Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без

Прамаўляючы ўсё гэта, яна сядзела роўна, нерухома, і рукі яе нерухома ляжалі на стале — далонь на далоні. Я нахіліўся і пацалаваў іх. Ася не торгнулася, не зрабіла выгляд, што ёй няёмка: прывыкла да таго, што ёй цалуюць рукі. Адну руку яна пакінула пад маімі губамі, другой пагладзіла па галаве:

— Хочаш, я ў Ізраіль цябе звязу, помніш, нам Віл расказваў… дарэчы, ён жывы?..

— Жывы…

— А Эдзік?

— Жывы.

— Дык яшчэ многа жывых? Біг? Гарык?.. Піля?

— Біг памёр, а Гарык і Піля жывыя. Многа яшчэ жывых…

— Дзякуй Богу… Дык помніш, як Віл, якому брат кніжкі антысеміцкія чытаць даваў, нам пра Ізраіль расказваў і расказваў, хоць там не быў, толькі з радыстамі нейкімі ізраільскімі звязваўся…

— Не з нейкімі. З міністрам…

— Так, з міністрам, я ўспомніла! І з каралём Кувэйта…

— Не Кувэйта, Іарданіі… З Хусэйнам.

— З Хусэйнам, так, і з Бары Галдуотэрам, гэтым, як яго…

— Сенатарам.

— Сенатарам-то сенатарам, але як яго ў нас тады называлі…

— Ястрабам.

— Так, ястрабам. Ворагам СССР. З вас жа праз гэта шпіёнаў і антысаветчыкаў маскоўскія гэбісты прыдумалі, а Гурык…

— Што Гурык?..

— А ты не здагадваешся?

— Пра што мне здагадвацца?

— Пра тое, што яго не толькі праз Амерыканца, а яшчэ і праз вас у Маскву перавялі і ў званні павысілі.

— Праз нас?.. Праз каго праз нас?..

— Праз Палкоўніка, праз Эдзіка Гарачага, Косцю, Віла і ягонага брата… Ён жа з вас тэрарыстаў зляпіў, якія разам з Амерыканцам хацелі забіць Хрушчова, а ён вас выкрыў…

— Хто выкрыў? Брат Віла?

— Які брат Віла? Гурык! Ён пра гэта мне расказаў, калі генералам быць перастаў…

Я адсунуўся ад жонкі гэбісцкага генерала, які памёр, але жывы, а яна, нібыта ўдава ягоная, з’язджае ў Ізраіль, і паглядзеў на Асю ўважліва: не жартуе?.. Не падобна было, каб яна жартавала.

Мне захацелася выпіць. Глынуць адразу шклянку, каб стаць адразу п’яным, як аднойчы ў кавярні “Вясна”, калі нейкі вайсковец наліў Асу дзве шклянкі, а той адну да мяне падсунуў: “Пі”.

“Не можа быць, — сказаў я, зноў падсунуўшыся і узяўшы Асю за плечы, але яна пацепнулася, і я апусціў рукі. — Турмой для Кіма і Эдзіка такое не абышлося б, нас бы ўсіх расстралялі”. “Маглі й расстраляць, калі ў турму прывезлі. Але Хрушчоў спытаў, як яно ўсё будзе выглядаць? Ён прыехаў да беларусаў, пахваліў іх, сказаў, што яны першыя ў камунізме будуць, а яны яго за гэта — забіваць? І хто?.. Камсамольцы, студэнты. І каго?.. Таго, хто вядзе іх да камунізму? Які ж тады камунізм?.. Вось і пастанавілі вас у вар’ятні трымаць, як псіхічна хворых. І трымалі б, калі б не твая клінічная смерць. Яны спалохаліся, вырашылі спробу замаху засакрэціць, абысціся антысавеччынай”. “Які замах?.. Не было ж ніякага замаху, што ж было засакрэчваць?” “Тое, чаго не было, і засакрэцілі. І яно пачало як бы быць. Бо кожны стаў думаць: калі засакрэцілі, значыць, ёсць. Так часцяком робіцца, ты хіба не ведаеш?.. Палкоўнік, калі помніш, таксама ўсялякую лухту засакрэчваў — і яна выглядала як бы не лухтой…”

Зусім не да месца Ася рассмяялася, але не так, як срэбныя манеткі сыпануліся, а як лыжачка ў надтрэснутай шклянцы празвінела. І калі да гэтага надтрэснутага смеху я збіраўся сказаць ёй праўду пра смерць Саламона Майсеевіча, толькі не ведаў, як гэта лепей зрабіць, дык цяпер раптам падумаў: а навошта? Каб яна дарэшты ўсвядоміла, з кім пражыла жыццё, і яшчэ болей узненавідзела Гурыка? І што з таго?..

Гурыку — нічога. Усё — ёй.

— Не помню я, каб Палкоўнік нешта засакрэчваў.

— А што ён усіх нас здаў, помніш? Што мы ўсе апынуліся ў ягонай антысавецкай групоўцы, помніш? Напляваць на ўсіх было Палкоўніку! На вас, на мяне… Хто мы такія?.. — Смех у ёй нервова перарваўся, і яна сказала, падрабляючыся пад Палкоўніка. — Ідзі Гурыку ўсё аддай, у-ё-біш-ча… — І дагаварыла ўжо сваім голасам. — А сам ён хто?.. Адну казку пра салдата і смерць усё жыццё піша, піша, піша і дапісаць не можа.

