Ланцуг
Шрифт:
— Хаця б ты не памер! Буду заглядаць, не бойся… А ты сядзі сабе ціхенька на сваёй дачы і менш думай, галавы не дуры. Бо ты проста надумаўся нешта. Пасядзі пад плотам, у лес схадзі, напішы, як мы тут трудзімся, картоплі капаем, што хлеба не возяць… Увечары будзеш прыходзіць тэлевізар глядзець, а ранкам я буду прыносіць якога картопля з малаком…
— Дзякую табе…
Выходзячы, ён спахапіўся:
— Ліда, дай маю кніжку. Тую, надпісаную…
Ліда, з кашалём на плячы і з кашом у руцэ, вярнулася ў большую хату і вынесла кніжку, акуратна абгорнутую ў газету, — яго «Выбранае».
Яна пайшла на агарод, а ён, амаль супакоены, пасунуўся да сябе ў сцёбку, і па дарозе думаў, што будуць яшчэ наперадзе вечары каля тэлевізара з гэтай жанчынаю —
I ў сцёбцы здалося ўжо не так адзінока — калі ведаеш, што блізка на агародзе чалавек, які думае пра цябе і, калі што, паможа. Праз акенца свяціла чырвонае вячэрняе сонца. Ён, пакуль не зайшло сонца, чытаў Евангелле, потым, калі стала цямнець, уключыў святло і пачаў пісаць.
Калі ёсць талент верыць, прага да ісціны, гэтыя веру і ісціну можна адшукаць не тое што ў Евангеллі, а ў маіх апавяданнях пра калгасы і пра паліцаяў. Ёсць, хто не ўмее іграць на скрыпцы, не ўмее араць, касіць, танцаваць балет, пісаць апавяданні, — а я не ўмею верыць; дык у чым мой грэх?
«И приводили к Нему всех немощных, одержимых различными болезнями и припадками, и бесноватых, и лунатиков, и расслабленых, и Он исцелял их»; «воскрешает дочь Иаира, дарует зрение двум слепым, исцеляет немого бесноватого, дает апостолам власть творить чудеса, исцеляет сухорукого, исцеляет одержимого слепого и немого, исцеляет дочь Хананеяки и множество других, семью хлебами и пятью рыбками насыщает 4 тысячи человек, идет по воде к своим ученикам, воскресший, является ученикам на горе»…
І што ж?
«И, увидевши Его, поклонились Ему; а иные усумнились».
Езус Свенты! Пасля ўсяго — усумніліся?! А мне, чалавеку канца XX — пачатку ХХІ стагоддзя, які нават уявіць сабе не можа ніводнага з гэтых дзівосаў, трэба верыць на слова!
Калі б Бог сапраўды быў Дабро, калі б ён хоць трохі любіў людзей, яму трэба было б рабіць пагулянкі па вадзе перад кожным новым пакаленнем. Здавалася б — чаго прасцей: спусціцца летнім днём у вобразе анёла на Камсамольскае возера, на Фінскі заліў, Гудзон, даць сябе сфатаграфаваць і знікнуць, растварыцца — больш нічога. I чалавецтва выратавана навечна. Шчаслівыя, як дзеці, людзі радасна жывуць, радасна паміраюць, радасна хварэюць, адчуваюць сябе зброяю ў нечых добрых руках, нічога і нікога не баяцца, мозг не забіты, каго б абдурыць, абакрасці, абрабаваць, хутчэй усім насалодзіцца, войнаў няма, гора няма, фізічная праца робіцца неабходная, як ежа, культура, літаратура, мастацтва ствараюцца ў часы найвышэйшага экстазу захаплення перад веліччу Вечнасці…
Як сонца, што толькі што свяціла ў акно, і вось знікла, і следу няма.
III
Жнівень быў добры — ціхі, сонечны.
Ён пачаў жыць у сцёбцы. Рана клаўся спаць, рана ўставаў — ішоў у блізкі лес, нарываў бярозавага лісця, пакуль вяртаўся, Ліда прыносіла ўжо ў сцёбку чыгун кіпетню, слоік сцюдзёнай вады з калодзежа, заварвала лісце ў тазе, ён парыў ногі, трымаючы на сэрцы слоік з холадам, і здавалася, што лягчэла. Схадзіў на могілкі, на магілы бацькі, маці, прапалоў, высек акацыі, пасадзіў па бярозцы. Асабліва добра было вечарамі, калі Ліда, падаіўшы карову, звала яго вячэраць і глядзець тэлевізар. Яны перагаварылі пра многае. Сама яна зусім не баялася смерці, не верыла ні ў Бога, ні ў чорта, адно, чаго баялася — памерці зімою, у марозы, і грубавата смяялася з яго: «Не бойся, сканаеш, як-небудзь пахаваем!»
Ён усё хацеў расплаціцца за тое, што Ліда яго корміць. Яна перш не брала грошы, а тады стала браць, і зусім пачала глядзець яго, як дзіця.
Удзень ці ўвечары, прыходзячы ад Ліды, ён перачытваў свае дзённікі, якія вёў да 32 гадоў, перагортваў «Выбранае» — і патроху пісаў: адзін-два абзац у дзень, пра што папала.
