Круг

– Гледзячы на вас, упэўнены: напачатку зьявілася прыгажосьць, пра­вільней – правільней прыгажуня. А затым толькі Адам даведаўся ейнае імя…

Яна задумалася, адвяла вочы, нібы стрымліваючы ўсьмешку, а калі зноў узьняла на яго вейкі – зрэнкі пачалі зіхцець малахітам.

– Думаю, вашае імя – Ева, – працягваў Дубоўка.

І яна ўжо годна ўсьміхнулася, удакладніла:

– Можа, і Ева, але ўсе тут завуць Настай, Анастасіяй.

І ім уадначас здалося, што ведаюць адно аднаго – ад самага нара­джэньня. А Дубоўка нават спалохаўся: ці ня выдумаў ён гэтае дзяўчо? Гэты твар славянскай Клеапатры, гэтае стрункае цела пад фіялетавай у белыя пасы сукенкай, гэты разрэз у форме сэрца-чырвы на зманліва прыадкрытых яблычках грудзей, гэты п’янкі кармазын прыраскрытых вуснаў… І вось – тая выдумка з ягонага красавіцкага верша ажывае перад ім:

Ведаеш добра: ты вельмі прыгожая, вусны твае кармазынам асмужаны. Вочы нянацкім жыцьцё устрывожылі і агарнулі сукрытасьцю кужалю!..

– А можна, я буду называць вас Наляй? – спытаў Дубоўка і толькі тады заўважыў, што ў сонечнай аўдыторыі педтэхнікуму – яны адны, усе ўжо выйшлі на вуліцу.

– Наляй?!. Як скарочанае ад Насты?

– Не, як… – ледзь не сказаў: «скарочанае ад Наталі», яго любімага дзявочага імя, і пасьпяшыў выкруціцца: –…як налітае прыгажосьцю.

– Вы мне робіце камплімент?

– Канстатую факт.

– Пачытаеце мне свае вершы?

– Ахвотна. Толькі дзе?

– А дзясятай вечара, у чыгуначным парку, на лаве пад старой вярбой…

О сьветлы час, калі табе прызначаюць спатканьне такія прыгажуні!..

Яны цалаваліся, аж пакуль высокая поўня не прабілася праз шаты надломленай івы, цалаваліся і захоўвалі звароты на «вы».

А зноў сустрэцца змаглі толькі на першым зьезьдзе «Маладняка». Наля Маркава была дэлегавана ў сталіцу як сакратар ад абласной філіі.

Ён падараваў ёй свой зборнік «Трысьцё», які толькі прывезьлі з друкарні і які яшчэ неяк афіцыйна пахнуў машыннымі фарбамі. Седзячы ў зале і неахвотна слухаючы прамовы-заклікі, Наля марудна, але не чытаючы, перагартала ўсе старонкі, затым прыціснула кнігу далонькамі, паднесла да вуснаў.

– А ты пра мяне ўспамінаў? – спытала шэптам.

– Так.

А потым, пасьля ягонага даклада, калі яны пайшлі прагуляцца па старым Менску, Наля сказала крыху дакорліва, капрызна:

– Чаму ты не пісаў мне лістоў?

– Як не пісаў?! Я пасылаў табе свае думкі на кляновых лістах – па рэчках, жаданьні й жарсьці на ліповых – з ветрам…

– Я не атрымлівала. Пачытай што-небудзь з пасланага так.

Дубоўка ўзяў яе за руку, прыхінуў бліжэй, абняў – і загаварыў знарок пафасна, нібыта жартуючы-гарэзячы:

Цягнік сьпяшаўся, сакатаў маркотна, цягнік сумленна мераў кіламетры. На ўзгорку, бачылі усе праз вокны, каліна дагарала белым цьветам… …І скардзіцца няма каму, ды дзе там: цягнік імкнуўся ў небасхіл, у далі, каліна водарыла белым цьветам, каліну звалі тую: Наля… Наля…

– Уладзь, мне зноў здалося, што твае валасы пахнуць дымам, чыгункай… Як тады, калі я цябе праводзіла…

Ён сядзеў з Адамам Бабарэкам у рэстарацыі непадалёк ад Пляцу Волі і, як і сябар, марудна адпіваў някепскі армянскі каньяк і праз тоўстае шкло вакна глядзеў на вуліцу.

