Чужая бацькаўшчына

Усе чакалi праўдзiвае зiмы з гэтым белым снегам на плоце, на маладой яблыньцы, якi бачыш, глянуўшы ў акно за грабеньчыкам першага лёду, што вырас у куце на нiжняй шыбе.

Але ўжо сёння, топчучы i падбiваючы чорнымi валёнкамi пухкi, што яшчэ не злёгся, сiняваты снег, праз чужыя пляцы Алеся бегла да бацькi пазычаць швайку. Сваю, вывернуўшы ржавыя цвiкi з карытца, што стаяла ў стопцы, нiяк не знайшла.

Мiнуўшы доўгае, на двое дзвярэй, гумно, ад якога пахла пераляжалаю гаркаватаю саломаю, Алеся ўбачыла бацьку з Мiцем — яны, пэўна, збiраючыся даставаць картоплi, стаялi каля белай, насунутай вострьм ражком, як бабская хустка, стрэшкi паграбка. На расчышчанай ад снегу стракатай зямлi бокам ляжаў лазовы кошык з накiнутым на яго рудаватым салявым мяшком.

Алеся пераступiла адчэплены з аднаго калка i адкiнуты набок дрот, якiм быў абгароджаны пограб, каб не ўбiлiся карова цi конь, i здзiвiлася:

— Ой, вы ўжо картоплi дастаяце?

— Ага… Можам i табе з кошык пазычыць, — Мiця згроб пад стрэшкаю сухi, прыложаны каменем картаплянiк, адкiнуў заплеснелыя дошкi — з пограба дыхнула сырымi, спацелымi картоплямi.

— Вы мне лепш швайку пазычце, — Алеся схавала пад каптан да цёплых грудзей свае голыя настылыя рукi. — Свае, каб на яе лiха, не знайшла.

— А што за гэта будзе? — спытаў стары Корсак, абгладжваючы жменяю рот.

— Кусок свежанiны, — засмяялася Алеся, жмурачы адно вока.

— Дык вунь у стопцы. У сцяне разам з напiльнiкам сядзiць…

— Вой, цi знайду ж я?..

— Ну, ты як маленькая, — Корсак пераступiў цераз лазовы кошык, пайшоў расчышчанаю сцежкаю, сунучы сагнутыя, як падсечаныя ў каленях, ногi.

Пад яго старымi, са свежаю дратваю вышэй заднiка, ботамi сырою капустаю хрумсцеў снег.

Алесi здалося раптам, што ў бацькi змянiлася хада i падаўжэлi рукi. Яе ўзяў жаль, што так неўзаметку, за адну гэту восень, ён пахуднеў, усох i ўжо гнецца ў крук.

Гледзячы на гарбаватую бацькаву спiну ў шарай, сцёртай да рубцоў марынатцы, загаварыла ўжо пра сваё:

— Зямлю ж апiсваць будзем, складаць тастамант.

Корсак спынiўся, адкiнуўшы пало суконнага паўшубка, дастаў з кiшэнi завязаны на хвiчку капшук з тытунём, перапытаў:

— Што ты гаворыш?

— Кажу, што зямлю апiсваць буду.

— Знайшла калi.

— Чаму?

Сапучы носам, Корсак натаптаў у падстаўленую жалабком газету шчопцi мяккага збэрсанага тытуню:

— Меней знайся з гэтымi малацьбiтамi… Бо чуеш, што ў вёсцы плешчуць?

— Хiба людзям языкi пазавязваеш?

— А чаго раптам табе заманулася?

— Старая захварэла… Памрэ, крый бог!

Корсак скасiў вока, цераз плячо зiрнуў на Алесю, мусiць, не даў веры, першым увайшоў у непрычыненыя сенi — адтуль, нарабiўшы лопату, кiдаючыся ў ногi i губляючы пер’е, паляцелi перапалоханыя куры.

У сенi вызiрнула Хрысця, з-за дзвярэй было вiдаць яе рудаватае, блiшчастае, як вылушчаны каштан, вока.

— А я сабе думаю, хто ж тутака лопату нарабiў?

— Сенi зачыняць трэба, а то во не прайсцi, — Корсак паслiзнуўся на курачым памёце i борздзенька схаваўся ў поцемку стопкi.

— Вы ж з Мiцем i не зачынiлi, — адказала туды, у стопку, Хрысця i маргнула Алесi. — Аляксандрачка, зайдзi ж у хату.

— Вой няма калi. Па швайку прыбегла.

— Што, ужо свежаваць сабралася?

— Ага.

— Знаю, знаю, для каго стараешся.

— Каб табе такi нос, як ты ўгадала.

— А мо не? — падмаргнула i схавалася за абабiтымi злiнялаю радзюжкаю дзвярмi рудаватае вока.