Вось
лета за акном: раніцамі — белая ад расы атава, бярэзнік, жоўты скурчаны лісток вісіць на павуціне, абабак у траве пад бярозаю, удзень — сіняе неба і людзі гарбацяцца на агародах, увечары — туман, каровы рыкаюць, камары звіняць, пахне бульбоўнікам і мокрай травою…Божа, як я баюся і ненавіджу ўсё гэта!
Гэта тое ж самае, як перачытваць мае дзённікі-запісы амаль трыццацігадовай даўнасці — страшныя запісы, — не сэнсам, бо ў іх якраз самыя звычайныя словы, а цэлым сваім страшныя — тым, што пісаліся рукой здаровага шчаслівага чалавека. Нібы малады заснуў летаргічным сном на дзесяцігоддзі, спаў і старэў, прачнуўся дзедам і нікога і нічога вакол не пазнаеш, і сябе таксама, а бачыш і разумееш толькі, што вось быў малады, лёг спаць, прачнуўся — а адной нагою ў магіле.
Вось запіс у 25 гадоў: «Калі станеш стары, успомні гэты дзень!
Марозны, снежны; у заінелым кіёску часопіс з жаданым нумарам на вокладцы, і соладка і страшна сціскаецца сэрца, і б’е па вачах тваё імя і прозвішча над першым у жыцці апавяданнем. Амаль да ночы блукаў па мілым Мінску, расцягваючы гэты дзень, не жадаючы з ім развітвацца, здагадваючыся, што мала такіх будзе наперадзе. Да таго ж, падаў коса снег, дробны і зіхоткі каля ліхтароў, і іскрыўся пад нагамі…»
Што значыць гэты запіс? Значыць, калі ўдумацца, самую простую, жудасную сваім непазбежным поступам, смерць — і больш нічога. Калі б я тады запісаў: «Выйшла маё першае апавяданне, і снег іскрыцца, — пайду нап’юся, ці зарэжу каго-небудзь», — я мог бы цяпер выць і біцца галавою аб сцяну турэмнай камеры. Але я пражыў той дзень, выпіў яго да дна — як і я цяперашні, калі б вярнуўся ў тыя свае 25, пражыў бы таксама.
Гэта значыць: я і тады ўпустую сябе не траціў, разумеў, цаніў жыццё. Калі б зараз з’явіўся чараўнік і перанёс мяне ў той час, я нічога б не паправіў, мне не было б чаго змяняць.
Любіў жыццё, цаніў, піў маленькімі глыткамі… Пакуль яно не ўзяло ды не прайшло!
Ніколі не верыў і не веру цяпер у гаданні, прыкметы, у ведзьмароў, экстрасенсаў, не снілася ніколі двух аднолькавых сноў, не было за ўсё жыццё ніводнага шчаслівага супадзення, збегу абставін, у якім можна было б западозрыць умяшанне «Некага» ці нечага. Але вось учора пісаў пра летаргічны сон, а сёння знайшоў нешта падобнае ў дзённіку, ужо не выдуманае.
30 гадоў: «Сніцца, што мне 60, я стары дзед, з барадою, ляжу ў ложку, вакол людзі, і я ведаю, што даўно ляжу і ўжо час паміраць, — а я нічога не магу зразумець: як я дакаціўся да гэтага?! Як жыў, што рабіў? Сілюся нешта сказаць, а вусны ледзь варушацца, хачу ўстаць — не слухаюцца ногі… I раптам — прачынанне, радасць, ад якой захлынаешся. Жывы, здаровы, і столькі гадоў наперадзе!»
I вось сон паўтарыўся, толькі на яве. Калі мяне вязлі ў бальніцу: ноч, залева, бура, патокі вады, па дарозе скрозь стаяць машыны і «хуткая» не едзе, а плыве, абганяючы іх… I раптам час спыніўся і ўспомніўся той даўні сон. I так ясна стала: ну, хай гэтым разам не памру — усё ж бальніца, неяк адкачаюць, — але праз месяц, год, 5, 10 гадоў усё будзе тое ж самае: так сама будзе паўзці ўночы «хуткая», і я — такі ж самы! — буду глядзець у акно і адчуваць тое ж самае, што і цяпер, яшчэ горшае, бо ўжо буду ведаць, што гэтая дарога да бальніцы — мая апошняя дарога.
I як бы тады ні сіліўся, ужо не прачнуцца маладым.
Урач сказаў, што гэта звычайны пасляінфарктавы шок. Ён можа цягнуцца ад некалькіх дзён да некалькіх гадоў. Гэты шок можа зацягнуцца ад таго, сказаў урач, што прыступ здарыўся нечакана, я не быў да яго падрыхтаваны: ніколі раней на сэрца не скардзіўся, увогуле рэдка хварэў, усе аналізы, кардыяграмы былі ў норме.
«Здарылася нечакана» — так, але яшчэ ўчора, у каторы раз пераглядаючы свае запіскі, стараючыся разабраць хоць нешта ў радках ці між радкоў, зрабіў раптам цэлае для сябе адкрыццё. Дзіўна, як не бачыў гэтага раней!