Чужая бацькаўшчына
Шрифт:
— Франусь, прачытаў бы нам што-небудзь са свае ксёнжкi!
Франак адрываў ад кулака падбародак, чырванеў, як налiты яблык, сарамяжлiва пасмiхваўся, крывячы чарнаватую ад не голенага яшчэ пушку верхнюю губу.
— Можа, там пра любоў пiшацца? — пыталася каторая, ужо саўсiм асмялеўшы i не саромеючыся маладога асаднiка. — Цiкава, як у ксёнжках любяцца?
— Наўме табе яшчэ гэта любоў, мужыка свайго меўшы, — круцiлi галовамi старыя бабы.
— Калi не мне, то няхай Алесi пачытаў бы, — не сцiхала тая баявейшая маладзiца.
Алеся, не ведаючы, куды дзецца ад брыдкасцi, яшчэ спарней шморгала сярпом
Убачыла кроў — i толькi тады ад страху i болю турзанулася, зайшлося холадам сэрца.
— Вой, што ж гэта з табою? — закрычалi бабы, мусiць, убачыўшы, што Алеся збялела, i раптам забыўшыся пра таго маладога асаднiка.
Алеся падняла здранцвелую руку, баючыся глядзець на парэзаны палец, з якога капала густая цеплаватая кроў.
— Ах, божачка, лапiк ёй дайце, лапiк! — заенчылi жнеi.
— Во, кроў як свiшча, аж страх глядзець…
— Пачакайце ж, дзеткi, дайце сюды руку, — шастаючы жоўтым ячменiшчам, да Алесi падбегла старая Лiтаварыха, схапiла за парэзаную руку, крыкнула на жней, каб тыя адвярнулiся, падаткнула руку пад падол свае доўгае, аж да пят, суконнае спаднiцы i пачала мачыцца, як агнём апякаючы Алесiн парэзаны палец.
Алеся спярша нават разабрацца не паспела, што гэта яна робiць, потым вырвала руку i ўсё азiралася, цi не бачыць Франак — было брыдка, хоць у зямлю правалiся.
— Стыд не дым, дзеткi, вочы не выесць, а рана во загоiцца.
Разарваўшы зубамi тоўсты рубец кужэльнае сарочкi, Лiтаварыха адарвала вузкаваты, даўжынёю на пядзю пасак.
— На, завяжаш, толькi бабкай спярша рану прыкладзi.
Трымаючы перад сабою парэзаную руку, Алеся пабегла на дарогу — там з цёплае прывялае травы варсiстымi лiловымi таўкачыкамi выткнулася бабкатрыпутнiк, — вырвала закурэлы пылам, прашыты нiткамi-жылкамi зялёны лiсток i завярнула назад, зводдаль абыходзячы дзiкую карчыстую грушу, дзе ляжаў, унурыўшыся ў кнiжку, Франак.
Чула, як суха шапоча на грушы рабое, нiбы абседжанае мухамi, лiсце. I нат збiлася з хады, калi яе дагнаў Франакаў голас:
— Чакайце, вы што, руку парэзалi?
— Ага, — яна не азiрнулася, толькi прыспешыла хаду. Блытаючыся нагамi ў высокiм пераспелым кмене на замежку, ён забег ёй наперад.
— Я схаджу дадому, прынясу ёду.
— Ой, нашто, я прыкладу бабкай, — камечачы гэты запылены лiсцiк, яна прыпынiлася, убачыла яго сiнiя вочы, рэдзенькi яшчэ пушок на шчоках каля вушэй, чырвоныя мяккiя губы…
— Ад гэтае травы можа быць заражэнне…
— Праўда, не трэба, — папрасiла яна, дзiвячыся, што ў яго гэткiя сiнiя вочы.
Але ён не паслухаў, пабег дадому, вярнуўшыся на поле з мацераю — тоўстаю, што, iдучы, перавальвалася, як качка, асаднiчыхаю. Алеся аж жахнулася, убачыўшы ў яе на шчацэ чырванаваты, як тая няспелая слiўка, гуз i рэдзенькiя чорныя вусы на губе, калi асаднiчыха пачала разверчваць гэты перавязаны ўжо i прыкладзены бабкай палец, каб памазаць яго ёдам i перабiнтаваць.
А ўжо зацiшным, ацяжэлым ад расы вечарам, варочаючыся з жнiва дадому, верасаўскiя бабы, як злыя асеннiя мухi, зноў пачалi кусацца:
— Уга, як сёння Франак стараўся!
— Дзе вы бачылi, i ёд прынёс, i мацеру паклiкаў.
