Пастка для рэха

Спрабую ўявіць Фёцу на месцы таго хлопца, і мяне разбірае вар’яцкі смех. Недамерак збянтэжана пяліцца на мяне.

— Ён жа забіць яго мог! — тлумачыць ён мне.

— Уяўляеш, Віцёк, — падміргвае змоўніцкі Фёца, — малпы забіваюць у людзях людзей! Клас! Не вешай локшыну! Колькі малпу не кармі, чалавекам яна ўсё роўна не стане.

— Што вы ведаеце пра гэта, саплякі? Малпы нашмат разумнейшыя за людзей, — абураецца недамерак.

— Хто б стаў спрачацца! За прыкладамі хадзіць далёка не трэба, — здзекліва ўсміхаецца Фёца.

— Прэч! Прэч!

Відавочна, гэтая сутычка скончыцца для нас кепска. Рашуча накіроўваюся да выхаду, і Фёца нехаця валачэцца следам. Як толькі вароты за намі зачыняюцца, з палёгкай уздыхаю. Адміністратар яшчэ некалькі хвілін пагардліва пазірае ўслед і вяртаецца да офіса. Нам жа спяшацца няма куды. Мы спыняемся ля рэкламнай тумбы і лезем у кішэні за цыгарэтамі. Так вось заўжды: блёнтаешся абы дзе, нешта шукаеш, нервуешся, а шчасце — вось яно, у цябе пад носам. Разуйце вочы:

«Вы ўсё яшчэ шукаеце работу? Звяртайцеся да нас, і мы дапаможам вам».

Гэтую абвестку я заўважаю зусім нечакана. Першы радок выдзелены тлустым шрыфтам, астатнія амаль сцерліся. І ўсё ж нумар кантактнага тэлефона і прозвішча чалавека, якому трэба тэлефанаваць, яшчэ можна прачытаць. Чытаем і адчуваем невытлумачальнае хваляванне. Відавочна, што тут умяшаўся сам лёс.

— Аляксей Міхайлавіч! — разгублена пазірае на мяне Фёца. — Віцёк, гэта — сон? Не маўчы, Віцёк?!

— Зваць — як цара, Аляксей Міхайлавіч, — недаверліва моршчу лоб і прадчуванне вялікай небяспекі сціскае сэрца. — Не веру я гэтаму. Лухта ўсё! Ведаеш, колькі такіх фірмаў я аблазіў? Самае большае, што яны могуць нам прапанаваць, гэта пасаду агента па продажы парфумы ці нейкай іншай дробязі, і то пры ўмове, што тавар мы набудзем за свае грошы. А скуль іх узяць? Не, такая праца нам не па кішэні. Не верыш? Патэлефануй.

— Патэлефануй! — перакрыўляе мяне Фёца. — А тэлефон дзе ўзяць?

— Не ведаю. Мой адключаны за даўгі, — вінавата паціскаю я плячыма.

— Мо ў яго папросім? — ківае Фёца на недамерка.

— Яшчэ чаго. Пайшоў ён!

Фёца здзірае з тумбы абвестку і акуратна складвае ўчацвёра, потым хавае ў кішэню. Я здзіўлена сачу за кожным яго рухам.

— На ўсякі выпадак, — тлумачыць ён.

Мы накіроўваемся ў горад. Куды? Фіг яго ведае, куды.

Мне ўзгадваецца Люська. Абрыўкі ўспамінаў сяк-так злепленыя з расплыўчатых і несапраўдных фрагментаў матэрыялізуюць яе твар.

— Макака! — прарываецца яна да мяне пакрыўджаная.

— Я не макака, — нахабна скалюся я і бачу, як макрэюць ад крыўды яе вочы. — Я — бабуін!

— Ты — скончаны чалавек!

— Так, я — скончаны чалавек.

— Віцёк, ты зноў начаваў у лесе? — вяртае мяне да рэальнасці Фёца.

— Табе якая справа?.. — зіркаю на яго незадаволена.

— Цікава проста. Што цябе цягне туды?

— Радзіма мая там, — недарэчна жартую я. — Усе мы нарадзіліся ў лесе.

Фёца — чалавек бывалы, з прэтэнзіяй на інтэлігентнасць. Яму пад трыццаць, хоць з выгляду таго і не скажаш: сухі, лахматы, вочы цёмныя, мужыцкія, шрам на левым брыве і твар неголены. Адразу відаць — маху не дасць. Калі я раблю яму заўвагу наконт яго знешняга выгляду, ён жартуе:

— Іудзеі таксама не галіліся, страшыліся кроў сабе пусціць. Па іх разуменні, пусціць сабе кроў — значыць памерці.

— Ты адкуль ведаеш? — здзіўляюся з яго і лаўлю сябе на думцы, што сябраваць з гэтым чалавекам цікава.

— Вушы маю. І вочы.

— Фёца, а ты як лічыш, каго больш на свеце: добрых людзей ці такіх, як мы з табою?

— Усе людзі аднолькавыя.

— Як гэта?

— А так гэта. Адны ствараюць праблемы, іншыя расхлёбваюць іх, — спыняе мяне рэзка. — Людзі — яны як людзі, калі яны людзі. Я на іх паблажлівасць не разлічваю. Я з гэтым светам даўно сам-насам.

