Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без
Шрифт:
Лоб — гэта Лоб, які ён быў, такі й застаўся: “У спартовай зале спортам займаюцца, а не п’юць!..” — і Сатуш адсоўвецца ад Лоба далей, бо той першы раз пытае: “А ў лоб не хочаш?..” — а другі раз б’е. Таму шмат гадоў назад, калі пачалі шукаць таго, хто Аджы зуб выбіў, дык першым, каго западозрылі, быў Лоб.
— Хто і за што? — спытаў мяне, выклікаўшы да сябе ў кабінет, дырэктар тэхнікума. — Лоб?.. Кон? Грыц? Балік?.. Ты павінен ведаць.
— Чаму я павінен ведаць?
— Бо ў цябе костачка на правай руцэ збітая. Вунь, на сярэднім пальцы. Ты ж не ляўша?
— Не ляўша.
— Значыць, калі не Лоб, не Кон, не Грыц і не Балік, тады ты. Разумееш?
Дзіўная логіка ў дырэктара. Чаму, калі не Лоб, Кон, Грыц ці Балік, дык я? І інтэрнаце трыста чалавек жыве — і яшчэ трыста ў госці прыходзіць.
Прозвішча
На стале дырэктара Тумаса стаяў не надта чысты графін з вадой. Гэтакі самы, як на стале маёра Гагарына. Дырэктар заўважыў, што я гляджу на графін, і наліў вады.
— На, выпі. Дык хто?..
Я выпіў. Вада ў дырэктарскім графіне, як і ў графіне маёрскім, здалася падсоленай. Што ім усім падсыпаюць, каб яны маёрамі ды дырэктарамі былі?..
— Не ведаю, Павел Фёдаравіч.
— Не ведаеш… Помніш, як тут, у гэтым кабінеце, просячы за цябе, маці твая прыніжалася, калі цябе з інтэрната за твае выхадкі папёрлі? Хочаш, каб яна зноў прыніжалася, калі цябе папруць з тэхнікума?
Ніякіх выхадак за мной не было, але з інтэрната мяне папёрлі. І я помніў, што было тут, у дырэктарскім кабінеце — і зноў гэтага не хацеў. Не перажыў бы зноў такое.
Камендант вучэбнага корпуса краў спірт з хімічнай лабараторыі — і ўз’еўся на мяне, поскудзь, калі я дзяжурыў у лабараторыі і падлавіў яго. Ён піў крадзены спірт з камедантам інтэрната, якога падбіў выселіць мяне за порткі-дудачкі і кашулю з папугамі. “За знешні выгляд, — як напісаў камендант інтэрната ў загадзе на высяленне, — які не адпавядае выгляду савецкага студэнта Мінскага элекратэхнікума сувязі”. Дырэктару жаліцца я не стаў, два тыдні начаваў на вакзале, пакуль міліцыянты да мяне не прычапіліся. Затрымалі, паведамілі ў тэхнікум і бацькам. Маці прыехала, мяне за руку — пайшлі да дырэктара. Яна перад ім ледзь не кленчыць… Насоўку дастала завязаную, развязвае яе, плача… “Павел Фёдаравіч, даражэнькі, пашкадуйце вы яго…” Рукі ў яе дрыжаць, ледзь тую насоўку развязала, разгарнула няўдала — і грошы на падлогу… Па рублю, па тры, якія напазычала… Хабар даць хацела, Госпадзі!.. Нахілілася збіраць, як паклон біць — дырэктар яе за плечы: “Прашу вас, не трэба! Калі ласка, сядзьце…” Пасадзіў на крэсла, да мяне крочыў, я каля шафы з кнігамі стаяў, паміраў ад сораму — і аперкот! Такі, што я ўзляцеў разам з папугамі — і грымнуўся ў кут за шафу… Пасля ён змусіў мяне грошы на падлозе збіраць і рукі маці цалаваць… Я збіраў і цалаваў… Маці сядзела, як каменная…
Вось хіба гэта нармальны дырэктар? Я, канечне, зразумеў навуку ягоную і на ўсё жыццё запомніў, але хіба такі дырэктар нармальны?
— Хто папрэ? — спытаў я, стоячы цяпер у тым жа кабінеце каля той жа шафы і ўважліва сочачы за дырэктарскімі кулакамі. — Вы ж дырэктар…
— Я й папру! — цвёрда сказаў Тумас. — Іначай мяне папруць.
Назаўтра раніцай, калі мы прыйшлі на заняткі, нас пагналі ў спартовую залу. З усяго курса толькі нашу групу. Там паставілі ў шэраг і загадалі выцягнуць рукі ўперад далонямі ўніз. Са збітымі костачкамі на руках вывелі з шэрагу сямёх: Лоба, Кона, Грыца, Баліка, Ждана, Сатуша і мяне…
— У спартзалу ўсё ж давайце зойдзем, — глынуўшы “Royal salute”, якому болей гадоў, чым было нам, калі мы скончылі тэхнікум, сказаў, падабрэўшы, Лоб. — Там ёсць што ўспомніць. — І скамандаваў, як толькі мы зайшлі ў спартзалу. — А ну ў шарэг! Рукі ўперад далонямі ўніз!.. Вунь ва ўсіх пальцы дрыжаць, а яны п’юць на падваконніку!
Я паглядзеў: нават у тых, каго тады не вывелі з шэрагу, у Ханені,
Жука, Ігана, Івашкі, Сцепаненкі, Стукача, Кашыца сапраўды дрыжалі пальцы. Яны ўспомнілі той страх…Як кожны з нас баяўся: выганяць! І што рабіць? Куды падацца? Дахаты вяртацца? Што дома сказаць? Бацькам, суседзям?..
