???йээннэр, номохтор

ТИИСТЭЭХТЭЭХ

Тиистээхтээх диэн кл баар. Ол туунан манныгы кэпсииллэр.

Былыр биир кии, алта мастаах болуот оостон баран, бу кл ортотугар киирбит. Балыктыы. Эмискэ болуота крчэхтии ытыллыбыт. Долгуннуран барбыт. Кии крт, болуоту икки ттнэн кстр харахтаах ханнык эрэ харамай тахсыбыт. Кии куттаммыт. Нэиилэ тыаны булбут. Ол биллибэт харамай кустар ктн кэлбиттэриттэн биири сиэбит. Онтон тиистээх баар клэ диэн буолбут уонна Тиистээхтээх диэн ааттаммыт. Урут сс этэр этилэр, бу кыыл биир аты уонна ыыыры сиэбит диэн.

Василий Николаевич Захаров. Бл, Тылгыны нэилиэгэ. 1970 с. 84 саастааа.

ААРАА ЭМЭЭХСИН КЭПСЭЭНЭ

Тыыкыыс диэн улахан кл баар. Былыргыта Тыы Кыыс диэн дьахтар олорбут. Ол аатынан ааттаммыт. Бииги Эбэ диибит. Араа Эбэ.

Тылгыны диэн эмиэ дьахтар олорбут . Тылгыныга с арыы баар. Тиит арыы. Онно дьаамалаахтар сэриилэспиттэр. Оунан. Тыаттан омуктар кэлэн ытыалаабыттар. Онно сорохторо лбт, сорохторо куоппут. Срдээх угут эбитэ онно. Икки тииккэ олуктаабыт олуктара тураллар .

Хотторуу буолан, Мк диэн кии харбаан тахсыбыт. Ол тумул билигин Мк Тумула дэнэр. Иккис кии Тааыкы Тумула диээ тахсыбыт. Тааыкы. Ол икки кии, харбаан, куотан тураллар.

Тыатааы дьон, киирэннэр, тутаттаан ылбыттар бэриммиттэрин. Биир дьахтары ордорбуттар. Тойоннорун ойоун ордороннор, илдьэ бараллар. Ныыйан кэээн бараннар. Дьэ, баран, били арыыттан тахсаннар, тыаа истэн турдахтарына, арыыга ииллэр кыланыы: «Мин хара ткттэри син биир ситиэим», – диэн. Ону тннн киирээри гыммыттар. Кии орпут эбит диэн. Ону дьахтар эппит: «Бу алдьархайдаах сибиэн сир. Кии буолбатах, сибиэнэ», – диэбит. Ону кирдиктэнэн, дьэ, бараллар.

Били дьахтар сэттэлээх уоллаах эбит. Ол уол буоллаына, били хотторуу буолбутугар – кдй баайы умнастаах хочуон от диэн баар, билигин да нэр – ол оту быан ылан, ууга тимирэн сыппыт. Саан. Барбыттарын кэннэ, билигин турар тииттэр тблргэр тахсан, хаыытаабыт. Сп. Дьэ, баран хаалаллар. Кн иэллэр. Эмиэ сэрии крд кллр. Ол иэн, дьахтар туой кэлбит суолун дьуолка охсон иэр . Дьэ, ону: «Бу тугу дьиктитэй. Тоо дьуолкалыыгын, тугу батыыннараары гынаын?» – дииллэр . Ону дьахтар эппиэттиир : «Суола-ииэ суох сиринэн сылдьар дьон эбиккит. Хаан эрэ мунан-тэнэн сырыттахха, бу чгэй сир эбит, ааспыт сирим эбит диэим», – диир . Ээх дээн баран, бара турбуттар.

Кинилэр ураанан сылдьар дьон. Биир сиргэ ураанан олороллор. Уол, дьэ, кии буола улаатар. Србэччэлээх кии буолар, сэп булунар. Тугу да киилээбэт кии срдэээ буолан тахсар. Дьэ, били дьуолканы крдр. Ону батар. Стэрэн кэээ-кэээ булан, биир урааа кэлэр. Саа сытан чунуур уол. Ол чунаатаына, ийэтэ баар эбит. Эр кии биир да суох эбит. Бултана барбыттар быыылаах. Ийэтин илиитинэн саа сытан эрэн, ыырар. Ийэтэ кэлэр. Ийэтэ уан хаалар. Имэрийэн, тилиннэрэр.

«Хайа, дьоннору?»

«Дьоннорум бултана бартара. Сэрии да крдллэр».

«Эн кэргэни, аабын лрбт кии, баар дуо?»

«Баар. Миигин ойох гына сылдьар. Дьэ, тоойуом, эн бар. Туох да алдьархайдаах кии. Оунан ыттахтарына, ырааар кыбытан ылар. Атын сиргэ бар».

«Суох. Барбаппын. Хайаан дааны лрм».

«Чэ, оччоуна мин сбэлиим», – диир дьахтар.

«Чэ эрэ. Хайдах сбэлиигин?»

«Олох харааа кэлэллэр. Мин эт буаран уурабын. Онно бу ураабыт хаба ортотугар аыыллар. Тгрйэ кэчигирээ олорон эрэн. Чмэчилээх буолабыт. Клктэрэ бу олорор буолуоа. Биир кии э олорор буолуо. Мин кэргэним устуулга олорооччу. Урааны кхсн туунан маынан дьл анньыаым. Бэйэин бэйэ билинээр».

Уол крбтэ – кэлэллэр. Сгээр бн аалан, таырдьа тамнаан баран, ааан-сиэн дьаабыланан бараллар. Ийэтэ эппитин курдук, кэчигирээн олороллор. Биир кии э олорор. Ийэтэ буолуо, урааны дьл анньар. Онон курдаттыы тыыннарар. Киирэн ныыйталаан баран, ийэтин илдьэ барар.

Мас йэтэ бэрт эбит. Ол тииттэр билигин дааны тураллар.

аараа эмээхсин диэн балтараа сн туолбут эмээхсин баар этэ. Ол эбэм сээргиир этэ диэн сээргиирэ. Иккис тиис нэн баран лбт эмээхсин ол аараа. Ол эмээхсинтэн, син улахан кии буолан баран, истибитим. Отучча саастаахпар.

Федор Павлович Кононов. ээ Бл улууа, III Клэт нэилиэгэ. 1970 с. Бл глээтигэр суруйарбар 73 саастааа.

ГЛЭЭТ ТРТТЭНИИТЭ

глээттэр тоус трттээхтэр. Тпрн диэн. Онтон эбиллибиттэр Наахара аатын ууа, Дьаархан аатын ууа. Дьаарханнар – Марха быстахтара. Хааыналарын онно киирэн тлллэр . Тоус аатын ууа: Чорду тоустар, Ооостоох аатын ууа.

Онон онтон-мантан самсанан, киэ, улахан нэилиэк буолбут. Сэээ итинник этэ. Тпрнтэн трттэммит аа ууа эстэн турар. Арай ити Луукун Хаппытыан, Сутукаанап Хабырыыл бааллар уонна барыта туораттан кэлбиттэр. Трт глээттэр итилэр уонна, ааыстахха, биир эмит баара дуу?

Быстах глээт диэн сороо Торуой Клэт араа, хоту ттгэр олорбуттар. Кинээстэрэ – манна. Торуойу диэн быычыкаан. Орто Бл Таааарын быстаа. Эмиэ Орто Блгэ хааыналарын тлн олорбуттар. Булдугар-аыгар тартаран, олорон хаалаллар уонна аа ууун трттллэр.

Василий Федотович Яковлев. Бл, глээт нэилиэгэ. 1970 с. кэпсэтэрбэр 80 саастааа.

НААХАРАЛАР ГЛЭЭККЭ

Бииги – наахараларбыт. Наахара глээккэ элбэх. Сорох аа ууа имиттэн да суох. ксэ наахара олорор.

Трппт Дьокуускайтан кэлбит. Сээпилэ – манай кэлбит. Онтон Хаандыр трбт. Онтон – Ччк диэн. Кстээх кии ол. Олохону кэпсиир курдук. Ол иин Ччк диэбиттэр. Улахан, ити атыыр оус, ону, икки муоуттан ылан баран, трйэн р анньан тааарара . Сылгы атыырын, сайын таалалаан сытар атыыры, туруорбат . Ччктн трбт кии срэхтэммит. Ол аата Бтр диэн буолбут. Ол Бтртэн трр мин ээм. Дьаакып диэн. Онон Яковлевтар диэн ааттанабыт бииги. Онтон мин аам трр. Сдт диэн. Онтон ити мин трн олоробун. Ити дьон диэн йэлэрэ уун йэлээх дьон. Мин ээм сн туолуо сыл аарынан тутайан лбт. Аам буоллаына 95 сааыгар лт.

ТПРН

глээти олохтообут кии Тпрн эбит. Тоус. Бу мантан 12 кстх сир Амааах баар. Бастаан бу тоустар бу сиргэ олорон испиттэр. Онтон икки кс бэттэх Манабычаан диэн баар. Онно сыарыйан кииртэр. Онтон киирэн кэлтэр. Улам сыарыйан иэр дьон эбит. Мыччагдаан диээ киирэллэр. Мантан биэс кс. Онтон кэлбиттэр. Курдай диэн сир баар. Былыргы алаас. Дьэ, онтон бу дойдуга кэлэн испиттэр.

Ол аайы хойгуо ¹ туруоран испит. Хоту ттбтгэр Тириэтэй Клэт диэн баар. Сургуулук диэн баар. Бу икки ардыгар, саха ортотугар бу кии киирэн иэр. Тириэтэйи – Аллараа Нам быстаа. Манна киирэн, бу кллэри хорон, ыал оортоон иэр эбит. Албас кии эбит. С биэрэр эбит. Кл биэрэр эбит. Устунан дааны. Икки хараа суох.