Дзержачы адным пальцам за вушка ржавую няточаную швайку, са стопкi высунуўся Корсак.

— Тупая, але малацьбiтэ падгостраць…

— Такой бяды, як-небудзь дамо рады, — Алеся павярнулася iсцi, але Корсак ужо без злосцi папрасiў:

— Пачакай. Маю табе нешта сказаць.

Алеся епынiлася, падгладжваючы адною рукою пад хустку валасы, чакала.

— Я ўсё пра гэту вопiсь думаю, — Корсак забразгаў у кiшэнi крэсiвам. — Цi пагаварыла ты хоць з Вайтовiчам?

— Ой, дальбуг, не.

— Вот табе маеш, — ён секануў канцом пляскатага напiльнiка па вострым крэмнi — на руку пырснулi, зашыпеўшы, вострыя iскры, з кавалачка рудое, як пераспелая порхаўка, губкi закурыўся сiнi дымок. Корсак, смокчучы, прыкурыў папяросу, папярхнуўшыся дымам, парадзiў: — Трэба было пагаварыць, а мо й пачаставаць. Аладку, не падмазаўшы, i то не спячэш, а тутака такая справа… I за сведку свайго чалавека трэба ўзяць. Каго маеш?

— Дык вы, тата, i будзеце, — не дала яму дагаварыць Алеся.

— Вот галава, — крыва засмяяўся i выйшаў з сяней Корсак — за плячыма ў яго вiўся сiнi i горкi, як атрута, тытунёвы дым. — Трэлiш няведама што. Лiтавара, вунь, паклiч.

— Ой, баюся я яго. Блiнкае вачмi, як звер, вывiжоўвае ўсё.

— Яно проўда: звер не звер, а чорт яму вер. Але паклiч. Я пагавару з iм…

— А дзе ж я дзенуся — паклiчу, — сыходзячы ў снег, Алеся выперадзiла бацьку, борздзенька пайшла, махаючы ржаваю швайкай. Скiравала да пограба, нагнуўшыся, гукнула ў чорную кантовую дзiрку — Змiтрычак, i ты прыйдзi ж заўтра. Не забудзься ж!..

Там, у пограбе, дастаючы галавою да белых заплеснелых дзеравiн столi, на коленках сядзеў Мiця, грабучы абедзвюма рукамi, сыпаў у кошык картоплi.

— Прыйду, прыйду, — глуха, як з таго свету, аклiкнуўся ён.

Але Алеся яго ўжо не чула, бегла па разарваным ланцужку сваiх слядоў, нiяк усё не трапляючы нагою ў iх, думала пра тое, што сказаў бацька. Трэба дбаць, каб была зямля. Будзе свая зямля — знойдзецца Iмполь. Не ён, дык другi.

Алесi перахапiла, перацяло дых. Сколека ж чакаць таго другога? I нашто перабiраць? Лепшы цi знойдзецца? Iмполь малады i вiдны сабою. Грэх i думаць!

На грукат хатнiх дзвярэй на палку зашамацела перацёртым гарахавiннем старая Мондрыха. Падняла голаў — ззаду ў кароткай, як казiны хвосцiк, касе целяпалася палатняная, недзе вылупленая са старой сарочкi стужка. Застагнала, падсоўваючыся на вялiкую ў чырвоныя кветкi падушку i нацягваючы на сябе зношаную, у гарбах злямцаванае кудзелi, коўдру.

Застудзiлася яна пазаўчора. Высунулася распараная на вулiцу — якраз вязлi хаваць Сяргея Рэпку — i пайшла разам з усiмi бабамi за вёску пад крыж, дзе заўсёды, везучы на магiлкi нябожчыка, верасаўцы адкрывалi труну. Пастаяла яшчэ, паслухала, як прымаўляла асiплая ад плачу Рэпчыха над адкрытай труною, у якой ляжаў чорны, ужо набрынялы Сяргей, покуль у самое не здубеў на спiне мокры ад поту каптанiк.

Уночы яе пачало кiдаць то ў холад, то ў жар, у грудзях зайгралi пеўнi, пачаў бiць сухi, удушлiвы кашаль.

Учора Алеся прыводзiла Ваўчка. Ён прыйшоў са сваiм скураным сакваяжыкам, пстрыкнуўшы блiшчастым замком, выняў адтуль бляшаную, выгнутую двума капялюшыкамi трубку, прыставiў старой да худое жаўтаватае спiны, паслухаў i, закiдваючы на лысае цемя свой вышмарганы касмык валасоў, сказаў:

— Запаленне з двух бакоў… Банькi трэба ставiць.

Але яны не памаглi — старой сёння пагоршала. Яна цяжка сапла, у грудзях у яе грала, як грае, адлушчыўшыся, на хвойцы тонкая кара.