???йээннэр, номохтор

Оонньор тутан эрдэинэ ууох тосту ыстаммыт. «Хайа, тутан-тутан, кэбирэтэн кэбиспиккит дии. Ол иин да туох аанньа буолуой? Илиим да билбэтэ», – диэбитэ .

ЧУЧУУ Т

Сортуол учаастагар сс рэх э диэн улахан сир баар. Луха рэх быа охсон ааар сирэ. Оттонор ходуата бааан элбэх. Сортуолтан баран, сайылаан олорон оттууллар. Срдээх чгэй айылалаах. Ходуата от рэх. Уун, барыта бэйэ-бэйэлэрин кытта силбээллэр. Сирэ дулалаах, алааа суох. рдк хайалардаах. Ол рдгэр тахсан, аллара крдхх, срдээх чгэй буолар. Кллэр, элгээннэр, самолеттан крр курдук, крн кстллр. Хайа анныгар хатынар тблр будьуруйан кстр. Маа – хаты чара, талах. Хайа маа бэс, тэти. Кырдала, кии хомуйбутун курдук, ыраас, сырдык.

Былыр манна Мыынтык Хабырылла диэн кииттэн ыла баай дьоннор олорбуттар. Ол кии уола Чучуу Ньукулай сс байбыт.

Билигин рэх гэр с тх баар. Чучуу т. Сайылык диэн. Харыйа, тиит хараа ойуурун быыыгар хап-хара дьиэ боруоран турар. Дьиээ сыста саыл иитэр ампаар баар. Дьиэ иэ былыргы ыал олорорун курдук. Онно-манна талах олоппостор инэритэ тспттэр. Ооо сууллубут. Оох иннинээи кырыыаа сгэ уга, хотуур, длкэскэ кыстык бааллар. Хаас диэкки кыра тгрк остуолга ытык, хайдыбыт хамыйах, долбуурга хайдыбыт мээмээннэр тураллар. Хоун иигэр мас ороо таас сытар быыылаах. Ороо сыста уулан хаалбыт. ээ кырыыаа эмиэ таас ыйаммыт быыылаах. Илби сытыйан, ньолойон турар.

Хаас диэкки сыста тутуллубут саыл ампаарыгар киирэбин. Хабыс-хараа. Кубарыччы, хайыта хаппыт ыаайалар, мэмэээннэр кубарыа сыталлар. Кии куттаныах ынырык дьиэтэ!

Манна, ити таастаах хоско, Чучуу Ньукулай саамай чгэй, ылгын кыыа, кыыыга олорон кэлэн, бэйэтин хоугар ыйанан лбт. Онтон бэттэх бу дьиээ ыал олорботох.

Дьиэттэн ыраах соус, рдк сиргэ икки ампаар баар. Биирэ хатааыннаах. Хаан эрэ, 70-ча сыл анараа ттгэр, хатаммыт клс. Дьэбин быа сиэбит. Биирдэрэ ааас, аана да суох. Булууа синибит. Кыыы тх эмиэ рдк сиргэ турар. Тулата оччотооуттан турар. Былыр туоа хаыламмыт кырдьаас хатынар, ону бэтэрээ ттнэн эдэр хахыйахтар, тх диэкки сырсан эрэр оолор курдук, мрчч нэн эрэллэр. Дьиэтин крр ктрбттэр. Ампаардаах. Дал, кыбыы, остолбо б бааан. Сааскы диэн кыараас соус тх дьиэтин, хотонун онно да суох. Уот сиэбитэ дуу, хайдаа дуу? Ампаара хатааыннаах. Ампаар быыынан крдхх. Торбуйах тириитэ, тайах баттаа долбуурга аргылана ууруллубуттар, тлэрэ дэлби ыыллыбыт. Ыйанан турар куобах тириитин ттэ сиргэ тохтон хаалбыт. Бука, кйр кыйманаан, тириитэ нэиилэ инэн эрэ турар быыылаах. Оо, хас сыл итинник туруохтарай уонна турбуттара буолуой?!

Антонина Петровна Борисова. Бл, Мастаах. 1966 с. Блтээи педучилищеа II кууруска рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.

ДЬАЛКЫДА

Аатырбыт улахан эбэ кл. Бу кл дьинээх аата Дьалкыда диэн. Ону кырдьаас дьон олох ааттаппаттар. Биир-икки сыллаахха диэри кини дьинээх аатын билбэт этибит. Ыйытабыт да, ким да эппэт. Онтон биирдэ, окко сылдьан, биир оо: «Бу кл аата Дьалкыда », – диэбитигэр Мыйа диэн кырдьаас дьахтар быа тарда сыспыта.

Наталья Бакарова. Бл, I Чочу. 1960-с сс. Блтээи педучилищеа II кууруска рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.

НООЛУР ЫТААБЫТ

Ноолур Ытаабыт – I Чочу оттуур ходуата. Бу ходуаа былыр Ноолур диэн баай кии, хаартыга элбэх стн сттэрэн баран, биир улахан баайы харыйа мас рдгэр тахсан ытаабыт. Уонна сс ол харыйатын тбтн суорбут . Ол иин бу сири Ноолур Ытаабыт диэн ааттаабыттар.

Юлия Алексеева. Бл, Баппааайы. 1960-с сс. Блтээи педучилищеа II кууруска рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.

