Паляўнічы

— Сёлета мо і выберуся, — сказаў інспектар.

— Давайце, будзеце госцем.

— Вы і не даведаецеся, калі я з'яўлюся і адкуль.

— А хіба бяспечна блукаць па лесе цішком? Можа надарыцца няшчасце.

— Небяспечна тым, хто будзе з незаконнай пушнінай.

— А дзе яе дзець, незаконную пушніну?

— Я цудоўна ведаю, што вам не пражыць на вашу норму, Рой, — сказаў інспектар. — Няма жадання лавіць вас, Рой, а ўсё адно давядзецца. Так што сёлета будзьце асабліва пільныя.

— Я заўсёды пільны. Пільна сачу за кожнай пасткай.

— А я буду не там, — сказаў інспектар. — Я буду ў вас за спінай.

Рой засмяяўся, нібыта ён толькі і чакаў зручнага выпадку, а інспектар усміхнуўся.

— Ведаеце, на ваш участак многа ахвотнікаў.

Рой кіўнуў.

— Няхай бяруць. Ён ужо апусцеў.

— А як жа вам удаецца браць з яго здабычу?

Рой пацёр рукі і пачаў задаволена хістацца ў сваім крэсле.

— Пайшлі, вып'ем са мной, інспектар. Мо вам удасца напаіць мяне і выведаць усе мае сакрэты.

— А я іх і так ведаю. Небяспечныя сакрэты. Яны давядуць вас да бяды. Вы калі-небудзь плацілі падаходны падатак, Рой?

Рою здалося, што больш дзіўнага пытання ад інспектара ён не чуў.

— А я не згадаю, каб нехта мне прапаноўваў яго плаціць, — сказаў ён.

— Гэта не адгаворка, — зазначыў інспектар.

Рой адчуваў, што тут нейкая пастка, вырвацца з якой у яго не хопіць сілы.

— Мне здаецца, што я зарабляю не столькі, каб мяне абклалі падаходным падаткам, — асцярожна прамовіў ён.

— Якраз дастаткова? — настойваў інспектар.

Ён ямчэй усеўся ў крэсле. Вось як лёгка прыперці Роя да сценкі, чаго яму хацелася ўжо дваццаць гадоў. Ён добра разумеў, што Рой адчувае сябе выкрытым, злоўленым і прыгавораным. Але не гэтага ён дабіваўся. Інспектар зарагатаў ад думкі пра козыры, якія ў яго былі, але якімі ён не хацеў карыстацца.

— Не турбуйцеся, Мак-Нэйр, — сказаў ён афіцыйным тонам. — Я не маю справы ні да падаходнага, ні да ўсялякага іншага падатку. Мне патрэбна іншае: злавіць вас знянацку з незаконнай пушнінай. Падумаеш, падаходны падатак! — ён засмяяўся, зарагатаў вар'яцкім смехам, ляпнуў Роя па калене і зноўку зарагатаў, назіраючы, як той ачуньвае ад нечаканасці.

Рою было ўжо дастаткова. Ён устаў, збіраючыся ісці.

— Толькі не трапляйцеся мне разам з Мэрэем альбо Зелам Сен-Клэрам, — дадаў інспектар. — Я ведаю, што яны карысталіся вашай хацінай, і калі я злаўлю іх там, то і вас у дадатак.

Рой яшчэ не дараваў інспектару яго дзіўнага жарту з падаходным падаткам.

— Толькі калі выберацеся гэтай зімой, — сказаў ён, — асцерагайцеся. У мяне вакол хаціны расстаўлены некалькі мядзведжых пастак. Да мяне наведваецца нейкі чорны мядзведзь. Таму будзьце асцярожныя, інспектар.

— Мядзведжыя пасткі і неспадзяваная куля! Добра, буду асцярожны, Рой. Вось, вазьміце. Захаваў спецыяльна для вас. — Ён падаў Рою стос супрацьпажарных плакатаў, ведаючы, як яму падабаецца іх кідкі драматызм. — Калі збіраецеся назад у лес?

— Яшчэ не ведаю.

— Я думаю, гэта залежыць ад таго, колькі вы вып'еце.

Гэта залежала ад Сэма, але Рой не збіраўся дакладваць пра гэта інспектару. Ад думкі пра Сэма Рою сапраўды захацелася выпіць яшчэ, але ён ведаў, што спачатку трэба разабрацца з Сэмам. Не паддаючыся спакусе, ён проста з канторы інспектара перасек вуліцу і чыгунку, прайшоў міма царквы і, пераадолеўшы некалькі гранітных градаў, дабраўся да фермы Джэка Бэртана.

— Місіс Бэртан! — паклікаў ён яшчэ з парога. Унутр ён не заходзіў. Яму было цяжка проста вось так зайсці ў хату, нават у хату Джэка. Ён толькі ўсунуў у дзверы галаву. — Дзе Джэк, місіс Бэртан?

Выйшла місіс Бэртан, сарамлівая, абы як апранутая жанчына з невыразным тварам; маленькая і добрая істота.

