Сімъ побдиши
Шрифт:
Яны, стомленыя жыццёвай няпэўнасцю, азлобленыя на ліхвярствы баяраў, даведзеныя да бядоты і голаду высокімі падаткамі-цяглам, чакалі зменаў. Чакалі яшчэ з 1543 года, калі пасля малебну ў прысутнасці мітрапаліта Макарыя княжыч абвесціў вярхоўным баярам пра свой намер вянчацца на царства. Вянчацца не як вялікі князь, а як цар.
Прасталюд асабліва не разбіраўся ў тым. Ён проста хацеў парадку і пэўнасці. Хацеў гаспадара — каб той навёў урэшце ў краі парадак. Хацеў, каб меней было пакражаў. Каб стала ўсё зразумелым і вызначаным, як і раней.
На званіцах Івана Вялікага і Сабора Дабравесця — дамавой царквы маскоўскіх уладароў, якая насупраць, праз
— …Маскоўская дзяржава і ёсць тое шостае царства, якое згадваецца ў апакаліпсісе… Яшчэ ў старагрэчаскіх летапісах напісана: над родам Ізмаіла запануе род русых… Дзякуючы Богу міласэрнаму і клопату цара нашага Івана Васільевіча Масква нараджаецца як новы Канстанцінопаль, новы Царгорад…
Народ неўразумела ператоптваўся на месцы. Хтосьці спрабаваў перапытваць у суседзяў, што азначае пачутае, але і іншыя толькі пацепвалі плячыма, а некаторыя і падавалі нецярплівы голас:
— Цара давай! Нашага цара-бацюхну хочам бачыць!..
І ўдарылі над дзядзінцам царкоўныя званы, і захісталася ў іх узнёслым перазвоне наваколле. І паскідалі пачырванелыя на холадзе мужыкі шапкі свае. І пачалі спешна хрысціцца.
Расчыніліся дзверы Успенскага сабора, і па пляцы хваляй прайшоў ні то шэпт, ні то стогн. На белым з пазалотай троне, які неслі чатыры рослыя стральцы, у святочным убранні сядзеў каранаваны цар. З абодвух бакоў цягнулася світа япіскапаў, святароў, манахаў. Усе ўзносілі да неба агульную малітву з просьбай умацаваць новага ўладара духам справядлівасці ды ісціны. Ззаду, схаваныя ў доўгія футры ды высокія рознакаляровыя шапкі-камілаўкі, ступалі баяры і асыпалі трон дажджом залатых і срэбных манетаў — трон новага нашчадка грэчаскіх і рымскіх імператараў.
Аб тым, праўда, не ведалі ні ў Афінах, ні ў Рыме, ні нават у бліжэйшым Кіеве. І на тое не давалі дабраславення ні патрыярх Канстанцінопальскі, ні Рымскі1…
2
Калі белая «Волга» па-заліхвацку крутнула ў расчыненую брамку і стоена піскнула-прытармазіла, Заяц ужо спускаўся да яе. З машыны выйшлі трое маладых мужчын. Першым з гаспадаром абняўся плячысты высун Іван Мароз, колішні студэнт Мікалая Сымонавіча, а цяпер — народны дэпутат і дырэктар эксперыментальнага ўніверсітэцкага інстытута.
— Ну, паказвайце сваю фазэнду, — шчыра ўсміхнуўся і бліснуў зубамі— часночынамі.
За ім, працягнуўшы аграмадную даланю і з цікавасцю абмацаўшы зрэнкамі-каштанамі, прывітаўся кіроўца Сяргей Сысанкоў, мажны старшыня прыўхвацкага калгаса і па сумяшчэнні — таксама народны дэпутат.
Трэці госць, Віктар Керзан, невысокі, не да часу пасівелы чалавек з вайсковай выпраўкай, паспеў выкласці з багажніка тры вялікія пакункі з прадуктамі ды выпіўкай і вітаўся стрымана.
— Калі ласка — у хату, — запрасіў Мікалай Сымонавіч, але прыезджая тройка захацела «аддыхацца» на вуліцы.
— Мы лепш у ваш хвалёны сад, да травы, — прапанаваў Мароз, і ўсе падаліся на задворак, дзе роўнымі шыхтамі патаналі ў квецені яблыні.
— І дзе тут ваш надзел? — па-гаспадарску пацікавіўся Сысанкоў.
— Плота яшчэ не паставіў… — ніякавата паціснуў плячыма Мікалай Сымонавіч. — Але заместа яго — кусты смародзіны і агрэсту. Добра ўзняліся, а?..
— Ды тут і рэчка пад бокам! — абудзіўся Сысанкоў. — Хто са мной пот сталічны змыць? — і бадзёра пастукаў па сваім ладным жываце.