МААРЫЙА КЛЭ

Маарыйа Клэ манныктан ааттаммыт. Былыр ити сиргэ быстар дьадьаы оонньордоох эмээхсин олорбуттара эбитэ . Кинилэр итиннэ баар клтэн балыктаан сиэн олорбуттар. Онтон олох кэнники балыктара киирбэт буолан барбыт. Кэлин, аны тугу да аыыллара суох буолан, оонньордоох эмээхсин маннык сбэлэспиттэр: «сктн сарсын балык ылбатахпытына, хайыахпытый, кыыспытын Маарыйаны сиэхпит. Инньэ диэн ллл дуо», – диэбиттэр. Сарсыныгар оонньордоох эмээхсин нэиилэ ойбон алларан барбыттар. Алларалларын аай кытта, муус рдгэр собо б тл тэппит. Онон кыыстарын сиир былааннара уурайан, оонньордоох эмээхсин рэн-ктн, дьиэлэригэр соболорун нэиилэ сгэн тахсыбыттар. Кыыстарын лртн быыаабытын иин, бу кл кыыс аатынан Маарыйа диэн ааттаабыттар.

Розалия Романовна Алексеева. Бл, Баппааайы. 1970 с. Блтээи педучилищеа рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн. 67 саастаах К. Д. Григорьев-Быычыгырас кэпсээбит.

БАППАААЙЫ

1916 сыллаахха Харлампьев Петр-Дьалдьыык уола Павел Харлампьев кинээс суруксута эбит. Бу Павел Харлампьев аатыныын Петрдыын манна, бгээ, мунньахтаабыт. Бу бириэмээ бииги нэилиэкпит ргт нэилиэгэр киирсэрэ эбитэ . Дьэ ол мунньахха бииги нэилиэктэн сайабылыанньа баар, онон ргт нэилиэгиттэн арахсабыт диэн уураах тааартарбыт.

Кинээинэн Николаев Филипп-Бадык диэн киини талбыттар. Оттон нэилиэк аатын ким диэн ааттыахха сбй диэн боппуруоска, били, саа туруоруллубут кинээс, Бадык, олорор сирин аатынан ааттыахха сп диэн быаарбыттар. Ол саана Бадык Баппааайы рэин рдгэр олорбута . Онон, онтон ыла бииги нэилиэкпит Баппааайы диэн ааттаммыт.

Нэилиэк нэилиэктэн арахсан, саа ааттаммытын чиэигэр Дьабдьакыын баайтан биир сылгы атаын ылан, тонуу лт сынньан сиэбиттэр. Арыгы суох буолан, арыгылаабатахтар.

Ирина Алексеева. Бл, Мастаах. 1960-с сс. Блтээи педучилищеа рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.

СОХООБУТ

Балааччыттан чугас Хаын диэн дэриэбинэ баар. Бу дэриэбинэ аттыгар Сохообут кл сытар.

Былыр тоустар Хаын олохтоохторугар сэриинэн саба тспттэр. Кн быа ох саанан ытыаласпыттар. Ким да кими да хотуо суох диэн, с тоус, тыыга олорон, Сохообуту туоруурга санаммыттар. Тыыга олороотторун кытта, хаыттар ытыалаан барбыттар. Ох кэллэинэ, тоустар тарбахтарыгар тэрэн иэллэр эбит. Кинилэр оннук тргэн-таран, сымса туттуулаах эбиттэр.

Хаыттар санааа ылларбыттар, хайдах гынан бу дьону лрбт диэн. Толкуйдаан-толкуйдаан, дьэ, тобулбуттар. Тыыны тэитэ ытыалыахха диэн буолбут. Бары тыыны тэитэ ытыалаан барбыттар. Тыы тэстэн, уу киирэн барбыт. Тоустар хайыыр да кыахтара суох буолбут. Инньэ гынан, кн киириэр дылы ытаабыттар-соообуттар. Кн киириитэ тыылара туолан, тимирэн барбыттар. сс кскэ ытаабыттар. Ол курдук с тоус бу клгэ тимирэн хаалбыт. Ол иин бу кл Соообут диэн ааттаабыттар. Кэлин уларытан, Сохообут диэбиттэр.

ХАРА УУЛААХ

Былыр Бл оройуонугар ара диэн ыарыы кэлэ сылдьыбыта . Бу ыарыыны ол кэмэ кыайан эмтэниллибэт эбит. Элбэх кии лбт. Билии Мастаах совхоз сиригэр ол ыарыы эмиэ кэлбит. Ол бириэмээ дьон тус-туунан тхтрг бытанан олороллоро . Дьэ, хас да ыалга дьоннор ол ыарыынан ыалдьыбыттар.

Дэриэбинэттэн соччо ырааа суох Одуда диэн кл баар. Ол кл кытыытыгар, тыа быыыгар хас да ыал кыттыан дьиэ туппуттар. Уонна ол дьиэлэригэр били ыалдьыбыт дьоннорун аалан, хаайан кэбиспиттэр.

Бу ыарыах дьону ким да кэлэн крсбэт, ким да кинилэри ааппат эбит. Ыарыахтар дэлби сэниэлэрэ эстиэр диэри ытаабыттар. Ол олордохторуна, дьиэлэрэ аллара тимис гынан хаалбыт. Ол дьиэ оннугар уу бычалыйан тахсыбыт. Дьиэ оннугар, дьэ, онон кл скээбит. Ол кл билигин кып-кыра клччэ. Кии уонча мнтэ иигэр тгрйэн кэлэр^: клччэтэ. Уутун хап-хара. Оттон баан ыллахха, син биир кннр уу курдук уу. Уута харатын иин Хара Уулаах диэбиттэр.

Ксения Акимова. Бл, Баппааайы. 1960-с сс. Блтээи педучилищеа рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.