Ён замаўкае і запытальна глядзіць на мяне. Позірк у яго у гэты момант фальшывы, нібыта ў Іуды. Прыслухоўваюся, якімі па сэнсу будуць яго наступныя словы.

— Я — не квадрат, Віцёк, каб быць правільным. Мне іншы раз здаецца, што ўсё, што я раблю, усё, чым займаюся, усё гэта непажадана Богу. Бог любіць пакорлівых! А ў мяне канфлікт з грамадствам. Я не разумею людзей, а яны не разумеюць мяне.

— Хіба такое магчыма?

— Напэўна, не, — нечакана згаджаецца Фёца. — Але гэта якраз вымушае мяне замыкацца на сабе і жыць не так, як жывуць астатнія. Лічыш, што я паганы чалавек? — ён хвілінку маўчыць, потым сам адказвае: — Можа і паганы, толькі што мне да таго, што ты так лічыш. Лічыш — лічы, гэта твае праблемы. Я да цябе ў сябры не набіваўся. Хочаш начыстату?

— Вядома, для таго мы і размаўляем, каб між намі яснасць хоць якая была.

— Ты мне тут пытанні розныя задаеш, але Бог з ім. Сам ты, Віцёк, хто? Сябе ты да якой катэгорыі далучаеш?

— Я? — перапытваю збянтэжана.

— Ты, ты! — запытальна ўзнімае вочы Фёца, нібыта выкленчвае позіркам мой адказ.

— Зло, Фёца, мною ўчынена. Грэх я нашу на сэрцы, — вымаўляю дрыготкім голасам.

Яго твар пакрываецца ружовымі плямамі.

— Які яшчэ грэх? — недаверліва глядзіць ён на мяне.

— Здрада.

— Каму здрадзіў?

— Сабе...

— Дзівак! Са мною таксама такое бывае. Нойдзе нешта, і пачынаеш калупацца ў сабе, выяўляць некага больш чыстага, які вымушае каяцца. Не, Віцёк, ідэя дасканаласці для чалавека недасяжная.

— Табе сны сняцца? — нечакана пытаю я і, каб не паказваць перад ім сваю слабасць, апускаю вочы.

— Сны? — марудзіць з адказам Фёца. — Раней не сніліся, а пасля таго як з працы звольнілі, пачалі сніцца.

— За што звольнілі?

— За праўду, — асцярожнічае Фёца.

Гляджу на яго і маўчу, ведаю, нічога болей з яго не выцягнуць.

— Дождж пэўна будзе, — перахоплівае ён мой засмучаны позірк.

І сапраўды, цені робяцца расплыўчатымі. Чутна, як мітусліва вошкаюцца ў дрэвах птушкі. Неба цямнее. Пачынае накрапваць дожджык. А ў нас ніякіх планаў, мы нават не ведаем, куды нам падзець сябе. А што можа быць яшчэ горшага для двух валацуг, адрынутых грамадствам?

6

Ад праезджай часткі будынак аддзяляе высокая шчыльна збітая з дошак агароджа. Мелеш перасякае вуліцу і спыняецца ля зачыненай жалезнай брамы. Хвіліну вагаецца, потым торкае засаўку. Дверцы адчыняюцца, суха клацнуўшы завесамі. «Усё, чаго я дасягаю, дасягае мяне», — думае ён, услухоўваючыся ў цішыню. Адчуванне таго, што за ім нехта сочыць, не пакідае яго ні на хвіліну. Інтуіцыя ніколі не падводзіла яго. Ён мітусліва азіраецца і заўважае непадалёку няпэўны сілуэт. Празмерная запаволенасць і ненатуральнасць рухаў выклікаюць недавер да ўбачанага. «Тэрэза?!..» — вагаецца ён, намагаючыся намаляваць у памяці жанчыну, пра якую думае, такою, якою яна была, калі яны разышліся. З расплыўчатай прывіднасці да яго далятае ціхі пяшчотны голас. Яе голас. Мінулае матэрыялізуецца, і выцерабленая чаканнем усмешка ўпрыгожвае жаночыя вусны. Ён узіраецца ўглыб гэтай бязлюднай вуліцы, туды, дзе на адцінку некалькіх дзесяткаў крокаў, нібыта і сапраўды пільнуючы яго прыход, застыла ў чакальнай позе нечая постаць і ціха кліча:

— Тэрэза?!

Мроі знікаюць. Вакол ні душы. Толькі бязлюдная, разамлелая ад спёкі вуліца і ўрачыстая, нібы смяротны прысуд, цішыня. Ён зноў мітусліва азіраецца і ціха кліча. На яго голас адгукаецца нехта зусім незнаёмы. А можа гэта яму толькі падаецца? Хаця не, з-за дрэва яму насустрач выходзіць жанчына. «Божа літасцівы! — думае ён. — Колькі мінула часу з тых часін?! Якою б магла стаць дарослаю яго Янка. Менавіта ў яе дзень нараджэння я пасадзіў гэтае дрэва.»

— Чаго ты прыпёрся, Мелеш? — выціскае абразліва жанчына, не гледзячы ў вочы. — Колькі цябе прасіць, не прыходзь сюды? Чуеш, не прыходзь!