Круг

Харкаў жа адкрыўся нібыта братам іхняга Менску: налечаны красавіцкім сонцам, горад нібыта высільваўся скалануцца, распраміць свае плечы-вуліцы, абуджаўся зяленівам лістоты і травы ў парках, а пад павышэлым блакітам вясновага неба – тая ж няўтульнасьць, вузкія нязграбна забудаваныя вуліцы, дзе побач з высокімі мураванкамі ціснуцца драўляныя халупкі – і ці не такая ж, нібыта надарваная за доўгія стагоддзі, рэчка – Данец.

Аднак на пачатку была Паэзія, былі хмельныя сустрэчы і шчырыя споведзі. Ён пасябраваў са сваім цёзкам – украінскім паэтам Сасюрам, і ў свабодны адвячорак яны ўдвох падаліся агледзець гмах-новабудоўлю – Дом прамысловасьці. Трамвай доўга поўз да вакзала, а затым і зусім зьнядужаў: лезучы на ўзвышша, пачаў стомна – як стогнучы – пішчаць жалезнымі коламі. Новабуд яго ўразіў, і Сасюра загаварыў, нібыта апраўдваючыся:

– Тут, калі прыкласьці да зямлі вуха, чуцён будзе стогн… Столькі паўсюд і крыві, і сьлёз зямля ўвабрала. А пачнеш гаварыць пра гэта – у вочы пальцамі торкаюць: новая ж, маўляў, эпоха, новы сьвет! і ў вас, пэўна, тое ж…

– Тое ж… – уздыхнуў Дубоўка. – Я наогул так думаю: украінец з беларусам стагоддзямі адну долю на двох дзялілі…

Сасюра завёў яго на сустрэчу са студэнтамі-філолагамі. на стале ў інтэрнацкім пакоі ў адну хвілю зьявілася абрыкосаўка, вясковыя прысмакі. Былі доўгія сьпевы – і ўкраінскія, і беларускія, былі і танцы пад гармонік.

Увяселены маладым імпэтам і мяккай абрыкосаўкай, Дубоўка нагаварыў цэлую паэму кампліментаў чарнавокай студэнтцы з паляшуцкім узьлётам броваў, а калі праз колькі гадзінаў тая (яе звалі Наталя) зазьбіралася дамоў (выявілася, што жыла непадалёк інтэрнату і прыходзіла да сябровак абмяняцца кнігамі) – узрадаваўся й першым вызваўся праводзіць. Без «аглабельнай» іх адпусьціць адмовіліся, і ён скарыўся, на разьвітаньне нават прадэкламаваў тост – як уражаньне ад наведваньня старога Харкава:

Прылажы да долу вуха: аж зямля дрыжыць і стогне. Скогат, скарга, скелзы скрухі дасталіся на сягоньня… Дык няхай бражджыць навала, троп-у-троп, пакуль ня згасьнем. Нас бяда пасынкавала, гадавала перагаса. Жыць аднойчы давялося: налівай атруты корап! «Калупаць ня трэба ў носе», бо у вочы пальцам пораць.

Разьвітваліся пад апладысьменты – як даўнія знаёмцы.

– Толькі ж не забудзь, што заўтра ранкам ад’язджаць да старога Кодака! – падкузьміў Сасюра. – Зрэшты, і Наталі нагадай, і яна ж з намі выпраўляецца…

Так, і заўтра Наталя будзе побач. Ад Старога Кодака пачыналася іхняя вандроўка па легендарных парогах Дняпра, і Наталіна прозьвішча – як паэтэсы-пачаткоўца – таксама было ў агульным экскурсанцкім сьпісе.

На вуліцы дашчэнту ўхмяліла вясновая сваволя. Яны яшчэ доўга хадзілі начнымі вулкамі, а затым, разьвітаўшыся, ён да самага ранку, блукаючы па незнаёмым горадзе, шукаў сваю гасьцініцу – і не пасьпеў прыдрамаць нават на хвілю. Зрэшты, спаць ня змог і па дарозе ў Стары Кодак: побач зноў была Наталя-Наля….

…Першы дуб – вялікая хваёвая лодка – ідзе на сярэдзіну Дняпра, паварочваецца і, падхоплены плыньню, выпрамляецца. Грабцы (ён, сасюра і два суправаджатых) узьнімаюць вёслы і напружваюцца, як перад бойкай. Наля са сваёй сяброўкай-студэнткай сядзела на карме і затоена ўзіралася наперад, дзе яшчэ не было відаць, але ўжо можна чуць кодаўскі парог. Ён – як недалёкі вадаспад – шуміць і грукоча на ўсю ваколіцу.

Сыра, холадна зранку. Высокія гранітныя берагі саступаюцца бліжэй, плынь мацнее; збоку, пад пасмамі туману, мільгаюць руіны замку, адзі­нокія таполі – і яму падаецца, што гэта яны (берагі, замак, дрэвы) адбягаюць ад страшнага ў сваім дзікім нораве парога, а лодка – зачапілася за штось і стаіць.