Яна не даравала Палкоўніку. Праз столькі часу…

Чаму? Не таму, што Палкоўнік некага здаў… Жанчына не можа дараваць насмешку над каханнем. Здраду — даруе, насмешку — не.

— Напіша, — сказаў я. — Калі ты застанешся.

Яна паглядзела так, як умеюць глядзець толькі габрэйкі: адначасова ў мінулае і ў будучае.

— Дзеля чаго? Казкі ўжо не будзе, калі нават ён напіша яе.

Мы абодва адчулі, што гаварыць больш няма пра што, і яна паднялася.

— Паеду. Тут мяне ўжо кожны, хто мог, пакусаў. І клапы, і божыя кароўкі. А там яшчэ не.

Быў пачатак 90-х. На літаграфіі, што вісела ў фае рэстарана, дзе мы з Асяй развіталіся, скакаў рыцар на белым кані. Адначасова ў мінулае і ў будучае, у якім яшчэ дзесяць гадоў будзе жыць у барачным доме на вуліцы Кісялёва, былой Старажоўскай, Кім, Сысой, Палкоўнік. Але ён так і не дапіша сваю казку:

“Наперед глаза обернул солдат — на трупинке ани души, ни существа, ни вещества, ни прызраку, ни маны, ни морока и не грези. Птицы-тройки быстрей помчалась под им трупинка, и внезапь ему опустила солдата у самова синево моря, и пересталась видетца в сей же миг.

И над морем солнечьно и оглядисто взошла в дневный поход заря”.

(З недапісанай казкі Палкоўніка “Салдат і смерць”.)

Вуліца Інтэрнацыянальная, колішняя Зборавая, Волацкая, былая Хрышчэнская, Прэабражэнская

Ужо ўздымалася ў дзённы паход зара, калі ўсіх нас, апроч Аса, якога ў каршэнь выштурхалі з пастарунку, перавезлі з вуліцы Чырвонай на вуліцу Інтэрнацыянальную ў двор з тылу галоўнай будыніны КДБ. Двор утвараўся некалькімі дамамі і сцяной, аточанай калючым дротам, за якой віднелася “амерыканка”: унутраная турма КДБ. Машына, на якой нас прывезлі, развярнулася і, здалося, ашчэрыўшы пашчу, зноў рушыла ў горад. За ёю, іржава парыпваючы, зачыніліся жалезныя вароты.

— Да сцяны! — скамандаваў адзін з вартавых, прымаючы нас ад канваіраў, і мне ўпершыню з таго моманту, як нас забралі на Круглай плошчы, стала страшна. Я не падумаў, што нас расстраляюць, але раптам нечага забаяўся. Дый не я адзін забаяўся. Віл спытаў здушана, калі вартавы падпіхнуў яго: “Чаго да сцяны?..” — і той вылаяўся: “Расстраляем на х…”

Сцяна, за якой віднелася турма, была ў шчарбінах і чырвоных пырсках. Хутчэй за ўсё, яна была ў фарбе, якой пырснулі, калі фарбавалі вядро, што адзінотна вісела на пажарным шчыце пры варотах. Нічога страшнага тут быць не магло, і ніхто пра страшнае і не падумаў бы, калі б пырскі тыя былі зялёныя, жоўтыя ці сінія. Але яны былі чырвоныя…

Як Ася сказала: гэта цяпер смешна. І то не надта. А тады з часу смерці Сталіна не прамінула і дзесяці гадоў, і амаль у кожнага з нас, апроч амерыканца з канадцамі, нехта з радні быў аднойчы забраны, патрапіў у гэткі самы, можа быць, двор — і не вярнуўся.

Уздоўж турэмнай сцяны і дома насупраць яе стаялі лаўкі — звычайныя дошкі на калодах. Не ведаю, чаму, але Амерыканец з канадцамі селі на “турэмную” лаўку, а мы ўсе — насупраць. І стараліся адзін на аднаго не глядзець.

Першым паклікалі Палкоўніка… І пасля доўга, гадзіны дзве, не клікалі нікога. Увесь гэты час раз за разам адчыняліся вароты: на машынах прывозілі ўсё новых і новых людзей. Амаль усіх іх — ці праз Косцю, ці праз Віла, а найбольш праз Палкоўніка — я ведаў. Любімчык Палкоўніка Гарык Клябанаў… Эдзік Гарачы і Эдзік Зельдовіч… Рыжык, Ося Рыжыкаў… Слава Буйнікоў… Лёня Макаранка… Валера Высоцкі… Віктар Лібенсон, вілаянчэліст, скрыпач, Ілля Фраўчы, піяніст… Толя Пястрак з мянушкай Піля, сын пісьменніка Піліпа Пестрака… Вадзім Някрасаў… Сергей Будкевіч… Шыдляк, Генік Шыдлоўскі… Віця Шульман, сын знакамітага рэжысёра, які зняў кіно “Чалавек не здаецца” і якога праз сына пагналі з партыі, а значыць, з кінастудыі, з работы, з самога жыцця — і ён памёр урэшце недзе ў Канадзе… Амаль усе, за выключэннем Лібенсона і Фраўчы, — студэнты ўніверсітэта. Яны абміналі амерыканца з канадцамі, падыходзілі да нашай лаўкі, месца на якой ужо не хапала, і ставалі побач. Ніхто ні з кім не вітаўся, не казаў адзін аднаму ні слова. Усім было страшна. Не мне аднаму, усім…