Яны разам атрымлівалі ганарар за сёмы нумар «Маладняка» і разам вырашылі адзначыць свае публікацыі. Дубоўку спадабаўся артыкул Бабарэкі «Вясну радзіла восень (Да пытаньня аб кірунках у сучаснай беларускай літаратуры)».

– А вось я пасьля прачытаньня тваёй рэцэнзіі на Александровіча раздвойваюся. – Бабарэка адставіў келішак і прыхінуўся да сьпінкі стула. Крыху сутулаваты, шырокія плечы, чорная копка кучаравых валасоў, блізарукія вочы з каштанавымі зрэнкамі… – Перахвальваеш Андрэя! А гэтыя твае думкі пра літаратурнае ўзвышша вельмі хораша леглі. Калі ня супраць, я хачу іх пашырыць, разьвіць. Усё ж сапраўднае, створанае па законах эстэтыкі, а не барабаннай агітацыі, мастацтва – узьнёслае, узвышанае. Сьведчаньнем гэтага мне бачацца найперш Коласаў «Сымон-музыка», тваё «Трысьцё». А таксама вершы Пушчы. Толькі не Александровічава брукаценьне…

Дубоўка маўчаў і пра штось думаў.

– Ці новае напісалася табе тут? – спытаў Бабарэка.

– Ёсьць трохі.

– Пачытай.

Дубоўка дапіў каньяк і пачаў марудна, задуменна:

…І гінулі яны за косы Клеапатры, за вочы тыя, што ня сьняцца нават. Да ног яе нясьлі, нясьлі упарта жыцьцё, свой лёс і славу… …І гінулі яны у хваляваньні лавы, якую слаў, радзіў Везуві. Апошні раз на мармуровых лавах лавілі вуснаў лоскат, цень надзеі. Затым з Пампеяй казкаю заснулі… …І гінулі яны штодзённа і штогодна, за ласкі шчырыя, хвілінныя, за ласкі… Дарма, што з блудніцай нягоднай, дарма, што мнагакраць, ня першы. І так ад Рыму да Аляскі…

– Так… Так, – паківаў галавой Бабарэка. – І Клеапатра тая для нас – Беларусь. А мы – як матылі на ейнае сьвятло… – і ўжо сам укінуўся ў задуменнасьць.

Каньяку ў той вечар яны больш не замаўлялі…

13.

Новы год ён сустракаў у Маскве. Колішні сьнег пасьпеў растаць, затым зноў замарозіла, на горад наваліўся туман, і, ідучы паўз Крамлёўскія прысады, усе дзівіліся нечаканай прыгажосьці: елкі былі як з крышталю – у каралавай шэрані, казачна далікатнай на фоне чырвона-карычневых сьцен.

Аднак ня меншае зьдзіўленьне чакала яго ў бібліятэцы ЦВК – газета «Савецкая Беларусь» ад 6 студзеня з нататкай «У Маладняку», якая перадавала «думкі» Александровіча, Барашкі, Дудара, а перш за ўсё Каплана пра новы Дубоўкаў зборнік «Credo».

Дубоўка ад злосьці стукнуў кулаком па стале – і напалохаў малодзенькую бібліятэкарку. Абурэньню ж ягонаму не было мяжы: кніга яшчэ ня выйшла, а тут узьнялі такі заказны вэрхал пра яго контррэвалюцыйнасьць ды ідэалагічную хваравітасьць…

Стрываць, прамаўчаць на такое ён ня мог – напісаў гнеўны ліст Міхасю Чароту, галоўнаму рэдактару «Савецкай…». Напісаў і Бабарэку.

З адказам ад апошняга атрымаў некалькі сьвежых асобнікаў «Credo» і – лютаўскі нумар «Маладняка».

«Плюй і не зважай на лямант гэтай гайні! – пісаў Бабарэка. – Твой зборнік – наймацнейшае, што зьявілася за гэтыя гады ў нашай паэзіі…»

Толькі ж як не зважаць, калі і ў дасланым «Маладняку» – пасквіль на «Credo» нейкага Я.Ч. (хтось нават пабаяўся назвацца!):

«Вершы Дубоўкі – мастацкія, але ня трэба захапляцца іх зьместам. Трэба сачыць, каб яны не прасягалі ў школьныя падручнікі, бо там яны могуць прынесьці вялікую і цяжка выправімую шкоду…».