— Цi не ўлюбiўся?
— Ты глядзi, дзеўка!..
Алеся толькi чула,
што, нiбы ад агню, пякуць шчокi, але маўчала, бо дзе ты перагаворыш языкатых баб: ты — слова, яны — два.А перад сном, сцiшыўшыся ад першае маладое гарачынi, думала пра асаднiкавага сына i аж млела ад перапалоханае, трапятлiвае радасцi, што заўтра зноў убачыць яго.
I не магла заснуць, растрывожыўшыся ад мысляў i баючыся ружавата-сiняе маланкi, што, разарваўшы чорную духату ночы, сiнiм бляскам апальвала вокны, бярэзiну на вулiцы, шарую страху суседняе хаты з пабеленым комiнам, i зноў удушлiвая цемната, як вялiкiм чыгуном, накрывала ўсё — блiзячыся, пачынаў грукатаць, нiбыта цяжкi наладаваны воз на бруку, глухi пярун.
Свет рабiўся ясны, калi назаўтра, распагоджанаю ранiчкаю, Алеся выходзiла на пясчаную, падзёўбаную дажджом дарогу, паабапал якой лавамi палёг руды, дзе жаўтлява-зялёны лён з цвёрдымi спелымi галоўкамi, калi з невысокага грудка бачыла чырвоную чарапiцу Грабянкавага млына, возера, што, разлiўшыся цяжкiм растопленым волавам, стыла ў вянку сiвых вербаў i навiслага грываю густога аеру, дарогу, абсаджаную старымi карэлымi яварамi ў блiшчастым, як бляшаным, лiсцi, усю Грабянкаву асаду — з гумном, стайнямi, з мураваным атынкованым домам, што хаваўся па вокны ў кучаравым садку, дзе кожны раз пасвiствалi шпакi, мусiць, шукаючы неабабранае дзе цёмнае вочка пераспелае вiшнi.
Там недзе быў Франак. I старая асаднiчыха, седзячы на ганку i адганяючы ад сябе рахманых вос, абiрае i рэжа ў вялiкую палiваную мiску паабтрасаныя ветрам за ноч белыя сопкiя папяроўкi.
Алесi здавалася, што ў асадзе было нейкае iншае ад верасаўскага, пекнае, вясёлае жыццё. I нетутэйшае, далiкатнае хараство бачыла Алеся ў гэтым высокiм Франаку, што прыходзiў на поле, заўсёды зачасаўшы набок густыя з выцвiлым чубком валасы, трымаючы пад пахаю тоўстую ў палатняных вокладках кнiжку.
Якiмi гадкiмi i брыдкiмi здавалiся пасля яго верасаўскiя хлопцы, што, панапiваўшыся на вечарынцы, смаўжом лiплi да яе — маладое, пудкае дзяўчыны, — гаворачы пра нешта дурное, i ад iх пахла гарэлкаю i едкiм, як атрута, потам.
Дзiкаю маладою авечкай, якую першы раз выганяюць з хлява, пераскоквала яна цёмныя сенi, дзе змакрэлыя ад доўгае, аж да звону ў вушах, полькi верасаўскiя кавалеры падпiльноўвалi дзяўчат, ловячы ў распасцёртыя рукi i цягнучы ў затхлы ад мышэй i кiслага курачага цеста кут.
Пудзiлася яна i Франака, калi праз год стрэла яго ў Дварчанах, iдучы з дзяўчатамi на фэст: нясла свянцiць перавязаную чырвонаю стужкаю жменьку жытнiх каласоў, перамешаных з пераспелым, у звонкiх галоўках, лёнам i ўбраных калiвам бурачковай васiлькi, пахкае малiсы i халоднымi лiловымi вяргiнямi.
Яна аж знiякавела, калi, падняўшы вочы, раптам убачыла яго на вузенькiм, дзе i не размiнешся, вымашчаным цэментовымi плiтамi ходнiку.
Даўшы «дзень добры», ён нават прыпынiўся, пагладжваючы рукою свой злiнялы, падкручаны ўгору чубок. Спынiлася i яна, стаяла, як сама не свая, чуючы, што дрыжыць, нiбыта ў жменi птушаня.
Схамянулася, што брыдка стаяць з хлопцам, што яна гонару не мае, i пабегла даганяць дзяўчат. А тыя, не азiраючыся, знарок ганарыста i моцна смяялiся, каб перабiць сваю зайздрасць. Потым, калi адышлiся, калi Франак быў недзе далёка, не стрывалi, не тоячы злосцi, загаварылi пра яго: