???йээннэр, номохтор

Бтр оонньор тиийэн кэллэ. Обокуумап диэн. «Киигитин-сгтн буллугут дуо?» – диэн ыйытта.

Кэлтэгэйтэн, Клэччимэттэн оонньоттору ааллыбыт. Дьахтар биир да суох. Ким да суох. Барыта уолан кии буолбатах. 70-наах эин оонньоттор бааллар. Ону Бтр оонньор: Сп буолуо. Оонньор ылыныаа. Кырдьааа туох буолуой», – диэн быааран кэбиспитэ.

27 кии буолуохтаах. с тоус кии. Оорор сирбит таыгар мунньан кэбиспиппит. Дл Отуу диэн сиргэ, биир сиргэ хоннорбуппут. Дьоммутун. с биэрэстэ курдук сир – хонор сиртэн лаабыа.

Эриэн ситии, сиэл биэрэн баран, оонньорбут бабыгыраата: «Кыыл рлх, кыыл хатырыктаах, туора мастаах хакыйан эрэр мас баар. с сааыгар киирэр дьэкир муостаах тыаас баар. Ону маы охтороргутугар сскэ биэрэн лр», – диир.

Бтр оонньор ити аата тылбаастыыр.

Мас оорооччу мас оорор, чкч оорооччу оорор. Кии тэрилин оорор курдук, с кн сылдьабыт. Тыыраахы оордубут. Кунаммыт этин сии-сии. Иккис кнгэр бтэрдибит. с кнгэр биир аты сиибит.

Тый эрдэинэ уолаттар сиэлин, кутуругун кырыйа сылдьыбыттара. Ону, мэнэрийэннэр, быспат буолан хаалбыттара. Мэнэриктэр: «Мин бэйэм клнэр клм, миинэр миэм. Тыытыма, сиэлин, кутуругун тыытыма», – диэбит. Ону тыыппат буолан хаалбыттар.

Атыыр балтараа биэрэстэлээх сиргэ турар. Ону Билиикэп лксй Уйбаанабыс тутан аалбыта. Туран биэрбит. рттэн быстан кэлбит. Сэттэ дуу, хас дуу биэ баар . Тбтн суларыгар ньолойон биэрбит. лксй: «Иччи ыыттарда. Онон миигин кытта барсаын», – диэбит.

Туттарарын билэн сытар ыччат эбит оонньор.

лксй сиэтэн кэлтэ.

Биир кии баыттан, трт кии – трт туйаар. Тиэрэ тартылар. Биир кии быаынан тн хайытан баран, сиин н быа тардан кэбиспитэ. Онтон тириитин слэн баран, срэин, сиин н, уокка ылан быраан кэбистилэр. Баын слбэккэ, моонньоон ылан баран, трт кырыылаах сэргээ баын быатынан баайан кэбиспиттэрэ. Ол мин аармыйаттан кэлиэхпэр дылы турбута.

Оонньору тэриинэн брйбттэр эбит. Ону хайыта тыытан баран, ууоун барытын сааылаан уурдулар.

Оонньор: «Барытын чгэйдик оордугут. Ханнык да ууоум сппэтэ. Урут ортоку араастыырга ортоку тарбаым биир ууоа стэ сылдьыбыта. Ону бэйэм толоруммутум. Онуоха биир стээх оо лн хаалаахтаабыта», – диэбит.

Евдоким Петрович Алексеев. Горнай улууа, Кировскай нэилиэгэ. 1983 с. кэпсэтэрбэр 55 саастааа.

АЙЫЫ АТТАММЫТ

Айыы Аттаммыт – ходуа кытыыта. Бтнн хаты, ортотугар биир бэс нэн турар.

Урут рдтэ, сэрии кэмигэр, оонньор баар этэ Кириллов Василий Федотович диэн. 70-ча саастаах этэ. Ол оонньор сээнинэн, с Айыы бухатыыра халлааа э ктн тахсыбыттар . Былыргы ойууттар крлэринэн. р кмс таастаах, аттарын сэбэ – эмиэ. р кмс сэптээх-сэбиргэллээх дьон э ктн тахсыбыттар. Онтон ыла Айыы Аттаммыта диэн ааттаммыт. Кн бгнгэр диэри. Оруобуна кинилэр кппт сирдэриттэн соотох кырдьаас бэс нэн турар.

Иван Григорьевич Тимофеев-Нэлим Уйбаан. Араа Хаалас улууа, Маыны нэилиэгэ. Харба аатын ууа. 1982 с. кэпсэтэрбэр 90 саастааа

АБААЫ УОЛ

Абааылаах – элгээннээх, ходуалаах сир.

Дьахтартан тээт, оо тиэрэ тэ сытар . Аны уот диэки крбт. Уот умайан тиинии турар . Онтон буоллаына, былыргы кии дьиэ рдгэр, оох иннинэн кыраада буолар. Онно буоллаына, сгэ уга дэгэпчилэнэн ¹ анньан турбуттар. Аата.

Малааын – ынах холо киллэрэн ириэрбиттэр. Ол сгэ угун кэккэлээ.

Чэ, билигини крбт. Били тиэрэ тэ сытан баран крбт.

Дьэ, тугу да билбэт буолан хаалбыт. Ол гынан баран, хойут, улаатан, йднн баран, ыйыппыт: «Мин тртхпнэ, сгэ уга, дэгэпчилэнэн баран, кыраада рдгэр турбута дуо? Ынах холо турбута дуо?»

Ол баттахтыын, тиистиин нэн баран трбт. Аата, ийэтэ Абааы Уол диэн ааттаабыттар. Дьэ, ол оннук кии трбт сирэ.

Кэпсээнньит тылы быаарыыта:

 ¹ Дэгэпчилэнэн – баллырдаан суоран кэбиэин сгэ угун. Кыспакка, кыарга бэлэмнээн. Хатара уурбут кыраадаа.

Елена Григорьевна Оленова (1927). Нам улууа, Ойуун Ууа нэилиэгэ (билигин Горнай улууа, Октябрьскай нэилиэгэ). Мэйик аатын ууа. 1999 с. суруйбутум.

МЭЙИК ААТЫН УУА

Аабынан ээм Блттэн кэлбит. Аам ийэтин аата. Айалаан кэлбит киини аабыт Сиркуоп буол диэн срэхтээбит. Бэйэтэ Урууппун диир . Хос аата Лк Ксткн диэн. Бд кии буолуо. Ол Синньигэс диэн сиргэ кэлэн олохсуйбут. Кл рдгэр.

Онон кинини, бу сири барытын, чугас ыаллары барытын Мэйик аатын ууа диэбиттэр.

Улахан уола Сиркуоп Бтр Ксткнэбис – улуу олохоут уонна эмчит. Туох баары барытын – сн да, киини да эмтиир. Бтр Ксткнэбис – рх Бтр диэн. Оото уох.

Кыра уола Ыстапаан-Ньоой. Сэттэ оолоох этэ. Уола Ксткн-Хахай Ксткн.

Биир уола – Эчикийэ Дьгр. Абаата ииппитэ.

Мэйик аа ууун дьоно Блттэн кэлбит диэн ийэм этэр этэ.

Ньэгэбил аатын ууа.

Кырамданнан, Бадарааннааынан, Салдаатынан, Туостайынан уонна Кировскай ааара быыылаах – Ньэгэдьэк аатын ууа.

Ол Ньэгэбил исэ кэбистэрэн кэбиспит. лргэр. Нааа ууннук олорон. с уоллаах . Аттаах кии кэллэинэ, атын сэийэтин быан ылан, тэн сиир . Кинииттэрин эмиийин тутан крр . Быан ылаары. Ону тулуйбаккалар, уолаттара: «Оонньор, дьэ, бр аыйаххын кэт», – диэбиттэр. Иин хаан бэлэмнээбиттэр. Ону эппит: «Бр аыйахтанан млбрэн эрэбит ээ. Хайдах-хайдах буоларбыт буолла», – диэбит.

Онтон иин рдгэр илдьибиттэр, аччыгый уолу: «Эн ыт, эн ыт», – диэбиттэр. Эрбэх тыаа хабылла тспт. Онно оонньор эппит: «Аччыгый оом Эрбэхтэй Бэргэн эрчимнээх эрбэин тыаа тыааата ээ», – диэбит. Онон олоо бппт, чэ.

Баылай Уйбаанабыс Тмэппиэйэп. Араа Хаалас улууа, Мытаах нэилиэгэ. Дьаанай аатын ууа. 1998 с. 79 саастааа.

БЫЙАНААХ БЫЙАА

Быйаа диэн баар эбит. Саамай былыргы кии. 1700 сыллааы буолуо, бука.

Биир кэргээ тахсыбатах кыыс дьахтар баар эбит. Ол кыыс дьахтарга тн биир кии киирэн кэлбит. Ол киирэн кэлэн, ксслэспит. Ыйдыа курдук сырдаан кстр кии. Ол ксслээн баран эппит: «Мин Халлаан уолунабын. Миигиттэн Быйанаах Быйаа диэн уол оо трэ. Ол Быйанаах Быйаа улаатан, баай, улахан, трт кии буолуоа», – диэбит.

Ол былыргы Мытаахтар, Дьаанай аатын ууун трд кии скээбитэ . Ол Быйанаах Быйаа снэн туох да алдьархай байбыт кии. Сэттэ ойохтоох. Ол ойохторун буоллаына, онтон-мантан кэллэинэ, атыыраан, эттэрин быа ыстаан кэбиэр эбит. Оккумалларын. Оннук уохтаах кии. Ону, ити тнэ диэн тайах тириитинэн ооуллар, ону илдьэ сылдьан, айаар уоптаран кэбиэллэр. Оччоо уоа таххар уонна оттон атыыраан, уоа таххар буоллаа ойохторугар.

Ити Быйааттан Доой ойуун диэн трр. Быйаа олорбут сирэ Эбэ диэн баар. Син обургу алаас. Алаас Маатта рдгэр турар. Ону Быйаа хордорбут. Кл рдгэр Тэлэдьээк ойуун диэн олорбут. Онтон, табаах, чэй оото биэрэн баран, атыылаан, хордорбут. Быйаа хордорбут. Ол хордорбутугар, чгэй нлээх сир тахсан, алаас тахсыбыт. Ол хоруута Сиэн диэн рэх баар. Онно ааттаах ойууттары кыырдаран, малааын тэрийэн, хордорбут. Ойуун кыырдарыытыгар эмэгэт эин ыйаабыттар, тиитэ, эмэхсийэн, аыйах сыллааыта охтубут этэ.