— Не-не, што вы… — збянтэжыўся Мікалай Сымонавіч. —
Вада яшчэ халодная, зімная.— Якая зімная, калі вясна заканчваецца?! Мы худымі падшыванцамі дома на Вялікдзень купаліся! — не пагадзіўся Сысанкоў, але да рэчкі, якая сваім вірлівым бокам клапатліва атуляла агарод лецішча, не пайшоў.
— Так, лепш давайце мангал распалім, а то скора бутэлькі закіпяць, — спакойна азваўся Керзан. — Можа, іх паставім у лядоўню?
Агонь успыхнуў адразу, і яны пайшлі ў дом — двухпавярховы катэджык з чырвонай цэглы, узведзены на колішнім радзінным котлішчы Зайцоў. У вітальні-гасцёўні быў адмысловы музей: старыя патэфоны, гармонікі, прасы, фотакарткі. На другім паверсе — бібліятэка і кабінет, з якога звісаў у сад — з выглядам на рэчку — жалезны балконік.
— Па сутнасці, дзесяць гадоў майго прафесарска-акадэмічнага жыцця адабрала будаўніцтва, — распавядаў гаспадар. — З ацяпленнем і газам яшчэ не разабраўся. Часу няма — жыццё дэканцкае даймае…
— І так каралеўскі палац! Раскулачваць можна! — упэўнена падрахаваў Мароз і першым выйшаў на балкон, прыгладзіў над залысінамі чарнявыя валасы і выдыхнуў на поўныя грудзі:
— Кра-са-та!..
Вечаровае сонца мякка ружавела ў яблыневых пялёстках, усміхалася ў салодка-дымных вуголлях мангала і хавалася за разлапістай прырэчнай вярбой. Стол стаяў пры зацемненай сцяне пад балконам, абвітым садовымі павоямі. Шашлык атрымаўся, і каньяк быў яго далікатнай аправаю.
Прагучалі тосты за гасцей і гаспадара, і апошні, узняўшы келіх, пацішыў голас:
— Згадалася мне прыпавесць, некалі расказаная за сяброўскім келіхам чарнагорскім прафесарам… Вялікі стол, жыццё-выпіўка… А праз некалькі чарак-гадоў застольнага тамаду перасталі чуць, яшчэ праз некалькі — і слухаць…
— Не турбуйцеся, Мікалай Сымонавіч! Мы вас — толькі скажыце — заўсёды пачуем! — хацеў перавесці размову ў жарт павесялелы Сысанкоў, але Заяц хітнуў галавой:
— Не, хлопцы… Вялікая, думаю, справа чакае вас наперадзе. Імперыя, у якой я нарадзіўся й пражыў, рассыпалася. Цяпер кожны за сваім сталом сядзець хоча. Краіна нашая — незалежная і роўная сярод вялікіх. І ёй патрэбен тамада-прэзідэнт.
— Дык у нас жа па канстытуцыі — парламенцкая дзяржава… — пасля одумнай паўзы вымавіў Мароз.
— Да сапраўднага парламентарызму мы яшчэ не дараслі. А былыя ўладары ад кампартыі і спецслужбаў ужо вызначыліся са сваім стаўленікам. І калі ён уссядзе на сталец — краіну чакае адкат у мінулае… — Заяц уважліва агледзеў гасцей: здалося, слухаюць пранікнёна, зацікаўлена. — Дык вось, прапаную тост: вып’ем за новага кіраўніка нашай краіны! І хачу, каб ім стаў не выкармыш партыйных чынушаў, а… адзін з вас, дарагія мае малодшыя сябры. Будзьма!
Выпілі моўчкі. І задумаліся, памякчэлі, падабрэлі. І размовы пачалі здавацца бясконцымі, аж пакуль расчырванелы Сысанкоў не агаломшыў-узгадаў:
— Штой-та мы з-за гэтай палітыкі на раку забыліся. Пайду, пакуль не сцямнела, пысу абмыю. — І, няўпэўнена расстаўляючы ногі, пасунуўся ў канец агарода. За ім, крэкнуўшы, падаўся і Керзан.
А Мароз зноў наліў у кілішкі, падсунуўся да настаўніка і, не міргаючы, спытаў:
— Вы аб тым прэзідэнцтве — сур’ёзна?
— Як ніколі раней! — Заяц, узняўшы свае савіныя бровы, якія напалову прыкрылі шкельцы акуляраў, таксама глыбока ўгледзеўся ў свайго колішняга студэнта. — Ты, Іване, маеш усе шанцы перамагчы. Рыхтуй каманду і — думай. Павер мне: цяпер ці ніколі! І хай адсохнуць мае ногі, калі ты не станеш прэзідэнтам!