— Добры дзень, Рой, — сказала яна. — Джэк недзе каля хлява. Як вам жывецца?

— Цудоўна. А як вашая сям'я? Яна пачырванела, відаць, таму, што была бачна хуткая прыбаўка яе сям'і.

— Джэк рамантуе хлеў, — зноўку перавяла яна гаворку на свайго мужа.

Рой ссунуў на патыліцу сваю суконную шапку і пайшоў шукаць Джэка. Той стаяў на лесвіцы, выраўноўваў і прымацоўваў драніцы на страсе хлява. Хлеў быў стары, з дошак, на сасновых слупах. На месцы некаторых згніўшых слупоў засталіся ямы, тыя слупы, што засталіся, ледзьве падтрымлівалі страху. Хата таксама была накрытая драніцамі, а сцены злеплены з гладкай і цвёрдай гліны. Хата, высокі хлеў з кароўнікам, нізкі свінарнік — усё збілася на голым, пранізаным ветрам лапіку зямлі. Адзінае дрэва, маладая сасна, адзінока расла ля загарадкі з дроту, якая цягнулася па схіле да дарогі. Гаспадарка была старой і занядбанай, але зблізку яе ажыўляў шум жылля — дзіцячы плач, брэх сабакі, піск парасяці, рык каровы — усе гэтыя гукі і пахі фермы.

— Глядзі, не зваліся і не развалі гэтую крывульку, — гукнуў Рой Джэку. — Злезь, пакуль няма ветру і пакуль ён не паваліў цябе разам з тваім хлявом.

Джэк Бэртан не зварухнуўся, ён забіваў цвікі ў драніцу і мацюкнуўся, калі яна раскалолася. Тады ён злез на зямлю, схаваў малаток у заднюю кішэню, а пласкагубцы — за пояс, надаўшы тым самым аб'ёмнасць сваёй гнуткай, худой фігуры.

— Не, гэты хлеў не паваліцца, — сказаў Бэртан. — Я знарок пакідаю зверху дзіркі, каб вецер свабодна праходзіў, толькі таму ён і трымаецца.

Рой паглядзеў на дзіркі.

— Спрытны ты фермер, Джэк, — сказаў ён. — Шкада, што мой Сэм ніяк не справіцца з фермай.

— Ён прасіў цябе застацца на зіму?

Рой кіўнуў.

— Ён ужо тыдні два таму казаў, што збіраецца прасіць цябе. Але я думаў, што ён не адважыцца. Дык ты застанешся?

Яны зайшлі ў хлеў, каб схавацца ад ветру. Там было цёмна і пуста, стаяў ядавіты пах перапрэлага гною. У стойле чулася толькі мыканне гадавалай цялушкі, якое рэхам адбівалася ад высокай страхі. Некалькі свіней рылася ў загарадцы ля дзвярэй, але болей у хляве нічога не было. Пазней, бліжэй да снегу, хлеў запоўніцца жывёлай — сведчаннем фермерскіх поспехаў Джэка Бэртана: пяць кароў, шэсць свіней, двое коней, дзве казы і пяць клетак з ангорскімі трусамі. Усё гэта ўціснецца ў хлеў і будзе грэцца ўласнай цеплынёй і дыханнем.

— Уявіць не магу, што будзе з фермай, калі я не застануся, — разважліва прамовіў Рой. Каб нешта вырашыць, ён чакаў дапамогі ад Джэка, але ведаў, што Джэк не можа нічога парадзіць яму. — Бяда яшчэ вось у чым, — працягваў Рой. — Сэму стукнула ў галаву, што на ўсёй Гуронскай паласе трэба паставіць крыж і што для дробнага фермера тут усё скончана. — Ён пачакаў, спадзеючыся, што Джэк будзе адмаўляць гэта, адмаўляць, што ўся іхняя акруга вымерла.

— А ён мае рацыю, Рой, — сказаў Джэк, і абодва яны паглядзелі цераз вузкую паласу раллі на лес, які распасціраўся на поўнач аж да палярных снежных пустэч. — Дробныя фермы аджылі сваё, зараз яны не пракормяцца.

— А як жа ты?

— Перабіваюся, бо зараз ёсць попыт на ўсё, нават на трусіны пух і свіную шчэць. Але хіба гэта сапраўднае фермерства, Рой? У фермераў тут адна надзея — вялікая ферма, шмат розных пасеваў, шмат жывёлы, інвентару і машын. Але на дробнай ферме нічога гэтага мы не даб'ёмся, ды, мажліва, і на вялікай таксама. Нікому не пад сілу набыць увесь інвентар, якога патрабуе гэта зямля. Адзіны спосаб — гэта арганізавадь агульны фонд, дзе можна было б наняць трактар, конныя граблі, жняярку, а то і проста працаваць на іх агулам, пераязджаючы з фермы на ферму. Але ўрад нават пальцам дзеля гэтага не паварушыць, дык мо і праўда гэтыя фермы аджылі сваё. Вось хіба толькі калі наладзіць узаемадапамогу і агульны збыт…