І раптам вада нібы ўзьвірыла ўверх, закіпела. Дуб ускочыў у самую бушу, шмаргануў дном аб парогавую закіп, задрыжэў. Пырскі гохкаюць у барты і заліваюць ногі. Яшчэ хвіля – і ўсё зьнікае. Парог гудзе ўжо за сьпіной, а яны – на аціхлай мутна-зялёнай роўнядзі.

Другі парог злаваўся збоку: калі берагі пачалі зноў звужацца і плынь паскорылася, яны павярнулі да абкладзенай гранітнымі глыбамі адводнай канавы. перад самым вялікім парогам – Ненасытцам – было дамоўлена зрабіць прыпынак.

Чакаючы астатнія дубы, яны расклалі агонь – і каб абсохнуць, і каб нагрэць вады.

– Хай тут дзяўчаты пагаспадараць, а мы давай разьведку Ненасытца правядзём, – прапанаваў Сасюра.

Да парога яны ішлі хвілін з дзесяць. З узвышша ім адкрылася велічная і страшная панарама: на сярэдзіне Дняпра, як аграмадныя клыкі, высіліся дзьве скалы. Вакол іх, набягаючы з ліхаманкавай хуткасьцю, віравала вада, бурштынілася на сонцы мільёнамі буйных пырскаў. Хвалі з загрыўкамі сьнежнай пены шалёна кідаліся ўніз, стагналі і біліся ў вясёлкава-туманную пыльцу.

– Пра гэтыя дзьве скалы ходзіць паданьне, – грукат вады быў настолькі моцным, што Сасюру даводзілася крычаць. – Сышліся на гэтым месцы на бойку два асілкі, казак і татарын. І кінулі адзін у аднаго гэтыя каменныя аграмадзіны. Казак быў дужэйшым – яго аскабалак даляцеў амаль да самага берага…

Яны спусьціліся з узвышку да каменнай грэблі і назьбіралі на беразе, пад пашчаманымі бярвёнамі, вядро аглушанай рыбы. Нізка над галовамі кружлялі злосныя чайкі.

– А адкуль тут столькі лесу? – Дубоўка паказаў на пашчаманыя бярвёны.

– З вашых краёў. На гэтым парозе разьбіваецца шмат плытоў, ня толькі рыба…

Калі дзяўчаты чысьцілі рыбу, Наля парэзала руку. Знайшлі бінт, туга абвязалі рану – і ўпраўляцца з рыбай пачалі хлопцы. І калі з берагу заўважылі другі дуб, акурат зварылася юшка.

…Ноччу, напрасіўшыся на начлег у ціхую прыдняпроўскую вёску, ён, успамінаючы мінулы дзень, і сам не заўважыць, як тыя згадкі пачнуць складацца ў верш – спавядальны, адкрыты:

Ты руку сваю забінтавала, маладая… як цябе і клікаць? Маё сэрца рвецца на кавалкі і сьціскаецца тугой вялікай. Вусны пацалую шчыра, моцна, прытуліся… Хай гавораць людзі: словы іх, як палыновы воцат, зьвінавацяць і мяне у блудзе. Ці ж я буду скардзіцца на крыўду: у душы паэта – чорт зламае карак. Плач душою, а часіны прыйдуць, сьлёзы завіюцца у каралі…

Ён выйдзе да Дняпра – і зусім нечакана сустрэнецца з Наляй!

Разам яны прагуляюцца неспакойным берагам, зьвернуць у нізіну, дзе толькі-толькі пасьпела адшаргацець касавіца, сьцішацца на мяккім стажку, які – як тынам – абгароджвала шэрая пад поўняй сьцяна вясковага саду.

Ён абдыме яе за плечыкі і павольна прытуліць да сябе. Наля памкнецца прыўзьняцца, але ён схіліць яе голаў і прыпадзе да кунежных вуснаў. І адчуе, як зьлёгку ўздрыгне ейны станік, адчуе бурлівую віхуру ў сваіх скронях. І ўбачыць, як вышэй і вышэй узьнімацьмуцца з Наліных зрэнак нясьмелыя жаданьні.

І загойдаецца ўсё навокал, замітусяцца іскрынкі зорак над імі. І абваліцца тын саду, і ўсё нябеснае мора хлыне на іх. Усё бязьмежжа – на іх! А затым цёплыя сузор’і – як зіхоткія касякі рыб – выплывуць з-пад стога і памкнуцца ўдалеч, да зманлівых бяскрайяў – на волю…

Калі ж раніца абмые нябеснае зрэб’е і на Уладзімеравым пераносьсі стануць відны рассыпаныя – як на цецеруковым яйку – кропелькі рабаціньня, яна пацалуе яго ў лоб і ўпэўнена скажа:

– Пайду будзіць нашых. Дняпро ня любіць соняў.