Ніхто не думаў, што могуць пасадзіць. За што?.. Але пачаліся допыты — і да страху, што выганяць, дадаўся жах, што пасадзяць.
Што мы тады ведалі?.. Нічога. Дый тым, хто нас дапытваў, наўрад ці было вядома, што прэзідэнт маладой Рэспублікі Гвінея Секу Турэ, які ўжо выцыганіў у Хрушчова болей за 30 мільёнаў залатых рублёў, раптам замест візіту ў СССР рвануў у ЗША і атрымаў там 16 мільёнаў долараў пад абяцанне, што забароніць савецкім самалётам сядаць пры палётах да Кубы на аэрадром у сталіцы Гвінеі Канакры, які наўмысна дзеля гэтага савецкімі спецыялістамі быў адбудаваны. Нарастаў Карыбскі крызіс, СCCР нарошчваў на Кубе ваенную сілу, забарона на прамежкавую пасадку самалётаў у Гвінеі перапыняла хуткую дастаўку грузаў і вайскоўцаў, таму прыкладаліся неверагодныя намаганні, каб вярнуць блуднага афрыканскага сына ў лона савецка-гвінейскага сяброўства — і ў гэты час у гэтым лоне любімаму пляменніку блуднага сына выбіваюць зуб. “А!.. — сказаў Секу Турэ. — Во як вы сябруеце! Гэтак і мне, калі з’яўлюся да вас, зубы пералічыце! Не, лепш я да амерыканцаў…”
У інтэрнаце электратэхнікума сувязі зрабілі ператрус. Шмат у каго ў тумбачках, у ложках і ў валізах пад ложкамі пазнаходзілі невядома дзе ўзятыя, бо ў крамах такія не прадаваліся, радыёдэталі, а ў пакоі, у якім жылі Лоб, Ждан, Сатуш, Пашок, Лан і я, знайшлі незарэгістраваную радыёстанцыю. Мы сабралі яе зусім нядаўна, ніводнага разу яшчэ не выходзілі ў эфір, але каму ты гэта давядзеш?..
— Вы, пэўна, не ўяўляеце, у якую патрапілі гісторыю, — прайшоўся перад намі, парыпваючы чорна-бліскучымі ботамі на новым, нядаўна перасцеленым у спартзале светла-бліскучым паркеце, маёр Гагарын, які глядзеў на мяне гэтаксама, як і на ўсіх астатніх: нібы ўпершыню бачыў. — Вы хоць ведаеце, з якой краіны прыехаў вучыцца студэнт, якога вы ледзь не забілі?
“Хто яго ледзь не забіў?.. Выбіць зуб — гэта ледзь не забіць?..” — здзівіўшыся, хацеў спытаць кожны з нас, але ніхто не спытаў.
— З Афрыкі! — зрабіўшы крок наперад, адказаў на пытанне маёра Лоб, які заўсёды адказваў на ўсе пытанні, калі думаў, што ведае, як на іх адказаць.
Маёр Гагарын спыніўся перад Лобам, пасвідраваў яго позіркам і стаў казаць да яго і да ўсіх нас, сямёх, бо астатніх са спартовай залы адпусцілі. Пачаў ён ціха, з кожнай наступнай фразай падвышаючы і падвышаючы голас, нібы голасам сваім хацеў пасцяліць нас на паркеце пад боты.
— Няма такой краіны: Афрыка. Ён прыехаў з Гвінеі, якая першай на афрыканскім кантыненце стала на сацыялістычны шлях развіцця, кінуўшы выклік амерыканскаму імперыялізму! Амерыканскі імперыялізм пагражае гвінейскаму народу агрэсіяй! Гвінейскі народ просіць дапамогі ў Савецкага Саюза, пасылае вучыцца ў нас абаронцаў сваіх рэвалюцыйных заваёў, а мы іх як сустракаем?! А мы ім зубы выбіваем! — не з усёй сілы, але і не слаба ўрэзаў Лобу ў зубы маёр, і я падумаў пра яго з дырэктарам: вось для чаго яны аднолькавую ваду ў сваіх кабінетах п’юць. — Хто выбіў?! Ты?..
Лоб стаяў патыліцай да мяне, але й з паталіцы лобавай я ўбачыў, як галава ягоная напаўняецца і напаўняецца страхам, ад якога ён — менавіта ад страху, а не ад удару — нават пахіснуўся, і калі б ён ведаў, хто выбіў зуб абаронцу рэвалюцыйных заваёў братняга гвінейскага народа, ён сказаў бы, але Лоб не ведаў гэтага, таму адказаў толькі тое, што ведаў:
— Не! Не я…
Маёр Гагарын дастаў насоўку і выцер кулак.
— Не ты, дык не ты… Я вам што хачу сказаць… — Ён зрабіў паўзу, паклаў насоўку ў кішэнь. — Мы ведаем, што ў той вечар не было ў інтэрнаце двух вашых сяброў. Пашка, як вы іх называеце, і Лана. Пашкова і Ланскага. А паколькі іх не было, значыць, яны не вінаватыя. Дык вось: калі не прызнаецца той, хто гэта зрабіў, з тэхнікума будуць выключаныя менавіта Пашкоў і Ланскі, вашы ні ў чым не вінаватыя сябры. Праз некага… — ён зноў пасунуўся на Лоба… — ві-на-ва-та-га… — і калі Лоб стаў ад яго адступаць, маёр рэзка павярнуў яго тварам да нас. — Ты пачуў, што я сказаў, стараста?.. Калі пачуў, паўтары для тых, хто праслухаў! Ну!..