчыць. У той песнi, шырокай, як свет, Чутны ветры i гром. Дык прымi ж ты прывет, Свет бязмежны, мой дом.

Хвоiны думкi цяпер кружылiся каля аднаго... I так ёй мiла стала жыццё i гэты свет. Здавалася, з вачэй яе апала пялёнка, i яна першы раз зiрнула навокал. I нейкi жаль агарнуў адзiнокую Хвою. Ёй шкада стала ўзгоркаў, што беглi ва ўсе канцы. Як прыгожа выглядалi iх зялёныя пакаты! Жоўтыя пясочкi былi такiя ласкавыя, такiя прыветныя... Эх, колькi хараства навокал! I як гэта не бачыла яна раней усяго гэтага! Даўнейшы яе сум, яе нараканне на сваю долю, цяпер у яе ўласных вачах, былi такiя нязначныя…